سلام به دوستان کنکوری 1401 😊
امیدوارم همگی حالتون خوب باشه.
درسنامه و نکات کامل فصل اول زیست یازدهم ⬅ تنظیم عصبی
منطبق باآزمون 3دی
نویسنده: آقای محمدمهدی مقصودی، رتبه 268منطقه 2 کنکور تجربی99 و دانشجوی دندانپزشکی دانشگاه اصفهان
درصد زیست کنکور:79%
باماهمراه باشید😄
قسمت اول
شکلی که مشاهده می کنید نوار مغزی نام دارد. یاخته های عصبی ما فعالیت الکتریکی دارند. پزشکای متخصص برای اینکه فعالیت اونا رو بررسی کنن بهش نیاز دارند. به جریان الکتریکی ثبت شده یاخته های عصبی نوار مغزی می گوییم. نوار مغزی روی کاغذ یا مانیتور نشان داده می شود. برای تهیه نوار مغزی یه سری الکترود رو روی سطح مغز فرد میذارن و جریان الکتریکی نورون ها نشان داده می شود.
*امواج نشان داده شده در شکل همانند نمودار پتانسیل عمل بعضی جاها دارای قله هستند. البته اگه یکم بیشتر به نمودار ها دقت کنیم، توی بعضی نوار ها یه حالت کفه مانند هم ایجاد شده است.
*نوار مغزی به صورت مجموعه ای از امواج نامنظم و غیرهم شکل می باشد.
*یکم بالاتر از کتاب: این حالت کفه مانند هم به خاطر اینه که عملکرد دریچه کانال های دریچه دار پتاسیمی یکم آهسته تر هست نسبت به دریچه کانال های سدیمی و همین باعث میشه پتانسیل هنگام کم شدن، بعضی جاها ثابت بمونه و یه حالت کفه شکل ایجاد بشه.
ترکیب با 1 دهم: این نوار مغزی در واقع حاصل همکاری زیست شناسا با بقیه رشته هاست که نمونه از نگرش بین رشته ای هست که توی فصل اول دهم درباره آن صحبت کردیم.
ترکیب:4 دهم: اینجا گفتیم فعالیت نورون ها رو میشه با نوار مغزی بررسی کرد. اگه یادتون باشه توی دهم گفتیم که یاخته های میوکارد قلبی هم از خودشون فعالیت الکتریکی نشون میدن و فعالیت اونا رو با گذاشتن یه سری الکترود روی پوست میشد دریافت کرد. الکترود های مربوط به نوارقلبی رو روی پوست میذارن و اینجا الکترود های نوار مغزی رو میبینیم که روی سر فرد قرار دادن!
این شکل یه نوع یاخته عصبی رو داره به ما نشون می دهد. همونطور که میدانید بافت عصبی از نورون ها و یاخته های پشتیبان تشکیل شده است.
*دقت کنیم که بافت عصبی و یاخته عصبی با هم فرق میکنند. بافت عصبی به مجموعه یاخته های عصبی و نوروگلیا ها گفته می شود ولی منظور از یاخته های عصبی همون نورون ها می باشد.
یاخته های عصبی ما یک سری ویژگی دارند:
اول اینکه: تحریک پذیرن یعنی اینکه قابلیت تولید پیام دارن. (ترکیب با 2 دهم و 2 یازدهم: دقیقا مانند یاخته های هادی قلب و همینطور گیرنده ها)
دوم اینکه: هدایت پذیرن یعنی اینکه میتونن پیام عصبی رو در طی خودشون هدایت کنن. (ترکیب با 2 یازدهم: دقیقن این ویژگی هم توی گیرنده ها هست...)
و سوم اینکه: انتقال دهنده پیام هستن یعنی اینکه از طریق پایانه آکسونیشون میتونن پیام عصبی رو به یاخته عصبی دیگه یا حتی سلول های ماهیچه ای منتقل کنند.
*حواستون حسابی باشه که هدایت و انتقال با هم دیگه فرق میکنند. هدایت یعنی پیام در طول همون یاخته عصبی حرکت می کند ولی انتقال یعنی پیام از یک یاخته به یاخته عصبی دیگه منتقل شود!
حالا این یاخته های عصبی ما از چند بخش مختلف تشکیل شده اند:
1)دارینه: رشته یا در واقع زائده سیتوپلاسمی ای هستش که میتونه پیام رو دریافت کند و آن را به سمت جسم یاخته ای هدایت کند. دندریت در طول خود دارای قطر های مختلف می باشد و بیشترین قطر آن در محل اتصال به جسم یاخته ای دیده می شود.
*ضخامت دندریت در بخش های مختلف آن متفاوت است.
*این دندریت گاهی میتونه مژک دار باشد مانند مژک هایی که در راس دندریت های گیرنده بویایی می بینیم.
2)جسم یاخته ای: محل قرارگیری هسته و انجام سوخت و ساز های یاخته ای می باشد. جسم یاخته ای میتونه از دارینه پیام رو دریافت کند و یا اینکه مستقیما از پایانه آکسونی پیام رو بگیرد.
*توی جسم یاخته ای هم میتونیم ساختار های سلولی غشادار مثله اندامک ها رو ببینیم و هم میتونیم ساختار های بدون غشا مثله ریبوزوم رو ببینیم.
3)آسه: رشته یا باز همون زائده سیتوپلاسمی هستش که پیام رو از جسم یاخته ای میگیره و اونو تا انتهای خودش که پایانه آکسون هست، هدایت میکنه.
*شاید براتون سوال بشه که اون غلاف سفیدرنگ روی آکسون این یاخته چیه؟ به اون میگیم غلاف میلین. در واقع یه سری از یاخته های پشتیبان چندین دور به دور رشته عصبی که میتونه دارینه یا آسه باشه میپیچند و غلاف میلین رو تشکیل می دهند. گره رانویه: حالا اون غلاف میلین ما کاملا پیوسته هم نیست، یه سری جاها از رشته نمی پوشاند که به آن مناطق گره رانویه می گوییم.
ترکیب با 1 دهم: پروانه مونارک با استفاده از نورون هایی که داره جهت خورشید در آسمون رو تشخیص میده و به سمت مقصد خودش پرواز میکنه!
ترکیب با 1 دهم:یاخته های عصبی در بافت عصبی با یاخته های دیگر ارتباط دارند. مثلا یاخته های ماهیچه را تحریک میکنن تا انقباض صورت بگیره!
*اون دسته دیگه از سلول های بافت عصبی یاخته های پشتیبان نام دارند. این یاخته ها از نظر تعداد چندین برابر نورون ها هستند و وظایف مختلفی دارن.
وظایف مختلف یاخته های پشتیبان:
1)داربست ایجاد میکنن برای یاخته های عصبی 2)دفاع از یاخته های عصبی (مشابه یاخته های دستگاه ایمنی و همینطور سرتولی در کیسه بیضه)
3)حفظ هم ایستایی مایع اطراف نورون ها 4)تشکیل غلاف میلین
*دقت کنیم که این وظایف اختصاصی هست. یعنی مثلا اگر نوروگلیایی نقش دفاعی داره دیگه در حفظ هم ایستایی مایع اطراف نورون ها نقش ندارد.
*با توجه به نکته بالا می توان گفت همه یاخته های پشتیبان، میلین ساز نیستند!
*نکته: حواستون باشه یاخته های پشتیبان برخلاف نورون ها توانایی تقسیم دارند.بنابرین اتفاقاتی که حین تقسیم سلولی رخ می دهد، در این یاخته ها دیده می شود.
ترکیب با 1 دهم: یکی از هفت ویژگی حیات، هم ایستایی می باشد. برخی یاخته های پشتیبان در حفظ هم ایستایی مایع اطراف نورون ها نقش مهمی دارند.
ترکیب با 7 یازدهم:یاخته های سرتولی در کیسه بیضه نیز در همه مراحل اسپرم زایی، پشتیبانی و تغذیه یاخته های جنسی و همینطور بیگانه خواری باکتری ها رو بر عهده دارن! (بعضی از نقش هاشون مشابه نوروگلیا ها در بافت عصبی هست!)
ترکیب با 2 دوازدهم: حواستون باشه همه سلول های بدن از سلول منفرد تخم ایجاد میشن. بنابراین محتوای ژنی همشون یکسانه و علت تفاوت ویژگی ها برمیگرده به تنظیم بیان ژن مختلفی که توی این یاخته ها داره رخ میده! یعنی مثلا ژن غلاف میلین در نورون ها هم هست ولی بیان نمیشه!
ترکیب با فصل های مختلف: گفتیم که وقتی غلاف میلین تشکیل میشه، هسته نوروگلیا در حاشیه قرار میگیره. حواستون هست چه یاخته هایی دارای هسته جانبی هستن؟
*یاخته پوششی استوانه ای *یاخته چربی (ایجاد حالت انگشتری) *ماهیچه های اسکلتی
*در غدد بزاقی (البته برخی یاخته ها دارای هسته جانبی هستن، نه همشون!) *یاخته های دارای ریزپرز در لوله پیچ خورده نزدیک
*یاخته های کناری در غدد معده *یاخته های حاوی ریزپرز در روده باریک *یاخته ترشح کننده هورمون در روده باریک
توی شکل دوم نحوه ایجاد غلاف میلین رو میبینیم.
یاخته پشتیبان چندین دور به دور رشته عصبی می تابد و غلاف میلین رو ایجاد میکند. هسته یاخته پشتیبان به حالت کشیده در میاد و در خارجی ترین لایه غلاف میلین قرار می گیرد. در واقع میتونیم بگیم هسته نوروگلیا در حاشیه قرار می گیرد.
*ضخامت غلاف میلین از ضخامت رشته عصبی بیشتر می باشد.
میلینی که ایجاد میشه باعث افزایش سرعت هدایت پیام میشه و خیلی مهمه که به اندازه باشه. چون کاهش یا افزایش اون میتونه بیماری ایجاد کنه. مثلا در اثر تخریب یاخته های نوروگلیاهای میلین ساز در دستگاه عصبی مرکزی، بیماری ام.اس رخ میده. در این بیماری ارسال پیام های عصبی به درستی انجام نمیشه و در نتیجه بینایی و حرکت فرد مذکور مختل میشه و نهایت باعث بی حسی و لرزش! 😥
دقت کنیم که گره های رانویه باعث افزایش سرعت هدایت ( نه انتقال) پیام عصبی می شوند.
*همینطور اینکه هدایت پیام های عصبی در رشته های میلین دار، از رشته های بدون میلین هم قطر (نه هر رشته عصبی بدون میلین!) بیشتر هست.
*همه بخش هایی از نورون که توانایی دریافت پیام دارند: دارینه، جسم یاخته ای ، آکسون (به جز پایانه آکسونی)
*هر بخشی از نورون که میتونه پیام رو انتقال بده: پایانه آکسونی
*هر یاخته ای که میتونه پیام عصبی دریافت کند:نورون ها ، ماهیچه ها ، غدد
*تعداد جسم یاخته ای و آکسون در هر نورون یکی می باشد ولی دندریت ها می توانند بیشتر از یکی باشند.
*آکسون خودش یکیه، اما در انتهاش که منشعب می شود پایانه های آکسونی رو ایجاد میکنه که بیشتر از یکی می باشند.
*دندریت و آکسون زوائد سیتوپلاسمی هستند که در ادامه می توانند منشعب شوند.
*هسته یاخته های پشتیبان در سطح خارجی غلاف قرار گرفته است.
*از آنجایی که غلاف میلین ساختار غشایی دارد، در آن پروتئین ها فسفولیپید ها کلسترول و کربوهیدرات وجود دارد.
*فعالیت شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی در یاخته های پشتیبان غلاف میلین زیاد است. زیرا این یاخته ها فعالیت متابولیسمی بالایی دارند.
*ضخامت غلاف میلین از ضخامت رشته عصبی کمتر می باشد.
*پایانه آکسونی و جسم یاخته ای هیچ وقت غلاف میلین و گره رانویه ندارن!
*حواستون باشه که رشته های عصبی میتونن توسط بیشتر از یه دونه یاخته پشتیبان پوشیده بشن!
*در بافت عصبی، بیشتر رشته ها از نوع دندریت و تعداد کمتری از آنان آکسون می باشند.
*قطر آکسون برخلاف دندریت از ابتدا تا انتها یکسان می باشد.
*ترکیب با 4 یازدهم:هورمون های تیروئیدی در کودکان رشد طبیعی مغز را افزایش می دهند. پس
می توان گفت هورمون T3 و T4 سبب افزایش انشعابات دندریت ها می شوند!
شکل3: کتابمون اومده و یاخته های عصبی رو به سه دسته تقسیم کرده است:
نوع اول: یاخته های عصبی حسی
نوع دوم:یاخته های عصبی حرکتی
نوع سوم:یاخته های عصبی رابط
*در نورون حسی، دندریت و آکسون از یک نقطه از جسم سلولی خارج می شوند. البته دقت کنیم که همیشه هم اینطور نیست، مثلا در گیرنده بویایی، دندریت و آکسون از دو نقطه متفاوت از جسم سلولی خارج می شوند.
*دارینه نورون رابط انشعابات زیادی دارد و آکسون نورون رابط از دندریت آن بزرگتر می باشد.
*همه این نورون ها میتونن دارای میلین باشند یا نباشند!شکل های کتاب صرفا نمونه ای از یاخته های عصبی هستند.
*حتی اگر نورون ما میلین دار باشه، بازم میتونیم هدایت نقطه به نقطه رو در اون ببینیم چون یه سری جاها قطعا فاقد میلین هستند مانند جسم سلولی و پایانه آکسونی
*در هر سه نورون، دارینه نسبت به آسه انشعابات بیشتری دارد.
*در بین این نورون ها، هسته و جسم سلولی نورون حسی از بقیه کوچکتر می باشد.
*از نظر طولی کوچک ترین یاخته عصبی نشان داده شده در شکل، نورون رابط می باشد.
*در نورون های حسی برخلاف دیگر نورون ها، دو رشته دندریت و آکسون از یک محل از جسم یاخته ای خارج می شود.
*رشته های دندریت و آکسون در واقع زوائد سیتوپلاسمی هستند، بنابرین درون این رشته ها اندامک هایی مانند راکیزه، لیزوزوم و ... دیده می شود.
*دقت کنیم هر جایی که بین دو بخش میلین دار قرار میگیره رو بهش نمیگیم گره رانویه! مطابق شکل جسم یاخته ای نورون حسی بین دو بخش میلین دار قرار گرفته ولی خب جسم یاخته ایه نه گره رانویه!
*حواستون باشه که یاخته عصبی حرکتی میتونه پیام عصبی رو به یه یک یاخته عصبی هم انتقال بده. مثلا یاخته عصبی حرکتی ای که به بخش مرکزی غده فوق کلیه پیام عصبی رو میبره. در فصل 4 میخونیم که بخش مرکزی فوق کلیه ساختار عصبی دارد!
*ترکیب با 2 یازدهم: بعضی وقت ها دندریت میتونه مژک دار باشه، مثلا گیرنده بویایی!
*ترکیب با 4 یازدهم: در نورون هایی که تولید هورمون هایی مانند هورمون ضدادراری و اکسی توسین را دارند، از جسم یاخته ای بیش از یک آکسون خارج می شود.
*ترکیب با 3 دوازدهم: دقت کنید نورون ها میتونن در بیماری PKU آسیب ببین! توی کتاب گفته شده در این بیماری، مصرف مواد غذایی حاوی آمینواسید فنیل آلانین منجر به آسیب یاخته های مغزی میشه.
پایان قسمت اول
قسمت چهارم صفر تا صد تنظیم عصبی
قسمت پنجم صفر تا صد تنظیم عصبی
صفحه اینستاگرام تجربی گروه برترها
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
