زیست: مبحث تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد - مهسا خجسته

این مطلب شامل درسنامه با 5 تست چالشی از کتاب سه سطحی زیست شناسی (3)، مبحث  تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد میباشد.

در فایل ضمیمه درسنامه به همراه پاسخ تشریحی سوالات قرار داده شده است.

این مطلب توسط مهسا خجسته تهیه شده است.

* گروه پشتیبانان ویژه کانون *

نکات مربوط به ساختار کلیه ها:

1-به علت موقعیت قرارگیری و شکل کبد کلیه راست قدری پایین تر از کلیه چپ واقع است؛ بنابراین کلیه چپ به میزان بیشتری توسط دنده ها محافظت می شود.

2-رگ ها (شامل سرخرگ کلیه و سیاهرگ کلیه)،اعصاب و میزنای،با گذر از ناف کلیه با کلیه ارتباط برقرار می‌کنند.

3-در برش طولی کلیه، سه ناحیه مشخص به نام های بخش قشری،بخش مرکزی و لگنچه دیده می‌شود.

4-ساختار لگنچه شبیه قیف است. همچنین ابتدای گردیزه (کپسول بومن) نیز شبیه قیف میباشد،بنابراین اگر از ما سوال شد ناحیه ای از کلیه که شبیه قیف است؟--»لگنچه

بخشی از گردیزه که شبیه قیف است؟--»کپسول بومن

5-در وسط لگنچه منفذ میزنای مشخص است.

6-هرم های کلیه ساختار های هرمی شکل در بخش مرکزی کلیه اند. قاعده این هرم ها به سمت بخش قشری و راس آنها به سمت لگنچه است.

7-لپ کلیه مجموع هر هرم و ناحیه قشری مربوط به آن است. توجه کنید که قسمتی از لپ کلیه،در بخش قشری و قسمتی از آن در بخش مرکزی دیده می شود.

8-ستون های کلیه انشعابات از بخش قشری در فاصله بین هرم ها هستند. توجه کنید که ستون های کلیه تنها در بخش مرکزی کلیه حضور دارند.

9-میزنای راست در انسان سالم کوتاه‌تر از میزنای چپ است.

10-سرخرگ کلیه راست طویل تر از سرخرگ کلیه چپ است.( دقیقا برعکس سیاهرگ کلیه ها)

................................................ منبع: سه‌سطحی زیست‌شناسی دوازدهم تجربی ـ 17/12/97

268- کدام گزینه در مورد کلیه‌های انسان سالم و بالغ درست است؟

1) در بدن انسان فرایند تشکیل ادرار توسط حدود یک میلیون گردیزه آغاز می‌شود.

2) کلیه راست نسبت کلیه چپ توسط تعداد بیش‌تری دنده از پشت محافظت می‌شود.

3) در محل ناف کلیه تنها میزنای، سرخرگ و سیاهرگ کلیه عبور می‌کنند.

4) هر ستون کلیه برخلاف لپ فقط در بخش مرکزی مشاهده می‌شود.

گردش خون در کلیه:

به هر کلیه یک سرخرگ وارد می شود. (همان سرخرگ کلیه)

انشعابات این سرخرگ از فواصل بین هرم ها عبور می کند و در بخش قشری به سرخرگ های کوچکتری تقسیم می شود.

این انشعابات سرخرگ هایی را به نام سرخرگ آوران ایجاد می کنند.

سرخرگ آوران کلافک را در کپسول بومن میسازد.

کلافک به سیاهرگ ختم نمی شود بلکه خون از طریق سرخرگ وابران،کلافک را ترک میکند.

سرخرگ وابران در اطراف لوله های پیچ خورده و قوس هندی شبکه مویرگی دور لوله ای را میسازد. دقت کنید سرخرگ وابران به دو شاخه منشعب می شود؛شاخه اول اطراف لوله های پیچ خورده می رود و تبادلات انجام میشود و شاخه دوم به سمت لوله هنله حرکت می‌کند.

مویرگ های شبکه مویرگی دور لوله ای به یکدیگر می پیوندند و سیاهرگ های کوچکی به وجود می‌آورند که سرانجام سیاهرگ کلیه را می سازند.

این سیاهرگ خون را از طریق ناف کلیه از کلیه خارج میکند.

................................................ منبع: سه‌سطحی زیست‌شناسی دوازدهم تجربی ـ 17/12/97

274- چند مورد جملة زیر را به‌درستی کامل می‌نماید؟ 

در گردش خون کلیه .............. .

ـ گلومرول بین دو سرخرگ با خون روشن قرار دارد.

ـ سرخرگ وابران بین دو شبکه مویرگی قرار دارد.

ـ شبکه مویرگی دور لوله‌ای بین دو رگ قرار دارد که در برش عرضی نسبت به نوع دیگر رگ‌های خونی بیش‌تر گرد دیده می‌شوند.

1) صفر                                2) 1                                           3) 2                                           4) 3

مراحل تشکیل ادرار:

1-تراوش: خروج خوناب شامل آب و مواد محلول در آن به جز پروتئین ها از کلافک و ورود این ها به کپسول بومن.

نکته: مویرگ‌های کلافک از نوع منفذدار هستند و بنابراین امکان خروج مواد از آنها به خوبی فراهم است.

سوال: چرا پروتئین ها نمی‌توانند وارد کپسول بومن شوند؟

الف) پروتئین ها به علت اندازه بزرگی که دارند به طور معمول نمی توانند از منافذ مویرگ های کلافک عبور کنند.

ب) ممکن است در شرایطی پروتئینی بتواند از این منافع عبور کند.در این زمان با مانع دیگری روبرو خواهد شد و آن غشای پایه مویرگ های کلافک است که در حدود ۵ برابر ضخیم تر از غشای پایه در سایر مویرگ هاست.

نکته: نیروی لازم برای خروج مواد در تراوش از فشار خون تامین می شود. بنابراین هر عاملی که بتواند فشار خون را افزایش دهد (مانند هورمونهای آلدوسترون، اپی نفرین و نوراپی نفرین) می تواند میزان تراوش را افزایش دهد.

نکته: در انسان سالم قطر سرخرگ آوران بیشتر از قطر سرخرگ وابران است و این فشار تراوشی را در مویرگ های کلافک افزایش می دهد.

نکته: در تراوش مواد بر اساس اندازه وارد گردیزه می‌شوند و هیچ انتخاب دیگری صورت نمی گیرد؛ بنابراین هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینو اسید ها به گردیزه وارد می شوند.

۲-بازجذب: خروج مواد مفید وارد شده به گردیزه از آن و ورود آنها به مویرگ های دور لوله ای و خون.

نکته: دیواری لوله پیچ خورده نزدیک از یک لایه بافت پوششی مکعبی تشکیل شده که ریس پرز دارند و این ریزپرزها سطح بازجذب را افزایش می دهند. به علت وجود ریزپرز های فراوان در لوله پیچ خورده نزدیک مقدار مواد بازجذب شده در این قسمت از گردیزه بیشتر از سایر قسمت هاست. پس دقت کنید در بخش‌های دیگری علاوه بر لوله پیچ خورده نزدیک نیز باز جذب صورت می گیرد.

نکته: در بیشتر موارد بازجذب فعال است و با صرف انرژی زیستی انجام می گیرد ؛گرچه بازجذب ممکن است غیر فعال باشد مثل بازجذب آب که به اسمز انجام میشود.

۳-ترشح: خروج مواد دفعی از مویرگ های دور لوله ای یا خود یاخته های گردیزه و ورود آنها به درون گردیزه.

نکته: بعضی از سموم،داروها و یونهای هیدروژن و پتاسیم اضافی به وسیله ترشح دفع میشوند.

نکته: ترشح در تنظیم میزان ph خون نقش مهمی دارد. وقتی ph خون کاهش یابد، کلیه ها یون هیدروژن را ترشح می کنند. اگر ph خون افزایش یابد کلیه بی کربنات بیشتری دفع میکند تا pH خون در محدوده ثابتی نگه داشته شود.

نکته: تمام مواد وارد شده به نفرون در اثر تراوش و ترشح است.

نکته: ترشح در بیشتر موارد به روش فعال و با صرف انرژی زیستی انجام می گیرد.

.................................... منبع: سه‌سطحی زیست‌شناسی دوازدهم تجربی و ریاضی ـ 17/12/97

282- کدام مورد صحیح است؟

الف) پس از بازجذب، مواد به شبکه اول و دوم مویرگی باز می‌گردند.

ب) بخش اعظم مواد موارد شده به نفرون در اثر تراوش و ترشح است.

ج) هورمون آلدوسترون می‌تواند باعث افزایش تراوش شود.

د) هورمون‌های بخش مرکزی غده فوق کلیه تراوش را افزایش می‌دهند.

1) الف و ب                          2) ج و د                                    3) ب و د                                           4) الف و ج

مواد ادرار در دو دسته معدنی و آلی قرار می گیرند.

معدنی: آب،که ۹۵ درصد ادرار را تشکیل می دهد+یون ها

آلی: تجزیه آمینو اسیدها و نوکلئوتید ها--»ایجاد آمونیاک بسیار سمی میکند،پس کبد آمونیاک را از طریق ترکیب آن با CO2 به اوره تبدیل میکند.اوره فراوان ترین ماده دفعی آلی در ادرار است.

انتقال گروه فسفات کراتین فسفات به  ADP و تولیدATP در ماهیچه ها به منظور تامین انرژی--» ایجاد کراتینین

سوخت و ساز نوکلئیک اسیدها--» ایجاد اوریک اسید

نکته: رسوب بلورهای اوریک اسید در کلیه ها باعث ایجاد سنگ کلیه و در مفاصل باعث بیماری نقرس می شود.

.................................... منبع: سه‌سطحی زیست‌شناسی دوازدهم تجربی و ریاضی ـ 17/12/97

294- هر مادة زائد نیتروژن‌داری که بر اثر سوخت و ساز ................. ایجاد می‌شود، در ................... نقش دارد. 

1) واحدهای سازنده پروتئین‌ها ـ تشکیل فراوان‌ترین مادة آلی ادرار

2) مادة وراثتی یاخته ـ افزایش رسوب بلورها در محل اتصال دو استخوان به هم

3) واحدهای سازنده پروتئین ـ هنگام انباشت، در ایجاد حالت پایدار محیط درونی بدن انسان

4) در یاخته‌های ماهیچه‌ای ـ افزایش مصرف انرژی زیستی هنگام انجام اولین مرحله تشکیل ادرار

کرم خاکی:

گوارش: دارای لوله گوارش میباشد، شامل بخش های دهان--»حلق--»مری--»چینه دان--»سنگدان--»روده--»مخرج

تنفس: دارای شبکه مویرگی زیر پوستی با مویرگ های فراوان است و گازها را با هوای درون فضاهای خالی بین ذرات خاک تبادل می کند.

گردش مواد: دارای ساده ترین گردش خون بسته است رگ پشتی به صورت قلب اصلی عمل می‌کند و خون را به جلو می‌راند. در قسمت جلوی بدن ۵ جفت کمان رگی در اطراف لوله گوارش به صورت قلب کمکی عمل می کنند و خون را به سمت پایین و سپس به عقب می‌رانند. مویرگ ها در همه قسمتهای بدن بین رگ پشتی و شکمی وجود دارند.

دفع مواد: بدن کرم خاکی از حلقه هایی تشکیل شده که هر کدام یک جفت متانفریدی دارند متانفریدی لوله‌ای است که در جلو قیف مژکدار و در نزدیکی انتها دارای مثانه است که به منفذ ادراری در خارج از بدن ختم می شود. دهانه این قیف به طور مستقیم با مایعات بدن ارتباط دارد.

تولید مثل: کرم خاکی نرماده است؛ وقتی دو کرم خاکی در کنار هم قرار می‌گیرند،زامه های هرکدام تخمک‌های دیگری را بارور می سازد.