کانونی عزیز سلام!
در این مطلب مرور کاملی بر گفتار اول و دوم فصل حواس زیست یازدهم به همراه سوالات نهایی و تست های کنکور خواهیم داشت. از این فصل به طور متوسط دو تست در کنکور طرح میشود و در امتحان نهایی یازدهم هم بین 2 تا سه نمره از این فصل طرح میشود که بخش زیادی از این نمره را سوالات مربوط به گفتار اول و دوم تشکیل میدهند. امیدوارم این مطلب برای شما مفید باشد!
ویژگی های درسنامه
1- درسنامه کامل به همراه نکات تستی
2- نمونه سوالات امتحان نهایی مبحث
3-پاسخ کاملا تشریحی تست ها در انتهای مطلب
4-بررسی شکل های مهم فعالیت کتاب
5-جدول جمعبندی بخش های مختلف
 | مولف: رتبه 74 منطقه یک کنکور تجربی 1402 دانشجوی رشته پزشکی دانشگاه تهران |
در ابتدا به بررسی سوالات نهایی این مبحث در سال های 1403 و 1404 میپردازیم!
گیرنده فشار پوست
مراحل ایجاد پیام عصبی در گیرنده فشار:
.1فشرده شدن پوشش چندلایه ای که انتهای دارینه نورون حسی در آن قرار گرفته است.(این پوشش چند لایه و از جنس بافت پیوندی است)
.2تحت فشار قرار گرفتن پوشش دارینه و تغییر شکل آن
.3باز شدن کانال های یونی غشای گیرنده
.4تغییر پتانسیل الکتریکی غشا و تولید پیام عصبی
نکته: به نظر شما در کدام مرحله تصویر پیام عصبی ایجاد شده است؟؟
پاسخ: شکل پ!! زیرا تنها هنگامی پیام عصبی ایجاد میشود که هدایت شود.
سوال : چطور متوجه هدایت پیام عصبی در شکل پ میشویم؟؟
پاسخ: از آنجایی که بخش انتهایی دارینه به حالت ارامش بازگشته (پتانسیل منفی) و پتانسیل در گره رانویه تغییر کره است که نشانه قله پتانسیل عمل است!!
گیرنده های پیکری
1.گیرنده های تماسی: گیرنده های مکانیکی اند که با تماس، فشار یا ارتعاش تحریک میشوند. این گیرنده ها،مثلا در پوست وجود دارند. تعداد گیرنده های تماس در پوست بخش های گوناگون بدن متفاوت است و بخش هایی که تعداد گیرنده های بیشتری دارند، مانند نوک انگشتان و لبها،حساستر ند.
2. گیرنده های دمایی: در بخش هایی از درون بدن، مانند برخی سیاهرگ های بزرگ و پوست جای دارند. گیرنده های دمایی درون بدن به تغییرات دمای درون بدن وگیرنده های دمایی پوست به تغییرات دمای سطح بدن حساس اند؛درنتیجه سرما یا گرما را دریافت میکنند.
نکته: هر گیرنده دما یا سرما را دریافت میکند یا گرما و گیرنده دمایی که بتواند هم سرما و هم گرما را دریافت کند نداریم!
3. فعالیت گیرنده های مکانیکی ّحس وضعیت موجب میشود که مغز از چگونگی قرارگیری قسمت های مختلف بدن نسبت به هم، هنگام سکون و حرکت اطلاع یابد. گیرنده های ّحس وضعیت در ماهیچه های اسکلتی، زردپی ها و کپسول پوشانندۀ مفصل ها قراردارند و به کشیده شدن حساس اند. مثلا وقتی دست خود را حرکت می دهید، گیرنده های درون ماهیچه کشیده و تحریک میشوند.
4. گیرنده های درد در پوست و برخی بخشهای دیگر بدن مانند دیوارۀ سرخرگها قرار دارند. گیرنده های درد به آسیب بافتی پاسخ میدهند. آسیب بافتی در اثرعوامل مکانیکی مثل بریدگی، سرما یا گرمای شدید و برخی مواد شیمیایی مثل لاکتیک اسید ایجاد میشود. گیرنده های درد سازش پیداّ نمیکنند. در نتیجه، این پدیده کمک میکند مادامی که محر ّک آسیب رسان وجود دارد، فرد از وجود محرک اطلاع داشته باشد.
درد یک ساز وکار حفاظتی است. هرگاه یاخته ها در معرض تخریب قرار گیرند، درد ایجاد و موجب می شود که فرد برای بر طرف کردن عامل ایجاد درد، واکنش مناسب نشان دهد؛مثلا نشستن طولانی مدت ممکن است موجب آسیب دیدن پوست در محل نشیمنگاه شود. بنابراین، فرد به طور ناخودآگاه تغییر وضعیت میدهد؛ درغیراینصورت، پوست در نقاط تحت فشار تخریب میشود.
بینایی
بیشتر اطلاعات محیط پیرامون را از راه دیدن و به کمک اندام حس بینایی، یعنی چشم دریافت میکنیم. کرۀ چشم در حفرۀ استخوانی کاسۀ چشم قراردارد. ماهیچه هایی که به کرۀ چشم متصل اند، آنرا حرکت میدهند. پلک ها، مژه ها،بافت چربی روی کرۀ چشم و اشک از چشم حفاظت میکنند.
1. ماهیچه های تنگ کننده را اعصاب پادآسیمیک و ماهیچه های گشادکننده را اعصاب آسیمیک عصب دهی میکنند.
2. تمام موارد نام برده شده در ارتباط با شبکیه در نیمکره عقبی چشم قرار دارد. به دلیل عدم برخورد نور به بخش های نیمکره جلویی چشم، در این بخش یا شبکیه نداریم یا اگر داریم میزان گیرنده های نور در آن بخش بسیار بسیار کم است.
3. تنها لایه ماهیچه دار در کره چشم لایه میانی است. جسم مژگانی ضخیم ترین بخش لایه میانی است!!
4. دو گروه عصب در چشم داریم: اعصاب خود مختار +عصب چشم
محیط های شفاف چشم
چگونه میبینیم؟
اثر نوربرشبکیه:پرتوهای نور از قرنیه میگذرندو به علت انحنای آن همگرا میشوند. این پرتوها از زلالیه،سوراخ مردمک،عدسی و زجاجیه عبور میکنند. عدسی،پرتوهای نور را روی شبکیه و گیرنده های نوری آن متمرکز میکند.
با برخورد نور به شبکیه،مادۀحساس به نور، درون گیرنده های نوری تجزیه میشود و واکنشهایی را به راه می اندازد که به ایجاد پیام عصبی منجر میشود. ویتامین A برای ساخت مادۀ حساس به نور لازم است.
تطابق: با تغییر همگرایی عدسی چشم، میتوان اجسام دور و نزدیک را واضح دید. هنگام دیدن اشیاى نزدیک، با انقباض ماهیچه های جسم مژگانی،عدسى ضخیم مى شود. وقتى به اشیاى دور نگاه مى کنیم با استراحت این ماهیچه ها، عدسى باریکتر مى شود. به این ترتیب، تصویر در هر حالت روى شبکیه تشکیل میشود. این فرایند ها تطابق نام دارد.
بیماری های چشم
نکات مهم تشریح چشم گاو
.1 سطحی ازکره چشم که در آن فاصلۀ عصب تا روی قرنیه بیشتر است، سطح بالایی چشم و سطح دیگر، سطح پایینی آن است
.2. برای تشخیص چپ یا راست بودن چشم، آنرا طوری در دست بگیرید که سطح بالایی آن رو به بالا باشد. قرنیه به شکل تخم مرغ دیده میشود و بخش پهن تر آن به سمت بینی و بخش باریکتر آن به سمت گوش قراردارد. راه دیگر،بررسی عصب بینایی است. این عصب پس از خروج از چشم به سمت مخالف، خم میشود.
.3لایه شبکیه بسیار نازک است. با توجه به اینکه به راحتی جمع میشود میتوان نتیجه گرفت اتصال بین شبکیه و مشیمیه سست است.
.4دراین حالت، زلالیه به طورکامل شفاف نیست؛ زیرا مقداری از دانه های سیاه ملانین از بخش های دیگر چشم در آن رها شده اند. 
اجزای گوش
1. موهای کرک مانند درون مجرا و موادی که غده های درون مجرای گوش ترشح میکنند، نقش حفاظتی دارند.
2.انتهای مجرا و بخش های میانی و درونی گوش را استخوان گیجگاهی حفاظت میکند.
3.پردۀصماخ درانتهای مجرای شنوایی و بین گوش بیرونی و میانی قرار دارد.
4. بخشی به نام شیپوراستاش، حلق را به گوش میانی مرتبط میکند. هوا از راه این مجرا به گوش میانی منتقل میشود، تا فشار آن دردو طرف پردۀ صماخ یکسان شود و پرده به درستی بلرزد.
تبدیل صدا به پیام عصبی
امواج صوتی پس از عبور از مجرای شنوایی، به پردۀصماخ برخورد میکنند و آنرا به ارتعاش در می آورند. دستۀ استخوان چکشی روی پردۀ صماخ چسبیده و با ارتعاش آن میلرزد و استخوان های سندانی و رکابی را نیز به ارتعاش در می آورد. کف استخوان رکابی طوری روی دریچه ای به نام دریچۀ بیضی قرار گرفته است که لرزش آن، دریچه را می لرزاند. این دریچه پرده ای نازک است که در پشت آن، بخش حلزونی گوش قراردارد. بخش حلزونی را مایعی پرکرده است. لرزش دریچۀبیضی، مایع درون حلزون را به لرزش در می آورد. در بخش حلزونی یاخته های مژک داری قرار دارند که مژک هایشان با پوششی ژلاتینی تماس دارند. این یاخته ها،گیرنده های مکانیکی اند که با لرزش مایع درون بخش حلزونی، مژک های آنها خم میشود. در نتیجه کانال های یونی غشای آنها باز و این یاخته ها تحریک میشوند.درنتیجه بخش شنوایی عصب گوش پیام عصبی ایجاد شده را به مغز میبرد.
حفظ تعادل
در بخش دهلیزی گوش داخلی سه مجرای نیم دایره ای شکل عمود برهم (درسه جهت فضا) وجود دارد که یاخته های مژکدار حس تعادل درون آنها قرار گرفته اند. حرکت سر، این یاخته ها را تحریک میکند. درون مجاری نیم دایره از مایعی پر شده است و مژک های یاخته های گیرنده نیز در ماده ای ژلاتینی قرار دارند. با چرخش سر، مایع درون مجرا به حرکت در می آید و مادۀ ژلاتینی را به یک طرف خم میکند. مژک های یاخته های گیرنده، خم و این گیرنده ها تحریک میشوند. آسۀ یاخته های عصبی حس که شاخۀ دهلیزی(تعادلی) عصب گوش را تشکیل میدهند، پیام را به مغز و به ویژه مخچه میبرند و آن را از موقعیت سر آگاه میکنند. برای حفظ تعادل بدن، مغز از گیرنده های دیگر مانند گیرنده های وضعیت نیز پیام دریافت میکند.
نکته: دقت کنید که با توجه به شکل، گیرنده های تعادلی در قاعده مجاری نیم دایره قرار دارند!!
بویایی
گیرنده های بویایی در سقف حفره بینی قرار دارند. مولکول های بودار هوای تنفسی این یاخته ها را تحریک میکنند. این یاخته ها پیام های بویایی را به لوب های (پیازهای) بویایی مغز که در تشریح مغز آنها را مشاهده کردید، میبرند. پیام بویایی سرانجام به قشرمخ ارسال میشود.
نکات شکل:
1.هر گیرنده بویایی با یک نورون در پیاز بویایی سیناپس دارد، اما هر نورون در پیاز بویایی با چندین نورون سیناپس برقرار میکند.
2.در سقف حفره بینی در کنار گیرنده های بویایی دو نوع سلول دیگر نیز مشاهد میشود. هر دو نوع سلول فاقد مژک هستند. سلول های قاعده ای سلول های بنیادی هستند که تعداد کمتری دارند و گاه با آکسون و گاه با هستند گیرنده بویایی در تماس هستند.
3.استخوان سقف حفره بینی برای رد شدن آکسون های گیرنده های بویایی حالت غربالی دارد.
4.گیرنده های بویایی سلول های عصبی محسوب میشوند.(برعکس بقیه که سلول عصبی تغییر یافته هستند)
چشایی
در دهان و برجستگی های زبان جوانه های چشایی و درون این جوانه ها گیرنده های چشایی قرار گرفته اند. ذره های غذا در بزاق حل میشوند و یاخته های گیرندۀ چشایی را تحریک میکنند.
انسان پنج مزۀاصلی شیرینی، شوری، ترشی، تلخی و مزۀاومامی را احساس میکند. اومامی، کلمه ای ژاپنی به معنای لذیذ است که برای توصیف یک مزۀمطلوب که با چهار مزۀ دیگر تفاوت دارد، به کار میرود، اومامی مزۀ غالب غذاهایی است که آمینواسید گلوتامات دارند، مانند عصارۀ گوشت.
نکته مهم!! حس بویایی در درک درست مزۀ غذا تأثیر دارد؛ مثلا وقتی سرماخورده و دچارگرفتگی بینی شده ایم،مزۀغذاهارا به درستی تشخیص نمی دهیم.(اما گیرنده چشایی به کار خود ادامه می دهد)
پردازش اطلاعات حسی
با وجود یکسان بودن ماهیت پیام عصبی(الکتریکی) که از گیرنده های گوناگون بدن به دستگاه عصبی مرکزی میرسند، مغز چگونه آنها را به شکل های متفاوتی مانند صدا، تصویر، یا مزه تفسیرمیکند؟
پیامهایی که هرنوع ازگیرنده های حسی ارسال میکنند، به بخش یا بخش های ویژه ای از دستگاه عصبی مرکزی و قشرمخ وارد میشوند.
چلیپای(کیاسمای) بینایی که در فعالیت تشریح مغز آن رامشاهده کردید، محلی است که بخشی از آسه های عصب بینایی یک چشم به نیمکرۀ مخ مقابل میروند. پیام های بینایی سرانجام به لوب های پس سری قشرمخ وارد و در آنجا پردازش میشوند. پیام های بینایی قبل از رسیدن به قشر مخ از بخش های دیگری از مغز مانند تالاموس میگذرند.
نکته: چلیپای بینایی قبل از تالاموس قرار دارد!
برای دسترسی به درسنامه کامل و تمام نکات این فصل فایل ضمیمه را دانلود کنید
تست های کنکور مبحث
پاسخنامه تشریحی در فایل ضمیمه قابل مشاهده است!!
برای مشاهده ویدیو پاسخ تشریحی و تحلیل تست ها اینجا کلیک کنید.
برای عضویت در کانال کانون برتر ها اینجا کلیک کنید
