نقش دولت در اقتصاد چیست؟
وظایف دولت:
- ارائه کالای عمومی
ابزار و منابع تامین مالی دولت
دولت کارها و خدمات گوناگونی ارائه میدهد و مسئولیت های مختلفی بر عهده دارد. برای ارائه این خدمات و کالاهای عمومی، احتیاج به منابع مالی دارد که معمولا از دو محل تامین می شود:
- مالیات ها
دولت برای تأمین سطحی از کالاها و خدمات عمومی برای همگان، از مردم مالیات می گیرد و سه هدف مهم دارد:
الف) افزایش درآمد دولت: مالیات برای تأمین مالی اهداف و پشتیبانی از فعالیت های دولت ضروری است. هدف اصلی از مالیات این است که درآمد دولت را تا حدی بالا ببرد که عملکرد دولت مؤثر واقع شود. مثل امور قضایی، بهداشت، آموزش و ...
ب) کاهش فعالیت های نامناسب و تشویق فعالیت های مطلوب: که فراتر از افزایش درآمد است و فعالیت های نامناسبی مانند سیگار کشیدن را با ابزارهایی مانند وضع مالیات و ... را کاهش می دهد.
ج) کاهش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی: نابرابری بین افراد پردرآمد و کم درآمد را کاهش می دهد.
- سایر درآمد های دولت
بخش زیادی از درآمدهای مورد نیاز دولت ایران از فروش دارایی هایی مثل منابع تجدید ناپذیر(نفت و گاز)تأمین می شود که پایدار نیست؛ نوسان می کند و قابل تحریم است. این دارایی ها به نسل های بعد هم تعلق دارد و نباید صرف هزینه های جاری شوند و باید با آنها دارایی های دیگری خلق شوند. دولت سالیانه بخشی از درآمد مورد نیاز خود را نیز از طریق ایجاد بدهی تأمین میکند؛ یعنی از مردم قرض می گیرد یا آنها را در طرح های عمرانی و سرمایه گذاری های دولت شریک می کند و از محل سود این طرح ها سودی بین آنها تقسیم می کند که تا ابد پایدار نیست.
بودجه دولت
دولت ها برای مدیریت کشور، در مقابل درآمدها، مخارجی دارند و نیاز به یک برنامه دارند که در قالب بودجه، نشان داده می شود. بودجه دولت در واقع برنامه یکساله دولت را برای خرج کردن با توجه به درآمدها ارائه می دهد.اگر درآمد بودجه از هزینه آن بیشتر باشد، با مازاد بودجه و اگر برعکس باشد کسری بودجه خواهیم داشت. دولت ها باید سعی کنند با برنامه ریزی درست و تنظیم الگوی درآمد ـ هزینه از کسری بودجه جلوگیری کنند.
تجارت بین الملل
کالاهای چند ملیتی
برخی محصولات، به ویژه آنها که فناوری های پیشرفته تری دارند، ممکن است چندملیتی باشند. ممکن است کارگران و سرمایه گذاران آنها از چند ملیت متفاوت باشند.
اهمیت تجارت با دیگر کشورها
دلایل مبادله کشور ها با یکدیگر:
1.یکسان نبودن منابع و عوامل تولید در کشورها 2. یکسان نبودن کشورها از نظر دسترسی به فناوری 3.تنوع اقلیمی
این دلایل باعث می شوند تا تولید یک محصول در کشوری به صرفه باشد و هزینه های تولید کمتری داشته باشد و در کشور دیگر، صرفۀ اقتصادی نداشته باشد و همین اختلاف پایه صادرات و واردات را می سازد.
اصل مزیت مطلق و نسبی
مقرون به صرفه تر بودن تولید یک محصول در یک کشور باعث ایجاد مزیت اقتصادی برای آن می شود.
مزیت مطلق: اگر دو کشور با نیروی کار، سرمایه و دانش یکسان، همه عوامل تولیدشان را برای تولید محصولی به کار گیرند،آن کشوری که محصول بیشتری تولید می کند در تولید آن مزیت مطلق دارد.
مزیت نسبی: اگر در کشوری، دو محصول با اشتغال کامل نیروی کار، سرمایه و دانش فنی دو محصول را تولید کند، در هر کدام که برتری داشته باشد در تولید آن محصول مزیت نسبی دارد.
نتایج عدم رعایت این اصول:
- از منابع و سرمایه ها به بهترین نحو استفاده نمی شود و هدر رفت ایجاد می شود.
- با تولید محصولات کمتر و بی کیفیت تر، رفاه جامعه کاهش می یابد.
جنگ های تجاری و تحریم های اقتصادی
جنگ ها و تحریم های اقتصادی قرن های اخیر و رفتار خودخواهانۀ برخی کشورها موجب شده است تا اقتصاددانان به اهمیت خودکفایی در برخی از تولیدات داخلی و عدم وابستگی برای تأمین آنها از خارج تأکید کنند. وابستگی در تأمین کالاهای راهبردی و ضروری و صنایع نظامی و دفاعی می تواند موجب بهانه جویی و سلطۀ رقیب یا دشمن و نهایتاً ضعف و وابستگی کشور شود.
هرچند زندگی عموم انسان ها در جامعۀ شهری به خاطر تخصص گرایی و تولید براساس مزیت، اقتصادی تک محصولی است اما در فضای جهانی، اقتصاد تک محصولی، اقتصادی شکننده و آسیب پذیر است؛ زیرا اقتصاد تک محصولی در مواقع بحرانی، امکان تاب آوری و انعطاف پذیری مقابل تکانه ها، مشکلات و تحریم ها را ندارد.
راه های نزدیک شدن یک کشور به استقلال و استحکام اقتصادی:
- راه های تأمین کالاهای وارداتی یا بازارهای فروش کالاهای صادراتی خود را گوناگون کند.
- از وضعیت تک محصولی فاصله بگیرد.
- با خلق مزیت های جدید اقتصادی امکان تأمین برخی نیازهای مهم را در داخل کشور فراهم کند.
- به علم و فناوری و اقتصاد دانش بنیان توجه بیشتری داشته باشد.
رکود، بیکاری و فقر
فراز و فرود شغل ها از بین رفتن برخی شغل ها و به وجود آمدن برخی دیگر از مواردی است که دائم در اقتصاد در حال تکرار است.
منابع غیر فعال و منحنی مرز امکانات تولید
اشتغال و بیکاری
تعریف شاغلکسانی که در ازای کاری که انجام می دهند دستمزد یا حقوق می گیرند، شاغل محسوب می شوند؛ این شغل می تواند تمام وقت یا پاره وقت باشد.تعریف بیکارکسی که بالاتر از 15 سال دارد و در جست وجوی کار است؛ اما کاری برای خود پیدا نمی کند. بنابراین کسانی که دانش آموز و دانشجو هستند و یا بازنشسته و خانه دارند و دنبال کار نمی گردند، بیکار محسوب نمی شوند.جمعیت فعالجمع تعداد افراد شاغل و بیکار که یا مشغول به کارند یا دنبال کار می گردند.جمعیت غیر فعالافرادی که در سن کار قرار دارند ولی شاغل یا بیکار نیستند. سن کاربالای 15 سال
نرخ بیکاری
اساسی ترین شاخص ارزیابی وضعیت اشتغال کشور نرخ بیکاری است که از نسبت تعداد بیکاران به کل جمعیت فعال کشور ضرب در صد به دست می آید. (یعنی جمعیت بیکار رو تقسیم بر جمعیت فعال می کنیم، بعد تقسیم بر صد)
آمار نرخ بیکاری را مرکز آمار ایران به دست می آورد.
دلایل فاصله نرخ بیکاری از مقدار واقعی
بازار کار
نیروی کار نیز در اقتصاد دارای بازار است. در بازار کار قیمت نیروی کار که نام آن دستمزد است، با میزان تقاضا یا عرضه نیروی کار ارتباط دارد.
عرضه کننده نیروی کار: کارگرانی که با نیروی بدنی و یا فکری خود، محصول یا خدمتی را تولید می کنند و حاضرند کار خود را در اختیار تقاضاکنندگان کار قرار دهند.
تقاضا کنندگان نیروی کار: صاحبان شرکت ها و کارخانه ها یا سرمایه گذارانی که نیروی کار را استخدام می کنند و گاهی در اقتصاد به آنها کارفرما هم می گویند.
انواع بیکاری
پیامدهای بیکاری و رکود
فقر:
- یکی از پیامد های غم انگیز بیکاری و رکود است.
- در هر چهار ثانيه كي كودك بر اثر مشكلات مرتبط با فقر در دنيا جان خود را ز دست مي دهد.
- در کل جهان 4/1 میلیارد نفر در فقر مطلق به سر مي برند.
- بسياري از كشورهاي جهان درگير مسائل مرتبط با فقر و نابرابري اند. حتي كشورهاي با درآمد بالا نيز دست به گريبان نابرابري هاي اقتصادي اند.
روش کلی در تعیین میزان فقر
نیازمندی های افراد و یا خانوار را با توانمندی های آنان برای دستیابی به آن نیازها مقایسه کنیم. اما از آنجا که کافی بودن یا نبودن این شاخص ها به طور خاص به وضعیت نسبی رفاه گروه ها و طبقات مختلف مردم برمی گردد، ممکن است میزانی از این شاخص ها که برای یک گروه کافی به نظر می رسد، برای گروه دیگر ناکافی باشد. این وضعیت به ویژه در مقایسۀ نواحی ای که از نظر سطح رفاه یکسان نیستند، همانند شهر و روستا، صدق می کند. این وضعیت منجر به تعریف فقر نسبی شده است. در فقر نسبی همیشه تعریف فقر نسبت به وضعیتی که ما در آن هستیم صورت می گیرد و معیار فقر در نواحی و زمان های مختلف متفاوت خواهد بود.
بنابراین، محاسبه تعداد افراد فقیر بسیار پیچیده و سخت و شاید ناممکن است. از این رو مفهوم دیگری تعریف می شود به نام فقر مطلق که مطابق با آن می توان معیاری را برای سنجش میزان فقر درنظر گرفت.
دولت و مسئله بیکاری و فقر
دلایل بی ثباتی و ناامنی در فضای کسب و کار اقتصادی ایران:
یکی از وظایف دولت ها در هر کشوری، اجرای سیاست های فقرزدایی و برقرارکردن عدالت است. دولت ها موظف اند از طریق حمایت از شرکت های تولیدی و مبارزه با فساد، با فقر و بیکاری مبارزه کنند.
مسئولیت اجتماعی مردم
مردم برای حفاظت از پیشرفت های اقتصادی در مقابل فقر مسئولیت دارند. آنها می توانند از طریق ایجاد نهادهای توانمندسازی، خیریه و کمک های مردمی و نیز تأسیس صندوق های قرض الحسنه و فعالیت های جهادی، از یکدیگر در برابر خطر فقر و نابرابری، محافظت کنند.
