سلام. من فرزین رستمی هستم، رتبه 871 کنکور تجربی97 و رتبه 262 کنکور ریاضی92. در این مطلب نکات مفهومی ترکیبی مرتبط با بافت های بدن انسان از زیست دهم آمده است. سعی بر این است در صورت لزوم مفاهیم و مطالب بسط داده شود تا به درک هرچه بهتر این گفتار بسیار پایه ای کمکی باشد. در انتهای مطلب تعدادی تست از کتاب زیست سه سطحی دهم آمده است. توصیه میشود پس از مطالعه کتاب درسی و مطلب ذیل سعی کنید خودتان به سوالات پاسخ دهید. در انتها فایل صوتی مربوط به تحلیل سوالات بارگذاری شده تا صحت پاسخهای خود را بررسی کنید و همچنین به تحلیل تک تک گزینه ها گوش داده و نکات لازم را دریافت کنید.
بافتهای بدن انسان
بافتهای بدن انسان به چهار نوع پوششی، پیوندی، ماهیچه ای و عصبی دسته بندی میشوند. در اندام ها و دستگاه های بدن انواع بافت ها به نسبت های متفاوت وجود دارند. یعنی به عنوان مثال در دستگاه اسکلتی بافت ماهیچهای به میزان بیشتری نسبت به دستگاه عصبی وجود دارد. دقت کنید دستگاه عصبی هم به واسطه داشتن عروق خونی (که در دیواره خود لایه ماهیچهای دارند)، بافت ماهیچهای دارد.
بافت پوششی: بافت پوششی، ساده ترین بافت بدن است. سطح بدن (اپیدرم پوست) و سطح حفره ها و مجاری درون بدن (مانند دهان، معده، روده ها و رگها) را می پوشاند.
انواع بافت پوششی
١- سنگفرشی چند لایه: در اپیدرم پوست، مری، دهان، زبان، حلق و ابتدای مسیر ورود هوا در بینی دیده میشود. خارجی ترین یاخته های پوست مرده اند. یاخته های مرده به تدریج می ریزند و به این ترتیب میکروب هایی را که به آن چسبیده اند از بدن دور می شوند. سلول های زیرین دائم در حال تقسیم میتوز هستند. ولی سلولهای سطحی مری و دهان زنده اند و برخی از آنها موسین ترشح می کنند. بیشتر یاخته های بافت پوششی سنگفرشی چند لایه در تماس مستقیم با غشای پایه قرار ندارند.
٢- مکعبی یک لایه: در بیشتر بخش های نفرون (پیچ خوردهی نزدیک و دور و لوله هنله) دیده میشود.
۳- استوانه ای یک لایه: در مخاط معده و روده ها (روده باریک، روده بزرگ، راست روده) یافت میشود.
4- سنگفرشی یک لایه: بافت پوششی سنگفرشی یک لایه ای برای تبادل مواد مناسب است. این نوع بافت پوششی را در جاهای مختلفی میتوان دید؛ مانند: الف) در دیواره مویرگها مثل گلومرول کلیه، سد خونی - مغزی و سد خونی - نخاعی ب) بیشتر سلولهای دیواره حبابکها ج) بافت پوششی اندوکارد قلب د) بافت پوششی داخل رگ های خونی و لنفی ه) یاخته های دیواره بیرونی کپسول بومن
۵- مژکدار: برخی یاخته های واقع در لایه مخاطی لوله ی فالوپ، بینی، نای، نایژه و نایژک های انتهایی یافت می شود. توجه کنید که در لایه زیر مخاط، یاخته مژکدار یافت نمی شود.
6- تاژکدار: یاخته های یقه دار در حفره میانی اسفنج ها، برخی سلولهای سطح داخلی حفره گوارشی هیدر
۷- بافت پوششی غدهای: بافت پوششی در برخی از بخش های بدن غده تشکیل می دهد؛ مثلا در غده های بزاقی، یاخته های پوششی بزاق را می سازند و به درون مجراهایی که به دهان راه دارند، ترشح می کنند. معده و روده نیز غده ها و یاخته های ترشحی از نوع بافت پوششی دارند که موادی را می سازند و به فضای درون این اندامها ترشح می کنند.
نکته 1: در بیشتر بافتهای پوششی، یاخته ها به يكديگر بسیار نزديكاند و بين أنها فضای بین یاخته ای اندکی وجود دارد، در برخی بافت های پوششی، فاصله یاخته ها بسیار زیاد است. مثلا مویرگهای مغز استخوان و جگر و طحال ناپیوسته هستند و فاصله یاخته های پوششی آنها آنقدر زیاد است که به صورت حفره هایی در دیواره مویرگ دیده می شود. و غشای پایه زیر آنها ناقص است
نکته ۲: غشای پایه: شبکه ای از رشته های پروتئینی و گلیکوپروتئینی (ترکیب کربوهیدرات و پروتئین) است، که در زیر یاخته های بافت پوششی قرار دارد. غشای پایه یاخته های بافت پوششی را به يكديگر و به بافتهای زیر آن، متصل نگه می دارد، غشاء پایه فاقد سلول است. فاقد هسته است بنابراین فاقد هیستون و نوکلئوزوم و ریبوزوم است و نمی توان از آن ژن استخراج کرد. غشاء پایه فاقد میتوکندری است بنابراین توانایی تولید انرژی را ندارند.
نکته ۳: نمی توان گفت که همه سلول های بافت پوششی در تماس مستقیم با غشای پایه هستند، چون در سنگ فرشی چند لایه، فقط لایه آخر در تماس مستقیم با غشای پایه است
نکته 4: سلول های بافت پوششی عده ای نمی توانند به عنوان سلول پس سیناپسی باشند و در پاسخ به انتقال دهنده های عصبی فعالیت خود را تغییر بدهند. مثلا پاراسمپاتیک باعث تحریک و افزایش ترشحات غدد لوله گوارش (غدد بزاقی، غدد معده و روده و لوزالمعده) می شود و سمپاتیک ترشحات لوله گوارش را کاهش می دهد دقت کنید که دستگاه عصبی پیكری در ترشح غدد فاقد نقش است
نکته 5: سلول های بافت پوششی می توانند در ترشح برخی مواد نقش داشته باشند بطور مثال:
1- ترشح موسین؛ این یاخته ها در لابه لای: الف) سلول های سنگفرشی چند لایه در مری و دهان ب) بافت پوششی استوانه ای یک لایه در معده و روده ها ج) سلولهای استوانه ای مژک دار در بینی و نای و نایژه و نایژک و لوله ی فالوپ د) مجاری ادراری قرار دارند
٢- ترشح آنزیمهای گوارشی مانند آمیلاز در غدد بزاقی، پپسینوژن از سلول های اصلی معده
۳- ترشح سورفاکتانت: از برخی سلول های حبایک ها
4- ترشح بیشتر هورمون ها: گاسترین در معده و سکرتین در روده و انسولین در جزایر لانگرهانس
۵- ترشح پروتئین دفاعی: لیزوزیم یک پروتتین دفاع غیر اختصاصی خط اول است از یاخته های پوششی غدد اشکی، غدد عرق، غدد بزاقی و مخاط لوله گوارش و مجاری تنفسی ترشح می شود.
٦- ترشح پیک شیمیایی: گیرنده های شیمیایی زبان نوعی باخته پوششی ریز پرزدار هستند. گیرنده های حلزون گوش و مجاری نیم دایره و خط جانبی ماهی، مکانیکی مژک دار هستند. این گیرنده ها باخته پوششی تمایز یافته هستند و فاقد آکسون هستند و با ترشح پیک شیمیایی کوتاه برد، فعالیت نورون های پس سیناپسی را تغییر می دهند.
انواع بافت پیوندی
بافت پیوندی از انواع یاخته ها، رشته های پروتئینی مانند رشته های كلاژن و رشته های کشسان (ارتجاعی یا الاستیک) و ماده زمینهای تشکیل شده است. ماده ی زمینهای بافت پیوندی ممکن است مایع، جامد و یا نیمه جامد باشد. رشتههای کلاژن و الاستیک جزء ماده زمینهای نیستند، اما درون ماده زمینهای دیده میشوند؛ به عبارت دیگر ماده زمینهای آنها را در بر گرفته است.
1- بافت پیوندی سست: این بافت معمولا بافت پوششی را پشتیبانی می کند. برای نمونه در زیر بافت پوششی لوله گوارش یک لایه بافت پیوندی سست قرار دارد. یاخته های بافت پیوندی سست متنوع اند و شکل های متفاوت دارند و فضای بین سلولی فراوانی دارند. ماده زمینهای شفاف، بی رنگ، چسبنده و مخلوطی از انواع مولکول های درشت، مالند گلیکوپروتئین است. در این بافت کلاژن و رشته های کشسان وجود دارد که توسط سلول های بافت پیوندی ساخته می شوند، رشته های کلاژن نسبت به کشسان ضخیم تر هستند.
2- بافت پیوندی متراکم (رشته ای): میزان رشته های كلاژن از بافت پیوندی سست بیشتر، تعداد یاخته های آن كم و ماده زمینه ای آن نیز اندك است مقاومت این بافت از بافت پیوندی سست بیشتر، ولی انعطاف پذیری آن کمتر است. در زردپی (ماهیچه را به استخوان متصل می کند)، رباط (استخوان ها را به هم متصل می کند). کپسول دور مفصل، صفاق، غلاف دور ماهیچه ها، برون شامه، پیراشامه، لایه میانی قلب، کپسول دور کلیه و در صلبیه چشم بافت پیوندی متراکم وجود دارد.
۳- چربی: نوعی بافت پیوندی است که در آن یاخته های سرشار از چربی فراوان است. بافت چربی بزرگترین ذخیره انرژی در بدن است. بافت چربی نقش ضربه گیری دارد و به عنوان عایق حرارتی نیز عمل می کند. سلولهای چربی گرد اند و هسته ی کناری دارند و هسته به غشای سلول نزدیک شده است. مغز زرد استخوان بیشتر از چربی تشکیل شده است.
4- استخوان : از سلول های استخوانی و ماده ی زمینه ای و کلاژن تشکیل شده است، ماده زمینه ای از پروتئین ها و مواد معدنی تشکیل شده است. یاخته های استخوانی توسط رشته های سیتوپلاسمی به هم متصل هستند.
٥- غضروف: نوعی بافت پیوندی است که در بینی، نای، نایژه و در محل مفاصل دیده می شوند.
٦- خون و لنف: خون، نوعی بافت پیوندی است و فاقد رشته های پروتئینی کلاژن و الاستیک است.
نکته 1: هر یاخته ترشح کننده پروتئین کلاژن و الاستیک نوعی یاخته بافت پیوندی است. کلاژن و الاستیک توسط ریبوزومهای یاخته های بافت پیوندی ساخته می شود و پس از عبور از شبکه آندوپلاسمی و گلژی با برون رانی از یاخته ها خارج می شود؛ و در فضای بین یاخته های پیوندی قرار می گیرد. توجه کنید که خون نوعی بافت پیوندی است ولی فاقد کلاژن و الاستیک است.
نکته ۲: برخی یاخته های بافت پیوندی (یعنی گلبول قرمز) زنده اند ولی فاقد هسته و میتوکندری هستند. پس فاقد هیستون و نوکلئوزوم هستند و نمی توان از آنها ژن استخراج کرد.
نکته ۳: مغز قرمز استخوان دارای یاخته های میلوئیدی و لنفوئیدی است که نوعی بافت پیوندی است.
نکته 4: نمی توان گفت که هر بافت پوششی الزاما توسط یاخته های بافت پیوندی سست پشتیبانی می شود. در حبابک ها بافت پوششی حبابک ها با مویرگهای اطراف خود غشاء پایه مشترک دارند و یا گلومرولها بافت پوششی سنگ فرشی یک لایه دارند و توسط یاخته های پوششی به نام پودوسیت احاطه شده اند و غشای پایه مشترک دارند و توسط بافت پیوندی سست پشتیبانی نمی شوند. یعنی در دو طرف غشای پایه بافت پوششی وجود دارد.
نکته 5: موارد زیر توسط سلول های بافت پیوندی ساخته می شوند: 1- هموگلوبین و انیدراز کربنیک داخل گلبول قرمز ۲- آنزیم پروترومبیناز توسط پلاکت ها ۳- پرفورین توسط لنفوسیت های T کشنده و یاخته های کشنده طبیعی 4- پادتن توسط پلاسموسیتها ۵- کلاژن توسط سلولهای استخوانی و بافت پیوندی رشته ای و سست و غضروف
انواع بافت های ماهیچه ای
1- یاخته های عضله صاف: یاخته های ماهیچه صاف، دوكي شكل اند ویك هسته مرکزی دارند، فقط به صورت غیر ارادی منقبض میشوند . این ماهیچه ها خط دار نیستند و نوار تیره و روشن ندارند. خط Z ندارند تحت کنترل سیستم عصبی خومختار ( سمپاتیک و پاراسمپاتیک) هستند و تحت کنترل سیستم عصبی پیكری (ارادی) نیستند. مثال: پیلور (دریچه ی بین معده و دوازدهه)، کاردیا (در انتهای مری)، عنبیه چشم (برای تنظیم قطر مردمک)، ماهیچه مژکی چشم (برای تنظیم تطابق چشم)، معده، قسمت میانی و انتهای مری، لوله های فالوپ، روده ها، کولون، مثانه، رحم، دیواره رگها، میزنای، اسفنگتر داخلی راست روده و مثانه
2- یاخته های عضله قلبی (میوکارد): ترکیبی از ویژگی ماهیچه اسکلتی و صاف دارند. همانند یاخته های ماهیچه صاف فقط بطور غیر ارادی منقبض می شوند و تحت کنترل پیک شیمیایی کوتاه برد (اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک) فعالیت خود را تغییر می دهند. تحت کنترل دستگاه عصبی پیکری نیستند. همانند ماهیچه اسکلتی دارای ظاهری مخطط هستند، نوار تیره و روشن و سارکومر و خط Z دارند، و یاخته های آن بیشتر یک هسته ای و بعضی دو هسته ای هستند. یاخته ماهیچه قلبی بر خلاف سلول های ماهیچه اسکلتی منشعب و دارای صفحات بینابینی هستند. در بین تارهای (نه تارچه ها) ماهیچه قلبی صفحات بینابینی (در همرفته) یافت می شود. گره پیشاهنگ و بافت گرهی قلب از جنس بافت ماهیچه قلبی است، ولی دریچه های قلب ساختار ماهیچه ای ندارند.
3- یاخته های ماهیچه ی اسکلتی: یاخته های آنها استوانه ای و چند هسته ای و مخطط هستند، یعنی نوار تیره و روشن دارند. هر یاخته آنها از به هم پیوستن چند یاخته در دوره جنینی ایجاد شده اند. بیشتر آنها توسط زردپی به استخوان وصل می شوند. اگرچه ماهیچه اسکلتی تحت کنترل دستگاه عصبی پیکری بصورت ارادی منقبض می شوند ولی بعضی از این ماهیچه ها تحت کنترل دستگاه عصبی پیکری (نه خود مختار) می توانند بصورت غیر ارادی منقبض شوند. تعداد سلول ها بعد از تولد افزایش نمی یابد فقط حجم آنها زیاد می شود. مانند: بنداره ابتدای مری، اسفنگترهای خارجی میزراه و مخرج، ماهیچه های دلتایی، ذوزنقه ای، سرینی، توام، دوسر بازو و دیافراگم
بافت عصبی
بافت عصبی از یاخته های عصبی (نورون) و یاخته های غیر عصبي (سلول های پشتیبان) تشکیل شده است. می دانید یاخته های عصبی (نورون ها)، یاخته های اصلی بافت عصبی هستند؛ این یاخته ها با یاخته های بافت های دیگر مانند یاخته های ماهیچهای غدهای ارتباط دارند. یاخته های عصبی یاخته های ماهیچهای را تحریک می کنند تا منقبض شوند. بیشتر یاخته های بافت عصبی، نوروگلیا هستند و توانایی هدایت و انتقال پیام عصبی را ندارند.
نکته 1: هر ماهیچه ای که تحت کنترل دستگاه عصبی پیکری بصورت ارادی یا غیر ارادی منقبض می شود، بطور حتم اسکلتی است. ماهیچه های قلبی و صاف فقط بصورت غیر ارادی منقبض می شوند. ماهیچه ای که بصورت غیر ارادی منقبض می شوند می تواند اسکلتی یا صاف یا قلبی باشد. برخی ماهیچه های صاف می توانند مستقل از دستگاه عصبی خودمختار منقبض شوند (ماهیچه های لوله های گوراش)
نکته ۲: همه انواع ماهیچه ها در ساختار خود پروتئین اکتین و میوزین دارند و برای انقباض خود دارای شبکه آندوپلاسمی برای ذخیره کلسیم هستند. اکتین و میوزین در یاخته های غیر ماهیچه ای هم یافت می شود.
۱- با توجه به شکل مقابل، کدام گزینه نادرست است؟
۱) بافت (الف) بر خلاف بافت (ب)، دارای ماده زمینه ای اندکی در بین یاخته ها می باشد.
۲) بافت (الف) همانند بافت (ب)، یاخته ها و بافت های مختلف را به هم پیوند می دهد.
۳) مقدار و نوع رشتهها و ماده زمینهای در بافت (الف) و (ب) با هم متفاوت است.
۴) برخی پروتئین های بافت (الف) و (ب) در حفاظت از بخش های مختلف بدن نقش دارند.
2- بافت پوششی دیواره مویرگ، .................. بافت ..................
۱) همانند - پوششی لوله های پیچ خورده نزدیک در نفرونها، دارای یاخته های مکعبی است.
۲) همانند - پیوندی سست، فاقد رشته های پروتئینی است.
۳) برخلاف - پوششی سطح درونی اندام کیسه ای شکل لوله گوارش، از نوع تک لایه است.
۴) برخلاف - پوششی مخاط مری، دارای یاخته هایی است که هریک قطعأ بر روی غشای پایه قرار دارد.
3- انواعی از بافت ها در بدن انسان بالغ در ساختار خود دارای رشته های پروتئینی مختلفی هستند، درباره این بافت ها چند مورد نادرست است؟
الف) همه این بافت ها، یاخته ها و بافت های مختلف را به هم پیوند می دهند.
ب) گروهی از این بافت ها، در پوشاندن سطح درونی مجاری گوارشی نقش دارند.
ج) در هر یک از این بافت ها، انواعی از یاخته ها وجود دارند که با یکدیگر همکاری می کنند.
د) در گروهی از این بافت ها همانند بافت پیوندی رشته ای، فضای بین یاختهای اندکی وجود دارد.
1) 1 2) 2 3) 3 4) 4
4- بافتی که در مری انسان سالم در تماس مستقیم با توده غذایی است، ...............
١) دارای یاخته های با ظاهر یکسان و فاصله بین یاختهای اندک است.
۲) دارای رشته های متشکل از آمینواسیدها درون یاخته های خود می باشد.
۳) اکثر یاخته هایش توسط بخشی پروتئینی به بافت زیرین متصل می شود.
۴) دارای یاخته هایی استوانه ای شکل با یک هسته درون خود می باشند.
5- کدام گزینه، عبارت زیر را به طور صحیح تکمیل می کند؟
"در بافتی که معمولا بافت پوششی را پشتیبانی می کند ........ بافت ایجاد کننده زردپی ها، ................ "
۱) برخلاف ۔ یاخته های دوکی شکل دارای هسته مرکزی مشاهده می شود.
۲) نسبت به - میزان رشته های پروتئینی باریک تر و میزان نظم رشته ها بیشتر است.
۳) در مقایسه با - میزان فاصله بین یاخته ها نسبت به بافت پوششی موجود در لايه مخاط مری، بیشتر است.
۴) همانند - انواعی از مولکول های ایجاد شده به وسیله شبکه آندوپلاسمی زبر، در فضای بین یاخته ای وجود دارد.
دوستان عزیزم ما تصمیم گرفتیم برای اینکه بتوانیم ارتباطمان را با هم بیشتر کنیم و قدم به قدم کنارتان باشیم ، صفحه ی اینستاگرام را بسازیم و همراهتان باشیم . برای دیدن صفحه ما روی لینك زير كليك كنيد.
فرزین رستمی-دانشجوی پزشکی دانشگاه علومپزشکی کردستان
