این مطلب شامل درسنامه با 5 تست چالشی از کتاب سه سطحی علوم وفنون ادبی (3)، مبحث (لف و نشر،تضاد،متناقض نما) میباشد.
در فایل ضمیمه درسنامه به همراه پاسخ تشریحی سوالات قرار داده شده است.
این مطلب توسط محمدحسین شکری تهیه شده است.
* گروه پشتیبانان ویژه کانون *
"لف و نشر، تضاد، متناقض نما"
لف و نشر:
لف در لغت به معنای پیچیدن و نشر به معنای گستردن است.در اصطلاح بدیع، هرگاه شاعر یا نویسنده دو یا چند لفظ ذکرکند، سپس دو یا چند لفظ دیگر بیاورد که هر کدام از این ها به یکی از آن لفظ ها مربوط شود، "لف و نشر" می گویند.
مثال:
منعم مکن از دیدن قد و رخ و چشمش/ من انس به سرو و گل و بادام گرفتم
تا رفتنش ببینم و گفتنش بشنوم / از پای تا به سر همه سمع و بصر شدم
انواع لف و نشر:
1-مرتب:
اگر لف ها به صورت مرتب با نشرها مرتبط باشند، به آن لف و نشر مرتب می گویند.
مثال:
ای نور چشم مستان،در عین انتظارم / چنگی حزین و جامی،بنواز یا بگردان
از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب / وز مهر و کین تو دو نمونه است شهد و سم
2-نامرتب (مشوش):
اگر ارتباط لف ها با نشرها نامنظم باشد، لف و نشر نامرتب خواهد بود.
مثال:
افروختن و سوختن و جامه دریدن / پروانه ز من، شمع ز من، گل ز من آموخت
روی و چشمی دارم اندر مهر او / کاین گهر می ریزد آن زَر می زند
نکته1) غالبا دربین لف ها و در بین نشرها واو عطف وجود دارد.اما باید توجه کرد که همواره به این شکل نیست.
مثال:
وجود واو عطف به عنوان نشانه وجود لف و نشر:
به لطف خال و خط از عارفان ربودی دل / لطیفه های عجیب زیر دام و دانه توست
وجود واو عطفی که نشان دهنده وجود لف و نشر نیست:
چشمم از آینه داران خط و خالش گشت / لبم از بوسه ربایان بر و دوشش باد
نکته2) برای تشخیص لف و نشر دقت کنید که معمولا معنای بخش اول(لف ها) ناتمام و از جهت دستوری نیز بعضا ناقص است که با آمدن بخش دوم(نشرها) تمام و کامل می گردد.
دلم در عهد آن زلف و بناگوش / مبارک دید صبح و شام خود را
تا بر آمد در جهان آوازه زلف و رخش / کیمیای کفر و دین را روز بازاری نماند
تضاد(طباق):
استفاده از دو واژه در سخن که از نظر معنی عکس یا ضد یکدیگر باشند یا ضد هم به حساب آیند.
مثال:
گفتی به غمم بنشین یا از سر جان برخیز/ فرمان برمت جانا، بنشینم و برخیزم
ز حرف سرد ملامتگران چرا ترسم؟ / به آتش جگر گرم،دامنی است مرا
انواع تضاد:
1-دو کلمه که تضاد ذاتی در واقعیت دارند:
تا به شب بر سر بازار معلق همه روز / تا دم صبح سر افکنده و گریان همه شب
2-تضاد بین ضدین در یک علم خاص:
مانند:
سعد و نحس، کیوان و مشتری،شرف و وبال=در علم نجوم
حلال و حرام، پاک و نجس=در شرع
بگیر طره مه چهره ای و قصه مخوان/که سعد و نحس ز تاثیر زهره و زحل است
ترسم که صرفهای نبرد روز بازخواست / نان حلال شیخ ز آب حرام ما
3-تضاد هایی که به علت مسایل فرهنگی و اجتماعی و دینی شکل گرفته است:
راز درون پرده ز رندان مست پرس / کاین حال نیست زاهد عالی مقام را
ساقی بیار باده و با محتسب بگو / انکار ما مکن که چنین جام جم نداشت
4-دو واژه که در بافت کلام در مقابل هم قرار می گیرند:
صوفی و کنج خلوت سعدی و طرف صحرا / صاحب هنر نگیرد بر بی هنر بهانه
متناقض نما(پارادوکس-تناقض):
در لغت به معنی ناسازی و نقیض هم بودن است. در اصطلاح ادبی آوردن و جمع دو واژه یا دو معنی متناقض در سخن است؛ چنان که جمع آنها در زبان محال باشد و آفرینندة زیبایی شود.
مثال:
از دشمنان برند شکایت به دوستان / چون دوست دشمن است شکایت کجا بریم.
گوش ترحّمی کو کز ما نظر نپوشد / دست غریق یعنی فریاد بی صداییم
نکته1) اگر دو لفظ متضاد با الفاظی چون"شد،گشت،گردید" به هم مرتبط شوند، از آن جا که این افعال هم زمانی دو پدیده را برای ایجاد تناقض برهم می زند عمدتا تضاد شکل می گیرد تا تناقض.
نکته2) تفاوت بین تضاد و متناقض نما:
تضاد آوردن دو امر متضاد است، بدون آنکه متناقض هم باشند. امّا در متناقض نما، تضاد در یک امر است؛ نه دو امر؛در حقیقت متناقض نما برانگیختن اعجاب است از راه خلاف عرف،عادت و منطق.
تست های گزینش شده:
