انواع نشانه «ان»- دستورزبان فارسی- محمد هاشمی
به نام خداوند جان و خرد
نکات کلیدی دستور در مبحث کاربرد (ان) در واژگان زبان فارسی
«ان» یکی از مهمترین نشانههای جمع فارسی است که برای جمع بستن اسامی جانداران به پایان کلمه اضافه میشود. مانند: زنان، مردان، درختان، کارگران.
توجّه: در کلماتی که به «ا» و «ه» و «ی» ختم میشوند، از صامت میانجی استفاده میکنیم. مثال: آشنایان، ستارگان، دانشجویان.
باید دقّت داشت که «ان» همیشه نشانۀ جمع نیست و گاه در پایان کلمات کاربرد دیگری دارد. نمونههایی از این کاربرد:
قسمتی از خود کلمه است. مانند: داستان، جوان، ایمان، حیوان.
نشان دهندۀ مجموعه میباشد و مجموعهساز است. مانند: ناوگان، پلکان، مژگان.
صفت فاعلی به شمار میرود(بن مضارع+ ان). مانند: خندان، دوان، گریان.
در معنی زمان خاصّی به کار میرود. مانند: پاییزان، بهاران، شامگاهان.
نشانۀ نسبت میباشد و صفت نسبی میسازد. مانند: بابکان، جانان، کاویان.
پسوند مکان میباشد و نشانۀ فراوانی چیزی است. مانند: شاخساران، جویباران، کوهساران.
علاوه بر کاربردهای بالا، گاهی «ان» برای نشانه شباهت (کوهان) و یا نشانۀ مصدر میآید(حنابندان).
به سؤال16 کنکور سراسری گروه ریاضی 98 توجّه کنید:
مفهوم «ان» در کدام واژهها به ترتیب: «نشانۀ جمع، صفت فاعلی، نسبت، پسوندزمان» است؟
1) روندگان، سخنسرایان، گیلان، خزان 2) مردان، کیان، سپندان، سپیدهدمان
3) سخنگویان، گرگان، کوهان، بامدادان 4) نیاکان، خرامان، بابکان، نوبهاران
گزینۀ 4
4) نیاکان( جمعِ نیا)/ خرامان، (بن مضارع+ ان)،صفت فاعلی/ بابکان(صفت نسبی منسوب به بابک)/ نوبهاران(زمان فرا رسیدن بهار).
1) روندگان(جمع رونده+ گ+ ان)/ سخنسرایان(سخنسرا+ ی+ان)که یک واژۀ جمع میباشد/ گیلان(گیل+ان) که صفت نسبی است/ خزان(ان قسمتی از خود کلمه است).
2) مردان(جمع مرد)/ کیان(صفت نسبی از کی- هرچند برخی آن را جمع واژۀ «کی» میدانند-)/ سپندان(ان قسمتی از خود کلمه است. سپندان یا خردل، نوعی گیاه است)/ سپیدهدمان(زمان فرا رسیدن صبحگاه).
3) سخنگویان(سخنگوی+ ان، جمع میباشد)/ گرگان(ان پسوند مکان است)/ کوهان (ان نشانۀ شباهت است)/ بامدادان(زمان فرا رسیدن بامداد).
در کنکور سال 98 و در رشتۀ تجربی نیز، سؤال 16 فارسی، دربارۀ کاربرد «ان» در واژگان طرح شده بود.
نویسنده: سید محمد هاشمی، دانشجوی دکتری ادبیات حماسی- دانشگاه حکیم سبزواری- مدرس المپیاد ادبی در مدارس برتر مشهد و...