سلام به دوستان کنکوری 1401 😊
امیدوارم همگی حالتون خوب باشه.
درسنامه و نکات کامل فصل دوم زیست یازدهم ⬅ فصل حواس
منطبق باآزمون 3دی
نویسنده: آقای محمدمهدی مقصودی، رتبه 268منطقه 2 کنکور تجربی99 و دانشجوی دندانپزشکی دانشگاه اصفهان
درصد زیست کنکور:79%
باماهمراه باشید😄
خب، شکل شروع فصل نشون دهنده مژک های یاخته های گیرنده شنوایی هست که با میکروسکوپ الکترونی گرفته شده. دقت کنید که همونطور که جلوترم اشاره خواهیم کرد، گیرنده های شنوایی در بخش حلزونی و گیرنده های حس تعادل در بخش دهلیزی گوش قرار دارن.
*با توجه به اینکه مقیاس 1 میکرومتر در نظر گرفته شده، پس طول مژک های این یاخته ها بیشتر از 1 میکرومتر می باشد...
*دقت کنید که بخش حلزونی گوش سه تا بخش داره، که گیرنده های شنوایی فقط در بخش وسط موجود هستن.... پس این مژک ها نیز فقط در قسمت میانی یافت میشن...
*نکته بعدی اینه که این مژک ها به صورت استوانه ای شکل هستن و هر دو مژک کنارهم شکلی شبیه حرف U ایجاد میکنن...
قبل از اینکه ادامه فصلو شروع کنیم، اول باید با گیرنده حسی و مکانیسم های تحریک اشنا بشیم تا راحت تر ادامه فصل رو درک کنیم J
گیرنده حسی چیه اصلا؟ گیرنده حسی یک یاخته یا بخشی از یک یاخته هست که اثر محرک (مثلا میتونه فشار، کشش، دما و ... باشه) رو دریافت میکنه. اون اثر محرک به پیام عصبی تبدیل میشه. هر محرک یه گیرنده حسی ویژه ای رو تحریک میکنه. گیرنده های حسی ای که ما داریم گوناگون و متفاوت هستن ولی بر اساس نوع محرک می تونیم اونا رو به 5 قسمت تقسیم کنیم: مکانیکی – شیمیایی – دمایی – نوری – درد
*گیرنده هایی که یک یاخته کامل هستن : گیرنده های غیرنورونی مثل گیرنده چشایی و همینطور گیرنده های نورونی متعلق به حس های ویژه مثل بینایی
* گیرنده هایی که بخشی از یک یاخته هستن : گیرنده های حواس پیکری
* به طور کلی تحریک یک یاخته یا گیرنده با باز شدن کانال های سدیمی صورت می گیره. کانال های سدیمی هم یا تحت تاثیر ناقل های عصبی به گیرنده تحریک میشن ( که در فصل قبلی کامل گفتیم) و یا اینکه به طور مستقیم و توسط محرک تحریک میشن.
* حواستون باشه که در گیرنده ها قرار نیست پردازشی صورت بگیره. اثر محرک در این گیرنده ها به پیام عصبی تبدیل میشه و این پیام عصبی میره و در مغز یا نخاع پردازش میشه...
*در همه گیرنده ها کانال های دریچه دار سدیمی و پتاسیمی برای پتانسیل عمل وجود دارد.
* گیرنده های حسی رو میتونیم یه جور دیگه هم تقسیم بندی کنیم :
1- یاخته های گیرنده ای که نورون هستن: یاخته های مخروطی و استوانه ای در شبکیه چشم
2- یاخته های گیرنده ای که نورون نیستند: مثل گیرنده های چشایی
3- اون هایی که فقط بخشی از یه نورون حسی مثل دندریتش هستن: گیرنده های حواس پیکری
کار گیرنده های حسی
همونطور که میدونید عوامل مختلفی مانند موادشیمیایی، تغییر دما و تغییر نفوذپذیری غشا به یون ها سبب تغییر پتانسیل غشای گیرنده میشن و به سبب اون، تحریک پذیری رو به دنبال دارن. در اینجا میخوایم بریم سراغ بررسی عملکرد یه گیرنده فشار :
قسمت الف:
این قسمت، ساختار گیرنده فشار رو به ما نشون میده. همونطور که گفتیم گیرنده فشار بخشی از یک نورون هست که مطابق شکل، اون بخش دندریت یک نورون حسی هستش. در اطراف این دندریت، یه پوشش چند لایه از جنس بافت پیوندی ( حواستون باشه غلاف میلین نیستا!) قرار گرفته. غلاف میلین نیز در زیر این پوشش قرار گرفته است.
* ترکیب با 1 یازدهم: یاخته های عصبی پوششی به نام غلاف میلین دارن. این غلاف میلین رشته های آکسون و دندریت بسیاری از یاخته های عصبی رو در بر میگیرن و اونا رو عایق بندی میکنن.
* ترکیب با 1 یازدهم: غلاف میلین پیوسته نیست و در یه جاهایی از رشته قطع میشه که به اون مناطق میگفتیم گره رانویه. در این مناطق رشته عصبی با محیط بیرون در ارتباط هست و یون ها میتونن بین رشته عصبی و محیط پیرامون در ارتباط باشن. پس در این مناطق گره های رانویه، پتانسیل عمل رخ میده!
همون طور که در قسمت الف می بینید، در این مرحله، هنوز تحریک رخ نداده است. در این حالت، پتانسیل درون رشته عصبی نسبت به بیرون رشته عصبی منفی هست و گیرنده در حال استراحت هست.
قسمت ب:
این قسمت، واردشدن فشار به گیرنده رو نشون میده. همونطور که توی شکل پیداست، بافت پیوندی چندلایه اطراف دندریت نیز، دچار تغییر شده است و حالت فشرده پیدا کرده. به خاطر وارد شدن این فشار، پوشش دندریت تغییر میکنه و درون گیرنده حسی نسبت به بیرونش، مثبت میشه. ( در اثر بازشدن کانال های دریچه دار سدیمی و جریان یون های سدیم به داخل گیرنده)
قسمت پ:
در این قسمت، اثر محرک به پیام عصبی تبدیل شده و این پیام عصبی به صورت جهشی در طول دندریت حرکت میکنه تا به جسم سلولی برسه.
*گیرنده فشار جزو گیرنده های مکانیکی محسوب میشه و حواستون باشه که عمقی ترین گیرنده حسی در ناحیه پوست هست. ( در عمقی ترین بخش درم پوست قرار گرفته...)
*گیرنده فشار همانند خیلی از گیرنده های دیگه در ناحیه پوست، توسط یاخته های بافت پیوندی ناحیه درم پوست احاطه میشه...
*حواستون باشه که در تحریک گیرنده های حسی برای تولید پیام حسی، ناقل های عصبی هیچ نقشی ندارن!
*گیرنده فشار یه نوع گیرنده مکانیکی هست که در پوست و دیواره رگ ها وجود داره. این گیرنده های فشار در لایه میانی دیواره سرخرگ ها قرار دارن که برای حفظ فشارخون طبیعی لازم هستن.
*بسته به اینکه گیرنده های فشار موجود در پوست کجا قرار دارن، مسیر ارسال پیام مربوطه برای پردازش فرق میکنه. گیرنده های فشاری ای که در پوست و بخش هایی از گردن، قرار دارن مستقیما به مغز پیام ارسال میکنن و گیرنده های فشاری ای که در سایر نواحی وجود دارن، پیام های خودشونو به نخاع میبرن و بعضی هاشون بعدا میتونن به مغز هم منتقل بشن!
*یکم بالاتر: گفتیم که پیامی که در اثر تحریک ایجاد شد، به جسم یاخته ای میره و ... . جسم یاخته ای گیرنده های فشار پوست ناحیه سر در تالاموس ها و جسم یاخته ای گیرنده های فشاری که در پوست گردن وجود دارن، در ریشه پشتی نخاع قرار گرفته اند.
*گفتیم گیرنده های فشار پوست درون پوششی از جنس بافت پیوندی قرار گرفتن. در این پوشش، ما اثری از بافت پوششی نمی بینیم!
*در فصل قبل هم گفتم، هر محرکی لزوما سبب تحریک نمیشه! بلکه اون محرک باید به اندازه کافی قوی باشه تا بتونه اثر خودشو بذاره....
*طبق شکل، ممکنه که گره رانویه و همینطور غلاف میلین نیز درون پوشش پیوندی قرار بگیره.
*دقت کنید که گیرنده های دمایی در واقع دو دسته هستند. گیرنده های سرما فقط به کاهش دما و گیرنده های گرما به افزایش دما حساس می باشند.
*متنوع ترین محرک ها بین گیرنده های مربوط به گیرنده درد است. زیرا هر محرکی که منجر به آسیب بافتی شود سبب تحریک گیرنده های درد نیز می شود.
سازش گیرنده ها :
وقتی گیرنده هایی که داریم برای مدت طولانی ای در معرض محرک ثابتی قرار میگیرن، پیام عصبی کمتری ایجاد میشه. به این پدیده میگیم سازش گیرنده ها. به طور مثال سازش گیرنده های فشار در پوست موجب میشه که وجود لباس بر روی بدن رو حس نکنیم! حالا سوال پیش میاد که این پدیده به چه دردی میخوره؟ باعث میشه که اطلاعات مهم تری در مغز پردازش بشن!
*دقت کنید که برای سازش، علاوه بر اینکه محرک باید مدت زمان زیادی حضور داشته باشه، شدت محرک هم باید ثابت بمونه. اگر شدت محرک زیادتر بشه، سازشی نداریم....
*سازش به این معنی نیست که گیرنده اصلا پیام عصبی تولید نکنه! در سازش ممکنه ما شاهد تولید پیام عصبی کمتر باشیم...
حواس ما را به دو قسمت تقسیم می کنن...
یه دسته از حواس ما، مانند گیرنده های دما یا فشار در بخش های گوناگون بدن پراکنده هستن. به این دسته میگیم حواس پیکری. البته یه دست دیگه از گیرنده ها رو هم داریم که در اندام های ویژه قرار گرفتن که به این حواس میگیم حواس ویژه...
*گیرنده های حس پیکری: تماس ، دما ، حس وضعیت ، درد
*گیرنده های حس ویژه: بینایی ، شنوایی ، بینایی ، چشایی ، تعادل
*ترکیب با 8 دوازدهم: دقت کنید که حواس ویژه صرفا ماله انسان ها نیستن و همینطور در جانورای دیگه حس های ویژه دیگه ای رو هم داریم. مثلا برخی دارای گیرنده های حس ویژه برای دریافت مغناطیس هستن.
*ترکیب با 8 دوازدهم: پژوهشگران یافته اند که کبوتر خانگی میتونه موقعیت خودشو بر اساس میدان مغناطیسی پیدا کنه و با استفاده از اون جهت یابی کنه.
*ترکیب با 8 دوازدهم:میدان مغناطیسی زمین در تخم گذاری لاک پشت های دریایی نقش موثری ایفا می کنند.
پایان قسمت اول
صفحه اینستاگرام تجربی گروه برترها
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
