تدوین تداومی
تدوین مسلما یک وسیله اساسی برای ساختن فیلم است.
تدوین تداومی، نقل یک داستان به صورتی قابل فهم و واضح است. هدف اساسی ریتم تداومی، تامین یک سیلان نرم از نمایی به نمای دیگر است. مشابهت های گرافیکی حفظ شوند. سبک تداومی به دنبال ارائه یک کنش روائی است (اساسا از طریق کار با فضا و زمان است که تداوم روایی در تدوین پیش می رود).
تداوم فضایی
سیستم 180 درجه (خط فرضی) (محور کنش)
در سبک تداومی فضای صحنه در طول آنچه محور کنش یا خط 180 درجه می نامند، ساخته می شود. محور کنش 180 درجه، یک نیم دایره می سازد و دوربین در آن کنش قرار می گیرد. در هر پلان جایگاه دوربین و میزانسن طوری تنظیم می شود که فضای 180 درجه ایجاد شده و تداوم یابد.
نکته: سیستم تداومی جهت روی پرده را ثابت نگه می دارد.
سیستم تداومی فضای مشترکی از یک نما به نمای دیگر تداوم می دهد.عبور از خط فرضی و شکستن آن باعث تغییر جهت باشد و بیننده را گیج کند.
مهمترین مزیت سیستم 180 درجه ← ترسیم آشکار فضا است. این کار موجب می شود بیننده بداند کاراکترها نسبت به هم در چه موقعیتی نسبت به صحنه قرار دارند. مهم تر اینکه بیننده می داند در ارتباط با کنش داستان در کجا قرار دارد.
میزانسن، موقعیت و حرکت دوربین عهده دار عناصر روایی برای خدمت به زنجیره علت و معلول هستند.
عواملی که در سیستم 180 درجه برای تداوم فضایی مفید هستند:
1) شات ریور شات یا نما / نمای معکوس است.
2)تطابق خط نگاه کاراکترها (تطابق خط نگاه مانند خط فرضی به تثبیت فضا کمک می کند)، تطابق خط نگاه مانند خط فرضی به تثبیت فضا کمک می کند، چون حالت جهت دار خط نگاه تداوم فضائی مستحکمی را باعث می شود.
3) قطع روی حرکت (قطع روی حرکت ابزاری برای تداوم روایت است)
قطع روی حرکت، برای تداوم فضایی بسیار کار آمد است. کاراکتری که در نمای یک در حال حرکت است، در نمای دو ادامه حرکت او را نشان دهیم. این روش قطع روی حرکت، حرکت را از محل گسست بین دو نما عبور می دهد.
نمونه هایی از تداوم فضایی:
در فیلم گذشته فرهادی نمونه ای از قطع روی حرکت را نشان می دهد.
در فیلم دره من چه سر سبز بود از جان فورد محصول سال 1941 در صحنه دور میز نشستن خانواده، محور کنش بین کاراکتر ها بر قرار است. فیلمساز از دوربین درون میزانس برای کنش استفاده کرده است. جهت نگاه کاراکترها در قاب تصویر دور میز غذا مشهود است.
در فیلم شاهین مالت از جان هیوستن محصول سال با حرکت کاراکتر ها دور صحنه خط فرضی تغییر می کند و خط فرضی جدیدی ساخته می شود که احتمالا در پلان های قبل این محور کنش طرف ممنوعه خط بوده ولی با حرکت کاراکتر ها در صحنه حالا ممنوعه نیست و خط فرضی جدید مطابق با حرکت کاراکترها است.
تداوم زمانی
در تدوین تداومی، زمان مانند فضا در انطباق با بسط روایت سازماندهی می شود. تدوین تداومی رویدادهای داستان را به ترتیب نشان می دهد. معمول ترین موردی که این ترتیب را نقض می کند فلاش بک است. تدوین کلاسیک آنچه را که در داستان یکبار اتفاق افتاده، فقط یکبار نشان می دهد. تسلسل زمانی و تکرر یک به یک معمول ترین شیوه ی اجرای توالی و تکرر در سبک تدوین تداومی است. در سیستم تداومی زمان استمرار داستان به ندرت کش دار است و به ندرت پیش می آید زمان نمایش طولانی تر از زمان داستان است (زمان طرح و توطئه مساوی زمان داستان).
سه مورد برای نگه داشتن استمرار در صحنه یک فیلم:
1) قطع روی حرکت← در هر دو تداوم فضایی و زمانی را ایجاد می شود.
2) صدا
3) عدم جامپ کات در کنش داستان
پرش زمانی گاهی استفاده می شود. بعضی پرش ها اهمیتی در بسط روایت داستان ندارد.پرش هایی هستند که برای روایت داستان اهمیت دارند و ببیننده باید متوجه گذشت زمان شود. برای این کار در سیستم تداومی انواع متنوعی از تمهیدات را پدید آورده است ← برای نشان دادن جامپ کات از دیزالو، روبش و فید استفاده می شود. از آخرین پلان یک صحنه به اولین پلان صحنه بعد دیزالو یا فید یا روبش می شود. در فیلم اودیسه فضایی 2001، از پرش انتقالی استفاده شده است. استنلی کوبریک در فیلم اودیسه فضایی از یک استخوان چرخان در هوا به یک ایستگاه فضایی قطع می زند. این نوع قطع تداوم زمانی ندارد.
در سریال اصحاب کهف تداوم زمانی با به خواب رفتن یاران غار و بیدار شدنشان پس از هزاران سال دیده می شود (هزاران سال از زمان داستان حذف شده است).
مواردی همچون تغییر فصل ها، ورق خوردن صفحات تقویم، تیک تاک ساعت و ... مواردی کلیشه ای از پرش های تدوین هستند که در دستان یک تدوین گر خلاق و کار بلد تبدیل به سکانس ها و قطعات هنرمندانه می شود. در فیلم گانگستری صورت زخمی این پرش زمانی دیده می شود. در فیلم دهه پر غوغای بیست، تحولات یک جامعه در طول دو دهه نشان داده می شود.
سبک تداومی از بعد زمانی تدوین برای مقاصد روایی استفاده می شود. زمان هم مانند گرافیک و ریتم و فضا به هدف بر ملا کردن علت و معلول و ایجاد تعلیق و غافلگیری سازماندهی می شود.
در فیلم هایی که دارای فرم انتزائی هستند، ابعاد گرافیکی و ریتمیک تدوین بیشتر از آنچه در سیستم تداومی هست اهمیت دارند.
در تدوین تداومی مستقل از فضا و زمان، وقتی پلان 1 به پلان 2 برش می خورد براساس کیفیت های ریتمیک و گرافیکی ارائه شود.
در فیلم تاریخ وسترن و در انتظار شب از ترفندهای گرافیکی استفاده شده است.در سینمای غیر روائی بیشتر از ترفند تدوین ریتمیک و گرافیکی استفاده می کنند و این امکانات در فیلم های غیر روائی حائز اهمیت است و این به این معنی نیست که در فیلم های روائی به کل نادیده گرفته شده اند. در سبک تدوین تداومی یک تداوم گرافیکی در کل فیلم حفظ می شود و در کل این تدوین گرافیکی در خدمت تابع ترسیم فضای روایت و زمان روایت است. در فیلم های ازو تداوم گرافیکی دقیق تر از سبک تداومی کلاسیک است. نمونه آن فیلم بعد ظهر پاییزی است که مردی را نشان می دهد در حال نوشیدن و این پلان به پلان مردی در همان وضعیت و با ترکیب بندی مشابه برش می خورد.
مواردی که در مقابل سبک تداومی قرار می گیرند:
عدم تداوم زمانی
عدم تداوم فضایی
امکانات گرافیکی
امکانات ریتمیک
جامپ کات
گدار در فیلم از نفس افتاده، قرار داد های زمان، فضا و گرافیک نقض می کند ← وقتی دو پلان از یک موضوع واحد به هم کات می خورند ولی از نظر زاویه دوربین و اندازه نما تفاوت ندارند، جامپ کات به چشم خواهد آمد. مثلا دو اندازه نمای کلوز آپ پشت سر هم بیایند صحیح نیست ← در سیستم تداومی کلاسیک با استفاده از قانون 30 درجه و شات ریور شات از ایجاد این پرش ها جلوگیری می کند. پلانی که با اندازه نمای مدیوم شات گرفته شده درست نیست در پلان بعدی همان اندازه نما و همان زاویه دوربین را به هم کات بزنیم باید از قانون 30 درجه در زاویه دوربین استفاده و جایگاهش استفاده کنیم.
یاساجیرو ازو، از فیلم سازانی است که از سیستم تداومی استفاده نمی کند و فیلم هایش را متمایز از فیلم های روائی کلاسیک می سازد. در فیلم داستان توکیو به لحاظ فضایی و زمانی پرش دیده می شود. روایتگری چندان سر راست نیست. روایت های مهم فیلم از طریق پرش زمانی کم رنگ شده است و رویدادهایی که در طرح و توطئه می بینیم به صورتی ساده و گذرا برگزار می شود.
در فیلم های یاساجیرو ازو، صحنه های فیلم هایش فضای 360 درجه می سازد، چیزی که در سبک تداومی از اشتباهات است.
در فیلم های ازو خط فرضی رعایت نمی شود، پس زمینه و جهت روی پرده تداوم ندارد، جهت نگاها با هم نمی خواند و تنها سکستن خط فرضی 180 درجه تداوم دارد.
در فیلم اوایل تابستان ازو، قطع روی حرکت ضمن شکستن خط فرضی را انجام داده است.
جمع بندی و مرور مجدد مطالب تدوین تداومی
موارد که در تدوین تداومی باید رعایت شود:
1) اتصال رویدادها به صورت پیوسته و خطی و پیروی از روابط علت و معلولی و کنش. تنها فلاش بک ها هستند که در روال خطی داستان دگردیسی ایجاد می کنند.
2) برش بین دو پلان از نگاه بصری بهتر است احساس نشود و برش نرم و روان باشد.
3) رعایت تداوم فضایی ( محور کنش و نمای معکوس و قطع روی حرکت)
4) برش انطباقی
5) قطع روی حرکت در تداوم زمانی و فضایی
6) ریتم تدوین تابع ابعاد نماها است.
7) الگوهای گرافیکی از پلانی به پلان بعد مشابه باشد.
8)رعایت قانون 30 درجه
9) رعایت تداوم زمانی
10) گذر از یک نما به نمای بعد باید طوری انجام گیرد که رویداد آن دو نما مداومت داشته باشد.
برای مشاهده تصاویر مرتبط با مطالب فوق به فایل ضمیمه مراجعه کنید.
منابع : هنرسینما دیوید بوردول و تامسون _ کتاب سبز خلاقیت نمایشی _کتاب تدوین تداومی جلد اول دکتر ضابطی جهرمی
گلشن اسکندری دانشجوی سینما دانشگاه هنر تهران
