رفتارهای جانوران: درسنامه با 5 مثال- هما پرتوانداز

این مطلب شامل درسنامه با 5 سوال از کتاب سه سطحی زیست شناسی (3)، مبحث رفتارهای جانوران، مطابق با برنامه راهبردی آزمون 17 اردیبهشت می باشد.

این مطلب توسط هما پرتو انداز تهیه شده است.

* گروه پشتیبانان ویژه کانون *

شرطی شدن فعال: شرطی شدن فعال یا یادگیری با آزمون و خطا، نوعی از یادگیری است که در آن جاندار یاد می‌‌‌‌گیرد که بین رفتار خود با پاداش یا تنبیهی که دریافت می‌کند، ارتباط برقرار کرده و در آینده رفتاری را تکرار یا از انجام آن خودداری می‌کند. (آزمایش اسکینر)

نکته: اگر بر اثر انجام یک رفتار جاندار پاداشی دریافت کند آن را تکرار می‌‌‌‌کند و اگر ضرری برای او داشته باشد از انجام آن خودداری می‌‌‌‌کند. مثل رفتار پرنده ای که پروانه‌ی مونارک را خورده و چون دچار حالت تهوع می‌‌‌‌شود برای دفعه ی بعد یاد می‌‌‌‌گیرد که نباید آن پروانه را بخورد یا رفتار موش در جعبه ی اسکینر که بر اثر یادگیری شرطی شدن فعال برای دفعات بعد یادگرفت در صورت فشار دادن اهرم,پاداش غذا را دریافت می‌‌‌‌کند و آن را تکرار کرد.

شرطی شدن کلاسیک: یادگیری به صورت شرطی شدن کلاسیک بدین گونه اتفاق می‌‌‌‌افتد که محرک طبیعی که خود به تنهایی باعث بروز یک رفتار می‌‌‌‌شود در صورت همراهی با محرک دیگری که به تنهایی باعث بروز رفتار نمی شود باعث می‌‌‌‌شود که محرک جدید هم باعث بروز رفتار شود. به همین دلیل به محرک جدید هم محرک شرطی گفته می‌‌‌‌شود (یعنی به شرط همراهی با محرک طبیعی باعث بروز رفتار می‌‌‌‌شود). (آزمایش پاولوف)

هر نوع رفتاری در جانوران اساس ژنتیکی دارد و این رفتارها می‌‌‌‌تواند با عوامل دیگری هم ارتباط داشته باشد.

یکی از رفتارهای مربوط به زادآوری جانوران انتخاب جفت است. در جانوران، ماده‌ها بیشتر از نرها رفتار انتخاب جفت را انجام می‌‌‌‌دهند. زیرا در جانوران هر یک از والدین باید انرژی و مدت زمانی را برای زادآوری و پرورش‌زاده‌ها صرف کنند. جانوران ماده معمولا زمان و انرژی بیشتری صرف می‌کنند. پس جانوران ماده باید جفت انتخاب کنند تا موفقیت تولیدمثلی آنها تضمین شود. جانوران ماده در انتخاب جفت به ویژگی‌های ظاهری نرها توجه می‌کنند و این ویژگی‌های ظاهری جانور نر نشانه‌ای از داشتن ژن‌های مربوط به صفات سازگارکننده نیز هستند (مثل داشتن پر با رنگ‌های درخشان‌تر). ویژگی‌های ظاهری مانند دم زینتی طاووس نریا شاخ گوزن نر از صفات ثانویه جنسی جانوران نر هستند که هنگام جفت‌یابی و رقابت با نرهای دیگر به کار می‌روند. البته گاهی اوقات جانور نر چون هزینه‌ی بیشتری را در تولید مثل می‌‌‌‌پردازد جفت را انتخاب می‌‌‌‌کند (مثل نوعی جیرجیرک).

طبق کتاب سه نوع زنبور عسل وجود دارد: 1- زنبور عسل ملکه 2- زنبور عسل کارگر 3-زنبور عسل نر

زنبورعسل ملکه وظیفه‌ی زادآوری را دارد و از لقاح بین گامت‌های زنبور عسل نر و زنبور عسل ماده (ملکه) به وجود می‌‌‌‌آید.
(n2 کروموزومی)

زنبور عسل نر از بکر زایی زنبور عسل ملکه به وجود می‌‌‌‌آید. (nکروموزومی)

زنبور عسل ماده کارگر ازلقاح گامت‌های زنبور عسل نر و ماده (ملکه) به وجود می‌‌‌‌آید.این زنبور رفتار دگرخواهی دارد و با حفاظت و نگهداری از زاده ها، انتقال ژن‌های مشترك به نسل بعد را تضمین می‌‌‌‌کند.این زنبور خود توانایی تولید مثل ندارد.در رفتار دگرخواهی این زنبور,گرچه خود زنبور نقشی در تولید مثل ندارد,اما چون با زنبور ملکه دارای ژن‌های مشترک می‌‌‌‌باشد,بنابراین به طور غیر مستقیم در انتقال تعدادی از ژن‌های خود نقش دارد . (2n کروموزومی)

به این عبارت دقت کنید: همه رفتارهایی که تحت‌تأثیر ژن‌های موجود در ژنوم جانور انجام می‌‌‌‌شود، باید به این نکته دقت کنیم که حتی رفتارهایی هم که بر اثر یادگیری یا تجربه اتفاق می‌‌‌‌افتند یا اصلاح می‌‌‌‌شوند، تحت تاثیر ژن‌ها می‌‌‌‌باشند. بنابراین در این عبارت باید هم به رفتار‌های غریزی و هم رفتارهایی که در اثر یادگیری می‌‌‌‌باشند، توجه کرد.

نکته: رفتارهای غریزی در افراد مختلف یک گونه,اساس یکسانی دارند.

می‌دانیم که رفتار‌های جانوران تحت‌تاثیر ژن‌ها هستند,و همچنین از طرف دیگر می‌‌‌‌دانیم که ژن‌ها برای انجام وظایف خود به مواد مختلف یا پیک‌های شیمیایی (مثل mRNA ناقل‌های عصبی، فرومون‌ها و ...) احتیاج دارند، بنابراین در انجام رفتار‌های گوناگون، پیک‌های شیمیایی مختلفی شرکت دارند.

هر رفتاری انجام می‌‌‌‌شود (چه غریزی و چه بر اثر یادگیری و تجربه)، نشان‌دهنده‌ی واکنش یا مجموعه واکنش‌هایی است که جانور در پاسخ به محرک یا محرک‌ها انجام می‌‌‌‌دهد، بنابراین برای بروز یک رفتار نیازمند به یک محرک داخلی یا خارجی می‌‌‌‌باشیم.

ژن B ژنی است که ارتباط بین موش مادر و نوزادان را برقرار می‌‌‌‌کند.این ژن در همه‌ی موش‌ها یافت می‌‌‌‌شود، اما تنها در موش‌های مادر بالغ سالم فعال می‌‌‌‌شود، بدین صورت که موش مادرابتدا نوزادان را وارسی می‌‌‌‌کند و اطلاعاتی از راه حواس به مغز آن ارسال می‌‌‌‌شود؛ درنتیجه ژن B در یاخته هایی در مغز موش مادر فعال می‌‌‌‌شود و دستور ساخت پروتئینی را می‌‌‌‌دهد که آنزیم‌ها و ژن‌های دیگری را فعال می‌کند. در مغز جانور فرایندهای پیچیده ای به راه می‌‌‌‌افتد که در نتیجه آن‌ها، موش ماده رفتار مراقبت مادری را نشان می‌‌‌‌دهد.

همه‌ی سلول‌های هسته دار بدن انسان همه ی ژن‌ها را دارند اما بسته به نوع سلول و کاری که باید انجام بدهد، سلول‌های مختلف، ژن‌های مختلفی را بیان می‌‌‌‌کنند. بنابراین ژن Bتوانایی بیان شدن در همه یاخته‌های دستگاه عصبی مرکزي را ندارد و تنها در گروهی از یاخته‌های مغز موش مادر فعال می‌‌‌‌شود.