درس اول: مبانی تحلیل متن
انواع متن
متنها شنيداري، بويايي، ديداري و ... هستند.
كتابها متنهاي ديداري هستند و اگر خوانده شوند، به آنها شنيداري يا خوانداري ميگوييم.
مقصود از متن دراين كتاب: آثار شعر و نثر فارسي
خوانش شعر
نگاه كلي به متن از آغاز تا انجام براي كشف لحن و آهنگ و درك ارتباط طولي ابيات و فهم محتوا
نکات بررسی متون
قلمرو زبانی
الف) سطح واژگانی:
- لغت ها از نظر فارسی یا غیرفارسی بودن
- روابط معنایی کلمات از قبیل ترادف،تضمن، تناسب،
- نوع گزینش
- درستنویسی واژه ها
ب) سطح دستوری یا نحوی:
- ترکیبات
- قواعد دستوری
- کاربردهای دستوری تاریخی
- کوتاهی و بلندی جمله ها
قلمرو ادبی
الف) سطح موسیقیایی:
- وزن
- قافیه، ردیف
- آرایه های بدیع لفظی مثل واج آرایی، تکرار، سجع، جناس و ...
ب) سطح بیانی: بررسی متن از دید مسائل علم بیان (تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه)
پ) سطح بدیع معنوی: بازخوانی متن از دید تناسبهای معنایی همچون تضاد، ایهام، مراعات نظیر و ...
قلمرو فکری
ویژگیهای فکری، روحیات، اعتقادات، گرایشها، نوع نگرش به جهان و دیگر جنبه های فکری
درس دوم: سازهها و عوامل تاثیرگذار در شعر فارسی
شعر و موسیقی هر دو برای برانگیختن حس و حال عاطفی به کار می روند.
حالت حالتهایی چون اندوه، شادی، امید و یأس، حیرت و تعجّب، نمودهای عاطفه اند.
اساسی اساسیترین عامل پیدایی شعر، عاطفه است.
شاعر برای انتقال عاطفه خود به دیگران از زبان کمک می گیرد و واژه واژههایی را بر می میگزیند که با قرار گرفتن در کنار هم، آهنگی خاص را پدید آورند.
وزن و آهنگ، به انتقال بهتر احساس و عاطفه کمک می میکند.
وزن = همان چینش هماهنگ هجاهای کوتاه و بلند است.
آهنگ = بدیع لفظی است: آرایه هایی همچون جناس، واج آرایی، سجع ...
عوامل تأثیر گذار در وزن: نسبت هجای کوتاه و بلند / تعداد هجاهای هر پایه آوایی / تعداد پایه پایههای آوایی
پس از عاطفه مهم ترین و مؤثرترین عامل، «وزن» است. بدون وزن، کمتر می توان عواطف را برانگیخت.
حتّی بیشتر کتابهای مقدّس نیز از کشش و جاذبه آهنگ و کلام موزون، بهره گرفته گرفتهاند.
وزن، ادراکی است که از احساسِ نظم حاصل می شود. وزن، امری حسّی است و بیرون از ذهن کسی که آن را در می مییابد، وجود ندارد.
وسیله ادراک وزن، حواس ما است.
توجّه به فضای عاطفی و آهنگ متن، سبب کشف لحن می میشود. تشخیص لحن مناسب هر متن، خواندن را دلنشین تر و درک محتوا را آسان تر می سازد.
لحن = فضاسازی در بافت آوایی سخن است.
انواع لحن= حماسی، داستانی – روایی، گفت وگو، طنز، میهنی، ستایشی، تعلیمی
