سلام خدمت دوستان پرتلاش کنکوری
این مطلب شامل قسمت دوم درسنامه و نکات کنکوری فصل هفت زیست یازدهم، اندام های دستگاه تولیدمثلی زن، است که توسط محمدمهدی مقصودی، رتبه 268 منطقه 2 و دانشجوی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تهیه شده است.
برای مطالعه قسمت اول:
خب، وقتش رسیده که گفتار دوم رو شروع بفرماییم:
*شکل مقابل نشون دهنده اجزای مختلف دستگاه تولیدمثلی زنان می باشد که شامل یک رحم، یک واژن، دو تخمدان و دو لوله رحم هست.
*تخمدان ها که پایین ترین غدد درون ریز زنان می باشند درون محوطه شکمی قرار گرفته اند.
*مطابق شکل، سطح تخمدان ها دارای برجستگی هایی می باشد. این برجستگی ها به علت فولیکول های در حال رشد تخمدان می باشند.
*تخمدان ها به وسیله یک طناب پیوندی عضلانی به دیواره خارجی رحم متصل می شود.
*هر تخمدان یک نوزاد دختر تازه متولد شده، حاوی حدود یک میلیون اووسیت اولیه می باشد که توسط یاخته های تغذیه کننده احاطه می شود. به مجموعه یک اووسیت اولیه و یاخته های تغذیه کننده اطراف اون، یک فولیکول می گوییم.
*در ارتباط با نکته قبل، مطابق شکل، طناب از سمت بافت ماهیچه ای صاف به دیواره خارجی رحم متصل می شود و از سمت بافت پیوندی به تخمدان متصل می شود.
*ابتدای لوله های رحمی به رحم متصل می باشند و انتهای آنها به تخمدان ها. انتهای آنها دارای زوائد شیپور مانندی می باشند که بر روی تخمدان قرار می گیرند.
*سطح درونی لوله های رحمی توسط بافت پوششی استوانه ای مژکدار پوشیده می شود.
*لوله های رحمی محل ملاقات طبیعی اسپرم و اووسیت ثانویه و در نتیجه تشکیل یاخته تخم می باشد.
*دقت کنید زوائدشیپوری تنها بخشی از هر تخمدان را می پوشانند نه همه آن را.
*رحم، ساختار ماهیچه ای دارد. البته ضخامت بخش های مختلف آن با هم متفاوت هست، به طور مثال در قسمت بالایی و پایینی آن دیواره میانی آن(لایه ماهیچه ای) ضخامت بیشتری دارد.
*رحم در بخش بالایی خود (در محل اتصال لوله های رحمی به رحم)، حالت برآمده دارد.
*ساختار رحم به طور کلی از سه لایه تشکیل شده است:
1) لایه داخلی (اندومتر): این لایه از مخاط مژکدار تشکیل شده است.در بین یاخته های پوششی مفروش کننده آن، غدد مخاطی ای دیده می شوند که سطح درون رحم را مرطوب می سازند.
2) لایه میانی (ماهیچه ای):این لایه از بافت ماهیچه ای صاف تشکیل شده است و قدرت انقباض دارد.
3) لایه بیرونی: این لایه از بافت پیوندی سست تشکیل شده است که درون آن رگ های خونی نیز مشاهده می شود.
*لایه ماهیچه ای بخش پایینی رحم ضخامت زیادی دارد و گردن رحم را ایجاد می کند.
*گردن رحم به سمت واژن باز می شود. مطابق شکل، سطح داخلی واژن دارای فرورفتگی و برآمدگی(چین خورده) های عرضی می باشد.
*در محل اتصال واژن به گردن رحم، دو برآمدگی در سمت راست و چپ مشاهده می شود.
*ترکیب با 2 دهم: صفاق پرده ای می باشد که اندام های درون شکم را از خارج به هم متصل می کند. علاوه بر اندام های دستگاه گوارش که در شکم حضور دارند، اندام هایی مانند تخمدان و لوله های رحمی نیز توسط صفاق پوشیده می شوند.
*ترکیب با 1 دهم:لایه میانی دیواره رحم از بافت ماهیچه ای صاف تشکیل شده است.بافت ماهیچه ای صاف از یاخته های دوکی شکل تک هسته ای ایجاد شده است.
*ترکیب با 1 یازدهم:ماهیچه های رحم تحت تاثیر بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی قرار می گیرند.
*ترکیب با 4 یازدهم:هورمون اکسی توسین در هیپوتالاموس ساخته می شود و به هیپوفیز پسین ختم می شود. این هورمون موجب انقباضات ماهیچه های رحم می شود و تنظیم آن با بازخورد مثبت صورت می گیرد.
*ترکیب با 5 یازدهم:ماده مخاطی در سطح داخلی لوله های تنفسی، گوارشی و ادراری تناسلی وجود دارد. این ساختار جزئی از اولین خط دفاعی بدن به شمار می رود.
در این شکل، میخواهیم بریم تمرکز کنیم روی یک عدد تخمدان و فولیکول های درونش که ببینیم چه اتفاقاتی توش میوفته! شکل بعدیش هم نشون دهنده چرخه تخمدانی هست!
*در طی هر دوره جنسی، یکی از فولیکول ها که نسبت به بقیه رشد بیشتری داشته است، چرخه جنسی را شروع و ادامه می دهد.
*در ابتدای دوره جنسی فولیکول اندازه کوچکی دارد و به تدریج طی روزهای ابتدایی چرخه جنسی اندازه آن افزایش می یابد.
*بزرگ شدن فولیکول به علت تقسیم میتوزی یاخته های تغذیه کننده اطراف اووسیت می باشد. این یاخته های فولیکولی در ابتدای دوره جنسی، هورمون استروژن را ترشح می کنند.
*در ابتدا، اووسیت در مرکز فولیکول قرار گرفته است. اما با رشد فولیکول و یاخته های احاطه کننده اووسیت، اووسیت به کناره فولیکول کشیده می شود.
*در طی رشد و بالغ شدن فولیکول، حفره ای در یک طرف آن ایجاد می شود که به تدریج هلالی شکل می شود و محل قرارگیری مایع درون فولیکول می باشد.
*در فولیکول بالغ، در یک طرف آن اووسیت اولیه مشاهده می شود و در سمت مقابل، مایع درون فولیکول. با افزایش اندازه فولیکول طی دوره جنسی، حجم مایع فولیکولی نیز افزایش می یابد.
*فولیکول نابالغ شامل اووسیت اولیه و تعدادی یاخته تغذیه کننده می باشد. در حالی که فولیکول بالغ، شامل اووسیت ثانویه، اولین جسم قطبی، یاخته های تغذیه کننده و مایع درون فولیکول می باشد.
*طی روند بالغ شدن فولیکول، به تدریج فاصله آن با دیواره تخمدان کاهش می یابد.
*فولیکول بالغ در نهایت به دیواره تخمدان می چسبد و موجب ایجاد برآمدگی در سطح تخمدان می شود.
*در هنگام تخمک گذاری، اووسیت ثانویه، اولین جسم قطبی، تعدادی از یاخته های تغذیه کننده و مایع درون فولیکول از سطح تخمدان خارج می شوند.
*علت اصلی تخمک گذاری در روز 14 افزایش شدید هورمون LH می باشد که در اثر افزایش استروژن در حدود روز 12 چرخه جنسی می باشد. راجب تنظیم هورمونی در ادامه فصل صحبت می کنیم!
*مطابق شکل، اووسیت ثانویه اندازه بسیار بزرگتری نسبت به اولین گویچه قطبی دارد.
*هنگام تخمک گذاری، غشای پایه فولیکول و بخشی از دیواره تخمدان پاره می شود.
*تعدادی از یاخته های تغذیه کننده فولیکول باقی می مانند که در نهایت ابتدا جسم زرد و سپس به جسم سفید تبدیل می شوند.
*جسم زرد تشکیل شده تحت اثر هرمون LH به رشد و افزایش حجم خود ادامه می دهد و دو هورمون استروژن و پروژسترون را ترشح می کند. این هورمون ها، به ویژه پروژسترون، سبب افزایش ضخامت دیواره رحم در دوره دوم چرخه جنسی می شوند. در اثر عملکرد این هورمون ها، رحم برای بارداری احتمالی آماده می شود.
*اگر بارداری رخ دهد، جسم زرد حفظ می شود و تا مدتی به ترشحات هورمونی خود ادامه می دهد. اگر هم رخ ندهد، جسم زرد به تدریج تحلیل می رود و به جسم سفید تبدیل می شود.
*تحلیل رفتن جسم زرد و ترشح نشدن هورمون های استروژن و پروژسترون از آن سبب ناپایداری دیواره داخلی رحم و ریزش آن می شود. این اتفاق موجب رخ دادن قاعدگی در ابتدای چرخه جنسی بعدی می شود.
*بزرگترین ساختار قابل مشاهده درون تخمدان از یک فولیکول، جسم زرد می باشد.
*غشای پایه فولیکول و جسم زرد برخلاف جسم سفید میتونه با غشای پایه خود تخمدان در تماس باشد!
*ترکیب با 4 یازدهم: با توجه به اینکه بخش قشری فوق کلیه میتونه هورمون های استروژن و پروژسترون ترشح کند، مقدار این هورمون ها در حالت طبیعی هیچگاه به صفر نمی رسد.
خب خب! اینجا میخواهیم بریم روند تخمک زایی در بانوان رو مشاهده کنیم:
برخلاف اسپرم زایی که از دوران بلوغ آغاز میشد، تخمک زایی از دوران جنینی و قبل از تولد آغاز می شود.
*با توجه به اینکه در انتهای سه ماهه اول اندام های جنسی تشکیل می شوند، فعالیت اووگونی ها در سه ماهه دوم و سوم شروع می شود.
*فرآیند تخمک زایی از یک یاخته دیپلوئید با کروموزوم های دو کروماتیدی به نام اووگونی آغاز می شود.
*اووگونی میتوز می کند و دو یاخته به نام اووگونی و اووسیت اولیه را تولید می کند.
*اووگونی تولیدشده باعث حفظ لایه زاینده می شود.
*اووسیت اولیه دیپلوئید با کروموزوم های دو کروماتیدی است، این یاخته میوز یک را آغاز می کند ولی در پروفاز1، متوقف می شود.
*با رسیدن به سن بلوغ، هر ماه در یکی از فولیکول ها، اووسیت اولیه میوز را ادامه می دهد ولی میوز باز متوقف می شود.
*در حین تخمک گذاری، اووسیت اولیه میوز یک را کامل کرده و اووسیت ثانویه و اولین گویچه قطبی را تولید می کند.
*سیتوکینز مربوط به میوز 1 نابرابر رخ می دهد و اولین گویچه قطبی، سیتوپلاسم و اندامک های کمتری را دریافت کرده است.
*اووسیت ثانویه و نخستین گویچه قطبی هاپلوئید اما با کروموزوم های دو کروماتیدی می باشند.
*در صورت برخورد اسپرم با اووسیت ثانویه (به طور معمول در لوله های رحمی)، اووسیت ثانویه میوز 2 را انجام می دهد و تخمک و دومین گویچه قطبی را ایجاد می کند.
*تخمک و گویچه قطبی ثانویه هردو هاپلوئید با کروموزوم های تک کروماتیدی هستند.
*تقسیم اووسیت اولیه درون تخمدان رخ می دهد ولی تقسیم اووسیت ثانویه درون لوله فالوپ و در اثر برخورد با اسپرم رخ می دهد.
*توقف تقسیم میوز1 در پروفاز اووسیت اولیه و در قبل از تولد رخ می دهد، اما توقف میوز2 در متافاز اووسیت ثانویه و در بعد از تولد رخ می دهد.
*اووسیت اولیه و اووسیت ثانویه طی تقسیم میوز خود، یاخته هایی با اندازه های نابرابر تولید می کنند.
*اووسیت اولیه میوز یک انجام می دهد، پس این یاخته توانایی تشکیل تتراد دارد.
*در هنگام تخمک گذاری اووسیت ثانویه از تخمدان رها می شود، نه تخمک!
*جسم قطبی در رشد و نمو نقشی ندارد و به ندرت ممکن است با اسپرم لقاح یابد! در نتیجه توده یاخته بی شکلی ایجاد می شود و بعد از مدتی از بدن دفع می شود.
*اووگونی ها برخلاف اسپرماتوگونی ها بعد از تولد میتوز نمی کنند، به همین دلیل تعدادشون افزایش پیدا نمی کنه!
*ترکیب با 6 یازدهم: در پروفاز یک کروموزوم های همتا از طول در کنار یکدیگر قرار می گیرند و فشرده می شوند. به این ساختار های 4 کروماتیدی، تتراد می گوییم. تتراد ها از ناحیه سانترومر به رشته های دوک متصل می شوند.
*ترکیب با 6 یازدهم: پس از میتوز، تقسیم سیتوپلاسم صورت می گیرد. در یاخته های جانوری، تقسیم سیتوپلاسم با ایجاد فرورفتگی در وسط آن آغاز می شود. این فرورفتگی حاصل انقباض حلقه ای از جنس اکتین و میوزین می باشد. این حلقه مانند کمربندی در سیتوپلاسم قرار می گیرد و به غشا متصل می باشد. با تنگ شدن این حلقه، دویاخته از همدیگر جدا می شوند.
*ترکیب با 4 دوازدهم:در میوز یک، هنگام جفت شدن کروموزوم های همتا و ایجاد تتراد، ممکن است قطعه ای از فام تن ها بین کروماتید های غیرخواهری مبادله شود. به این پدیده کراسینگ اور می گوییم. پس در هنگام تقسیم شدن اووسیت اولیه، امکان رخ دادن کراسینگ اور هست.
شکلای مقابل باید براتون آشنا باشن! :) قبلا راجبشون حرف زدیم اما چون کتاب یبار دیگه اونا رو اورده، با هم یه بار دیگه نکات اصلیشون رو مرور می کنیم:
شکل مقابل (الف) نشون دهنده تخمک گذاری است که در میانه دوره جنسی رخ می دهد.
*تخمک گذاری مربوط به فولیکول بالغی است که به دیواره تخمدان چسبیده است.
*در حین تخمک گذاری، اووسیت ثانویه همراه با نخستین گویچه قطبی و تعدادی از یاخته های فولیکولی از تخمدان خارج و وارد لوله فالوپ می شوند.
*مطابق شکل، اووسیت ثانویه و یاخته های فولیکولی خارج شده، ظاهری روشن رنگ دارند.
*سطح خارجی تخمدان دارای رگ های خونی فراوان می باشد.
شکل مقابل(ب) نشون دهنده جسم زردی هست که در تخمدان تشکیل شده است.
*جسم زرد در اثر تاثیر هورمون LH بر باقی مانده یاخته های فولیکولی ایجاد می شود.
*جسم زرد در ابتدای تشکیل خود با دیواره تخمدان در تماس است اما به تدریج از آن فاصله می گیرد و در صورت عدم بارداری به جسم سفید تبدیل می شود.
*در مرکز جسم زرد، نفوذ و رشد رگ های خونی مشاهده می شود که باعث رنگ تیره مرکز آن شده است.
خب خب اینجا یه شکل خیلی مهم داریم که در ارتباط با چرخه رحمی هست! چرخه تخمدانی رو قبل تر بررسی کردیم!
شکل بالا تغییرات در لایه آندومتر دیواره رحم رو نشون میده که طی چرخه رحمی رخ می دهد.
*در اثر نابودشدن جسم زرد در چرخه قبلی و کمبود هورمون های استروژن و پروژسترون دیواره رحم ناپایدار می شود و دستخوش تغییرات می شود.
*در اثر کمبود این دو هورمون، دیواره شروع به ریزش می کند و قاعدگی در هفته اول دوره جنسی (7 روز اول) رخ می دهد.
*طی قاعدگی دیواره داخلی شروع به ریزش و خونریزی می کند و مرتبا ضخامت آن کاهش می یابد.
*ضخامت دیواره رحم در حدود روز های 5-6 به کمترین مقدار خود می رسد.
*پس از روز 6 در اثر ترشح هورمون استروژن از یاخته های فولیکولی، رشد زیادی در ضخامت رحم مشاهده می شود و حفره ها و اندوخته های غذایی زیادی در آن تشکیل می شود.
*پس از روز 14، مرحله ترشحی آندومتر آغاز می شود. در این هنگام نیز ضخامت در حال افزایش یافتن می باشد. دلیل این اتفاق همچنان ترشح استروژن از یاخته های فولیکولی می باشد.
*پس از روز 14، طی چندین روز بعد در اثر تشکیل جسم زرد و ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون از آن، دیواره داخلی رحم دوباره رشد می کند و ضخامت آن افزایش می یابد.
*سرعت رشد دیواره داخلی در هفته دوم بیشترین مقدار را دارد و مرتبا سرعت رشد کاهش می یابد. (البته دقت کنید که دیواره داخلی رحم همچنان در حال ضخیم شدن می باشد.)
*به طور کلی نقش اصلی در حفظ دیواره رحم در قسمت فولیکولی برعهده استروژن و در قسمت لوتئال بر عهده پروژسترون می باشد.
*دقت کنید در چرخه رحمی، ضخامت لایه ماهیچه ای و دیواره خارجی رحم تغییری نمی کند،بلکه ضخامت آندومتر است که در حال تغییر می باشد.
*بیشترین اندازه جسم زرد در حدود روز 20 مشاهده می شود و به دنبال افزایش ترشحات، غلظت پروژسترون در روز 21 به بیش ترین مقدار خود می رسد. در اثر این اتفاق، بیشترین ضخامت رحم در حدود روز 24 مشاهده می شود.
*رگ های خونی در ماهیچه رحم حالت عادی دارند اما در آندومتر و به خصوص در مجاورت ماهیچه رحم (بخش قاعده ای)، مارپیچی و با انشعابات فراوان هستند.
*علاوه بر رشد آندومتر در هفته دوم و سوم، اندازه حفرات موجود در رحم هم افزایش یافته است.
*غدد رحمی به صورت لوله های مستقیم، باریک و خالی مشاهده می شوند.
*سرعت رشد آندومتر در نیمه دوم چرخه رحمی کمتر است اما فعالیت ترشحی آن نسبت به نیمه اول بیشتر است.
کل چرخه رحمی رو میتونیم اینجور خلاصه کنیم که:
در طول 14 روز اول که دوره فولیکولی می باشد، استروژن خون کم و پروژسترون بسیار کم می باشد. به همین دلیل قاعدگی رخ می دهد. از حدودای روز 6-7 استروژن از یاخته های فولیکولی فولیکول در حال رشد ترشح میشه و موجب افزایش ضخامت دیواره رحم می شود. در نیمه دوم از حدود روز 15-16 پروژسترون و استروژن مترشحه از یاخته های جسم زرد با هم موجب افزایش ضخامت دیواره داخلی رحم می شوند. در اواخر چرخه جنسی یعنی در حدود روز 26 که دیگه جسم زرد نابود شده و جسم سفید ایجاد شده، غلظت هورمون های مربوطه در خون کم میشه و ضخامت دیواره داخلی رحم کاهش پیدا میکنه البته ریزش و خونریزی رو نداریم. به محض خونریزی، دوره جنسی بعدی شروع می شود که ابتداش هم با شروع قاعدگیه در واقع!
خب خب، بریم سراغ تنظیم هورمونی دستگاه تولیدمثل زنان!
در این قسمت میخواهیم تنظیم بازخوردی هورمون ها رو بررسی کنیم:
*در ابتدای دوره جنسی (دوره فولیکولی) که هورمون های استروژن و پروژسترون کم می باشد، هیپوتالاموس هورمون آزادکننده را ترشح کند.
*در اثر ترشح هورمون آزادکننده و اثر بر هیپوفیز پیشین، ترشح هورمون های FSH و LH افزایش می یابد.
*هورمون FSH موجب تحریک رشد فولیکول و بالغ شدن آن می شود.
*هورمون LH در نیمه دوم چرخه بر روی جسم زرد اثر می کند و سبب ترشح استرون و پروژسترون (به مقدار بیشتر) از آن می شود.
*ترشح این هورمون ها موجب افزایش استروژن در نیمه اول چرخه جنسی می شود. این هورمون ها با اثر بر روی هیپوتالاموس با بازخورد منفی سبب مهار ترشح LH و FSH می شود.
*مهار ترشح هورمون محرک فولیکولی و هورمون لوتئینی کننده از رشد و بالغ شدن فولیکول های جدید طی چرخه جنسی جلوگیری می کند.
*در انتهای دوره کاهش استروژن و پروژسترون بر روی دیواره داخلی رحم اثر می کند. در نتیجه ان، استحکام آن کاهش می یابد و در طول چند روز بعدی قاعدگی رخ می دهد.
*کاهش استروژن و پروژسترون علاوه بر دیواره داخلی رحم بر روی هیپوتالاموس نیز اثر می کند و ترشح هورمون آزادکننده موجب ترشح LH و FSH از هیپوفیز پیشین می شود.
*استروژن هم با بازخورد مثبت و هم با بازخورد منفی تنظیم می شود.
*بازخورد منفی استروژن در ابتدای دوره رخ می دهد. به این صورت که افزایش اندک آن از آزادشدن LH و FSH جلوگیری می کند.
*بازخورد مثبت استروژن در نزدیک میانه دوره جنسی رخ می دهد. افزایش یکباره این هورمون، محرکی برای آزادشدن LH و FSH از هیپوفیز پیشین می شود. در نتیجه افزایش استروژن و به سبب آن ترشح شدید LH موجب رخ دادن تخمک گذاری می شود.
*بازخورد استروژن و پروژسترون بر روی هر دوی هیپوفیز پیشین و هیپوتالاموس اثر مستقیم دارد.
*به طور کلی، استروژن و پروژسترون با اثر بر روی هیپوتالاموس و هیپوفیز غلظت های ترشحی خود را کنترل می کنند.
*ترکیب با 4 یازدهم: چرخه تنظیم بازخوردی روشی رایج برای تنظیم هورمون هاست. این چرخه به دو صورت منفی و مثبت دیده می شوند.
*ترکیب با 4 یازدهم: با توجه به ترشح هورمون های جنسی از قشر فوق کلیه، غلظت استروژن و پروژسترون هیچ گاه به صفر نمی رسد.
لیدیز اند جنتملن! رسیدیم به گفتار سه و در ابتدا میخواهیم راجب لقاح با هم صحبت کنیم:
کتاب درسی، این شکل رو مرحله به مرحله بررسی کرده است. ما هم به همین صورت پیش میریم:
- در مرحله اول، اسپرم با فشار در بین یاخته های فولیکولی وارد می شود تا به لایه ژله ای (درونی) تخمک برسد.
- در مرحله دوم، آکروزوم قرارگرفته در سر اسپرم پاره شده و آنزیم های هضم کننده ای را آزاد می کند.
- در مرحله سوم، غشای اسپرم به غشای اووسیت ثانویه برخورد می کند و به این ترتیب فرآیند لقاح شروع می شود. در این زمان است که اووسیت ثانویه میوز 2 خود را تکمیل می کند و تخمک را ایجاد می کند.
- در مرحله چهارم، هسته اسپرم وارد تخمک می شود و با آن ادغام می شود. در این مرحله خود لقاح (ادغام دو هسته) صورت می گیرد.
- در مرحله آخر، تخمک جدار لقاحی ایجاد می کند و به این ترتیب از ورود اسپرم های دیگر جلوگیری می شود.
*مطابق شکل، یاخته های فولیکولی اطراف اووسیت ثانویه به صورت بیضوی یا کروی با هسته کروی مرکزی در دو لایه (یا سه لایه) قرار گرفته اند.
*یاخته های فولیکولی به هم متصل هستند و در واقع با یکدیگر ارتباطات سیتوپلاسمی دارند.
*یاخته های فولیکولی اطراف تخمک در تشکیل لایه خارجی محافظت کننده تخمک نقش دارند.
*درون اووسیت ثانویه در نزدیک به غشا، ریزکیسه های متعددی وجود دارند که حاوی مواد سازنده جدار لقاحی می باشند.
*ریزکیسه های مربوطه با برون رانی مواد خود را وارد بخش ژله ای تخمک می کنند و بدین ترتیب جدار لقاحی شکل می گیرد.
*همانند دیگر برون رانی ها، با برون رانی محتویات ریزکیسه های تشکیل دهنده جدار لقاحی مساحت غشای تخمک افزایش می یابد.
*دقت کنید فقط سر اسپرم وارد تخمک می شود ولی تنه و دم آن وارد نمی شوند.
*علاوه بر هسته اسپرم، مقداری از سیتوپلاسم اسپرم نیز وارد تخمک می شود.
*لایه ژله ای تخمک در واقع اطراف غشای پلاسمایی آن را احاطه کرده است.
*ضخامت لایه خارجی اطراف تخمک از لایه داخلی آن بیشتر می باشد.
*با توجه به اینکه تنها سر اسپرم وارد می شود، اغلب اندامک های تخم مانند میتوکندری و ... توسط اووسیت ثانویه تامین شده اند.
تا به اینجای کار دیگه لقاح صورت گرفته و حالا میخواهیم روند رشد و نمو رویان تازه تشکیل شده رو بررسی کنیم:
شکل زیر نشان دهنده مراحل اولیه رشد و نمو جنین هست.
*تا حدود 36 ساعت پس از لقاح یاخته تخم بدون تغییر باقی می ماند.
*بعد از 36 ساعت، تقسمات میتوزی یاخته تخم آغاز می شود و در نهایت توده پریاخته ای مورولا درون لوله فالوپ تشکیل می شود.
*مورولا پس از رسیدن به رحم، به شکل کره توخالی درآمده که به آن بلاستوسیست می گوییم.
*بلاستوسیست یک لایه خارجی دارد که تروفوبلاست نامیده می شود.
*یاخته های تروفوبلاست پهن هستند و هسته بیضوی شکل مرکزی و فضای بین یاخته ای کمی دارند.
*در یک قطب قسمت درونی بلاستوسیست، توده یاخته ای درونی قرار دارد که بعدا موجب تشکیل بافت ها و اندام های مختلف می شود.
*در اطراف یاخته تخم همانطور که قبلا دیدیم، لایه ژله ای تشکیل می شود. این لایه ژله ای علاوه بر اطراف تخم، اطراف توده یاخته ای دوتایی ،چهارتایی و مورولا نیز یافت می شود.
*هنگامی که مورولا به رحم می رسد و بلاستوسیست تشکیل می شود، لایه ژله ای اطراف آن از بین می رود.
*مطابق شکل اندازه توده یاخته ای دوتایی، چهارتایی و مورولا تغییری نکرده است. این موضوع نشان می دهد که تقسیم این یاخته ها با سرعت زیاد و اینترفاز های بسیارکوتاه صورت می گیرد.
*مورولا تقریبا اندازه یاخته تخم است، اما بلاستوسیت از آنها بزرگتر می باشد.
*هم تروفوبلاست و هم توده یاخته ای درونی در تماس با حفره درونی بلاستوسیست می باشند.
*مورولا در لوله رحمی تشکیل می شود، اما بلاستوسیت درون رحم ایجاد می شود.
*لوله فالوپ دارای چین خوردگی های طولی ای می باشد که در سمت شیپور نسبت به رحم، تعدادشون بیشتر هست.
*ترکیب با 1 دوازدهم:تعداد نقطه های آغاز همانندسازی در یوکاریوت ها بسته به مراحل رشد و نمو می تواند تغییرکند. مثلا در ابتدای تقسیمات یاخته ای، تعداد جایگاه آغاز همانندسازی کمتر ولی هنگامی که تقسمات یاخته ای زیاد می شود تعداد جایگاه های آغاز همانندسازی افزایش می یابد. پس از آن اگر سرعت تقسیم بخواهد کاهش یابد، باید تعداد نقاط آغاز همانندسازی نیز کاهش یابد. مثلا در دوران جنینی، در مراحل مورولا و بلاستولا سرعت تقسیم زیاد و تعداد نقاط آغاز مورد استفاده هم زیاد است ولی پس از تشکیل اندام ها سرعت تقسیم و تعداد نقاط آغاز کم می شود.
*ترکیب با 7 دوازدهم:یاخته های تمایزیافته ای مانند یاخته های ماهیچه ای در محیط کشت به میزان کم تکثیر می شوند و یا اصلا تکثیر نمی شوند. به همین دلیل، در چنین مواردی از منابع یاخته ای که سریعا تکثیر می شوند مانند یاخته های بنیادی جنینی یا یاخته های بنیادی بالغ استفاده می شود. یاخته های بنیادی جنینی، همان یاخته های توده درونی بلاستوسیت هستند و یاخته های بنیادی بالغ در بافت ها یافت می شوند. یاخته های بنیادی می تونن تکثیر و به انواع یاخته ها تبدیل شوند.
در این قسمت میخواهیم راجب جایگزینی رویان تازه تشکیل شده در دیواره رحم صحبت بکنیم:
*یاخته های سطحی آندومتر، از بافت پوششی مکعبی با هسته مرکزی تشکیل شده اند.
*همانگونه که گفتیم بلاستوسیست به صورت یک کره توخالی مشاهده می شود که سلول های لایه خارجی آن مربوط به تروفوبلاست و لایه درونی آن، توده یاخته ای درونی نام دارد.
*در هنگام روند جایگزینی، توده یاخته ای درونی به سمت آندومتر رحم قرار می گیرد.
*حفره ایجاد شده در طی روند جایگزینی در اثر عمل آنزیم های هضم کننده تروفوبلاست ایجاد شده است.
*آنزیم های مترشحه از تروفوبلاست که دیواره داخلی رحم را تخریب می کنند، باعث فراهم کردن موادمغذی مورد استفاده جنین در مراحل اولیه رشد و نمو می شوند.
*رحم دارای مویرگ های خونی فراوان می باشد. علاوه بر آن شامل حفرات استوانه ای شکل هست که مربوط به غدد رحمی می باشد.
*پس از جایگزینی، پرده هایی اطراف جنین تشکیل می شود که مهم ترین آنان شامل کوریون و آمنیون می باشند.
*پرده کوریون از سلول های تروفوبلاست منشا می گیرد.
*پرده کوریون یک لایه در اطراف کل جنین تشکیل داده و سپس یک لایه ضخیم تر خارجی تشکیل داده است که این دولایه کوریون توسط یک ساقه به هم متصل شده اند. در نتیجه بین این دولایه، یک حفره تشکیل می شود.
*بخشی از پرده کوریون اطراف لایه های زاینده جنینی را احاطه می کند.
*کوریون دارای زوائد انگشت مانندی هست که با برقراری ارتباط با مویرگ های رحمی در تشکیل جفت نقش موثری دارند.
*ساقه اتصالی کوریون در تشکیل بندناف نقش موثری دارد.
*جفت رابط بین بین ناف و دیواره رحم محسوب می شود.
*پرده داخلی همان آمنیون می باشد که مستقیما با لایه های زاینده جنینی در تماس است و از آنها محافظت می کند.
*پرده آمنیون در اوایل تشکیل، همه اطراف جنین را دربر نگرفته است و فقط در یک طرف جنین قرار گرفته است و به لایه های زاینده جنین چسبیده است.
*مطابق شکل، تعداد لایه های زاینده جنینی سه عدد می باشد که البته اندازه های متفاوتی با یکدیگر دارند.
*پرده آمنیون در بعضی جاها با پرده کوریون در تماس می باشد.
*به طور کلی، پرده آمنیون در حفاظت و تغذیه جنین و کوریون در تشکیل جفت و بندناف موثر است.
خب خب! این شکل اومده و دوقلوی های همسان و ناهمسان رو نشون داده! بریم ببینیم اصلا چرا این جوری میشه؟
*اگر در حین تقسیمات اولیه تخم، یاخته های بنیادی از هم دیگر جدا شوند یا اینکه توده درونی بلاستوسیست به دو یا چند قسمت تقسیم شود، در این حالت بیش از یک جنین داریم که جنین های همسان نامیده می شوند.
*جنین های همسان ممکن است چسبیده به هم متولد شوند!
*اگر تخمدان های یک فرد در یک دوره جنسی بیش از یک اووسیت ثانویه آزاد کنند و دو یا چند لقاح صورت گیرد، جنین های ناهمسان ایجاد می شوند.
*جنین های ناهمسان ممکن است هیچ شباهتی به یکدیگر نداشته باشند و حتی جنسیت متفاوت داشته باشند.
*چندقلوهای به هم چسبیده، قطعا همسان می باشند.
*چندقلوهایی که از لحاظ جنسیت متفاوت هستند، قطعا ناهمسان می باشند.
*چندقلوهایی که پرده کوریون مشترکی دارند، قطعا دارای جفت مشترکی نیز می باشند.
*چندقلوهای ناهمسانی که حاصل یاخته های تخم متفاوتی هستند، جفت و بندناف های مخصوص به خود را نیز دارند.
در آخرین بخش گفتار سه میخواهیم بریم سراغ بندناف و اینجور چیزا!
*بندناف رابط بین جنین و جفت می باشد.
*جفت رابط بین بندناف و دیواره رحم می باشد.
*جفت در تمام دیواره رحم مشاهده نمی شود.
*کوریون در واقع جداکننده بخش مادری و جنینی جفت می باشد.
*تمایز جفت از هفته دوم بارداری شروع می شود و تا هفته دهم نیز ادامه دارد.
*به طور کلی، جفت شامل رگ های رحمی،رگ های بندناف، کوریون، خون مادر و خون جنین می باشد.
*سیاهرگ بندناف در محل رسیدن به جفت، به دو شاخه اصلی تقسیم می شود. در این محل سرخرگ ها نیز از هم جدا می شوند.
*در بندناف، دو سرخرگ کوچک با خون تیره،موادغذایی کم و مواد زائد زیاد و یک سیاهرگ با خون روشن،اندوخته غذایی زیاد و مواد زائد کم می باشد.
*سرخرگ ها کوچک هستند و به صورت مارپیچی دور سیاهرگ بزرگ پیچیده اند.
*یک سرخرگ بندناف با انشعابی از سیاهرگ بندناف به یک سمت و سرخرگ دیگر بندباف با انشعاب دیگری از سیاهرگ به سمت دیگر می رود.
*در اطراف انشعابات رگ های خونی، کوریونی وجود دارد که مانع از مخلوط شدن خون مادر و جنین می شود.
*درون زوائدانگشت مانند کوریون، شاخه های مویرگی سرخرگی و سیاهرگی مربوط به بندناف مشاهده می شود.
*رحم شامل حوضچه های خونی متعددی هست که ناشی از تخریب رگ های خونی آندومتر در اثر نفوذ زوائدانگشتی کوریون می باشد.
*درون زوائدانگشتی خون با منشا جنینی مشاهده می شود که مربوط به رگ های خونی بندناف می باشد.
*رگ های خونی بندناف و رگ های خونی بزرگتر همگی توسط پرده کوریون پوشیده می شوند.
*دقت کنید خون مربوط به مویرگ های دیواره رحم وارد حوضچه های خونی جفت می شوند، اما با خون جنین مخلوط نمی شوند.
*کوریون، آمنیون، بندناف و جفت دارای محتوای ژنتیکی مشابه یاخته تخم می باشند.
*دارو ها از روی جفت میتونن عبور کنند و روی رشد و نمو جنین میتوانند اثر بگذارند.
*ترکیب با 1 یازدهم: الکل نیز از طریق جفت میتواند به جنین منتقل شود. پیامد های مصرف الکل همچون اختلال در یاخته های مغزی، تاثیر بر ناقل های عصبی، آرام سازی ماهیچه ها، اختلال در گفتار و حافظه، ریفلاکس شیره معده و ... می باشد.
*ترکیب با 5 یازدهم: پادتن های مادر که از طریق جفت به جنین منتقل می شوند، ایمنی غیرفعال برای جنین ایجاد می کنند.
*ترکیب با 5 یازدهم: مادر آلوده به HIV می تواند در جریان بارداری، زایمان و شیردهی ویروس را به فرزند خود منتقل کند.
*ترکیب با 9 یازدهم: عامل نارنجی که مخلوطی از اکسین هاست موجب سرطان و تولد نوزادان با نقص های مادرزادی می شود.
خب در آخرین گفتار فصل میخواهیم راجب تولیدمثل در جانوران صحبت به میان آوریم...
این شکل، نشون دهنده رقص عروسی در ماهی هاست!
*لقاح خارجی در آبزیان مانند ماهی ها، دوزیستان و بی مهرگان آبزی دیده می شود.
*در لقاح خارجی والدین گامت های خود را در آب می ریزند و لقاح در آب صورت می گیرد.
*با توجه به اینکه احتمال برخورد گامت ها با یکدیگر کم هست، به همین دلیل والدین گامت های زیادی را وارد آب می کنند.
*برای هم زمان شدن واردکردن گامت ها ، عواملی چون دمای محیط، طول روز، آزادکردن مواد شیمیایی توسط نر و ماده، بعضی رفتار ها مانند رقص عروسی در ماهی ها موثر هستند.
*در جانورانی که لقاح خارجی دارند، تخمک ها دارای دیواره ژله ای و چسبناک هستند.
*دیواره ژله ای پس از لقاح، تخمک ها را به هم می چسباند. این دیواره ابتدا از جنین در برابر عوامل نامساعد محیطی می باشد که به عنوان غذای اولیه جنین مصرف می شوند.
*مطابق شکل، لایه ژله ای تخمک های تولیدشده درون محیط آبی می باشد.
*نکات کلی مربوط به ماهی ها: ماهی دارای آبشش، قلب دو حفره ای، گردش خون ساده، دفع مواد از طریق کلیه و آبشش ها می باشد. این جانوران دارای گیرنده های خط جانبی و دفاع اختصاصی می باشند.
*ترکیب با 3 دهم:قورباغه ها دارای پمپ فشار مثبت هستند که دارای قلب سه حفره ای هستند.
*ترکیب با 5 دهم:قورباغه ها دارای کلیه مشابه ماهیان آب شیرین می باشند.
*ترکیب با 3 یازدهم:ماهی ها جانوران مهره داری هستند که بیشتر آنها اسکلت استخوانی و بعضی از آنان اسکلت غضروفی دارند.
*ترکیب با 4 یازدهم: فرومون ها موادی هستند که از یک گونه ترشح می شوند و بر سایر افراد همان گونه پاسخ های رفتاری را ایجاد می کنند.
تولیدمثل همیشه آسوده و راحت نیست! تولیدمثل جنسی در جانورانی که حرکت کندی داره و یا امکان جفت یابی ندارن سخت میشه! تولیدمثل در این جونورا به دو شکل میتونه رخ بده که توی دو تا شکل بعدی راجبشون صحبت می کنیم:
*سمت راست شکل، نشون دهنده کرم پهن (کرم کبد) می باشد.این جانور، جزو هرمافرودیت ها می باشد و هر دو دستگاه نر و ماده را دارد. این جانور، با اسپرم هایش تخمک های خود را بارور می سازد.
*بیضه ها به تعداد فراوان و پراکنده دیده می شوند.
*تخمدان ها در بین بیضه ها و رحم قرار گرفته اند.
*رحم به صورت بزرگ، پرپیچ و خم و تقریبا در مرکز بدن قرار گرفته است.
*رحم به سمت دهانی نسبت به سمت مخرجی نزدیک تر می باشد.
*در جانورانی مانند کرم کبد، اسپرم ها از بیضه ها خارج می شوند و با تخمک های آزادشده از سمت تخمدان لقاح می یابند. در نهایت تخم تشکیل می شود و به رحم وارد می شوند.
*شکل سمت چپ، نشون دهنده دو کرم خاکی می باشند. این کرم ها لقاح دو طرفی انجام می دهند به این صورت که وقتی دو کرم خاکی در کنار هم قرار می گیرند، اسپرم های هر یک، تخمک های دیگری را بارور می سازد.
*سطح پشتی نسبت به سطح شکمی تیره تر می باشد.
*دو کرم خاکی هنگام جفت گیری، برعکس قرار می گیرند و سطح های شکمی خود را به یکدیگر نزدیک می کنند. بدین ترتیب در بدن هر دو، تخم شکل می گیرد.
*ترکیب با 2 دهم: پلاناریا و کرم کبد هر دو جزو کرم های پهن می باشد.
*ترکیب با 2 دهم: کرم کدو فاقد دهان و گوارش می باشد و مواد غذایی را به طور مستقیم از محیط دریافت می کنند. کرم های حلقوی نیز فاقد معده هستند.
*ترکیب با 3 دهم: کره های حلقوی دارای تنفس پوستی می باشند.
*ترکیب با 4 دهم: کرم های حلقوی، دارای گردش خون بسته می باشند.
اینجا میخواهیم بریم سراغ روش دوم که همون بکرزایی هست! در این روش، فرد ماده به تنهایی تولید مثل میکنه!
*مار های نر و ماده همگی دیپلوئید هستند. مارماده ابتدا میوز می کند و دو گامت هاپلوئید تولید می کند.
*همانندسازی در گامت های هاپلوئید مار ماده رخ می دهد و تخمک هاپلوئید به تخمک دیپلوئید تبدیل می شود.
*تخمک دیپلوئید مارماده با تقسمات میتوزی فراوان در نهایت به جاندار بالغ تبدیل می شود.
*مارهای حاصل از بکرزایی همگی جنسیت مشابهی دارند.
*ملکه، زنبور ماده ای می باشد که با میوز خود دو گامت هاپلوئید ایجاد می کند.
*یکی از این گامت های هاپلوئید با تقسیمات میتوزی فراوان به زنبور نر که هاپلوئید می باشد، تبدیل می شود.
*همه زنبور های نر هاپلوئید هستند و با بکرزایی ایجاد می شوند.
*زنبور نر نیز با تقسیم میتوز گامت هاپلوئید تولید می کند. این گامت هاپلوئید با یکی از گامت های هاپلوئید زنبور ملکه لقاح می دهد و تخم دیپلوئید ایجاد می شود.
*تخم دیپلوئید در نهایت به زنبور ملکه یا کارگر تبدیل می شود.
*همه زنبور های عسل ماده الزاما از طریق لقاح ایجاد شده اند.
*زنبور های کارگر ماده می باشند و عقیم هستند، یعنی توانایی تولیدمثل و تولید گامت را ندارند.
*قابلیت بکرزایی تنها در جانوران ماده وجود دارد، اما ممکن است جاندار نر طی بکرزایی تولید شود.
*مارها قابلیت تولید فرومون دارند و برخی از آنان، گیرنده های فروسرخ نیز دارند.
*زنبورعسل، دارای تنفس نایدیسی، سامانه گردشی باز، لوله های مالپیگی، دارای طناب عصبی شکمی، چشم مرکب و اسکلت بیرونی دارند.
بعد از کلی انتظار بالاخره رسیدیم به آخرین شکل فصل!
*حفاظت در جانورانی که لقاح داخلی دارند به شکل متفاوتی انجام می شود.
*در جانوران تخم گذار، پوسته ضخیم اطراف تخم از جنین محافظت می کند.
*در خزندگان مانند لاک پشت ها، برای محافظت بیشتر تخم ها با خاک و ماسه پوشیده می شوند.
*پرندگان نیز تخم گذار هستند و روی تخم های خود می خوابند.
*پستانداران تخم گذار مانند پلاتی پوس تخم را در بدن خود نگه می دارند و چند روز مانده به تولد نوزاد، تخم گذاری می کنند.
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.