درسنامه ادبیات یازدهم عمومی-ازمون6اسفند
نویسنده:لیلا پابخش-رتبه8کنکور انسانی98-حقوق شهیدبهشتی
قلمرو زبانی
کلمات مهم املایی(درس 8تا11)
وعظ – شهرحَلَب – عازم – طالبان –علوم شریعت-شیرخوارگی – متمکن –ذوق لطیف – کبوده – استحکام –بحران – عصبی – تحفه – منبع بی شائبه – مشیئّت الهی – زندگی گذرا –– فاجعه – قناعت– عاری–مسائل – مذهبیات –عوارض – ظرافت – نُقل و داستان– فصول– تمثیل –انعطاف – هیبت –– حُفره – اضداد-تشرع –سراچه ذهن – آماس – قوز – فرط هیجان – گشت و گذار – سبک مسجّع –لحاظ – شیر آغوز – عضله – ذوق ادبی – توقعّ – سکّو – سحر – فتح –نظیر – راز – خطرکنندگان –برندگان – ماتم – فرات – رشحه –نفَس – رَسته – بت – عرش – رباعی -افضل –جمهوری – هیئت–محوّطه – بارِ عامِ رحمت الهی – تماشا – نهضت – حُلول این صبح روشن – ایثارگران – سترگ – پاس-سحرزاد – رقص – نغمه – مرَهم عاشق – فرط -بیعت – حماسه –جغد- خویشاوند-متعصب-بالبداهه
صفات بیانی
مانند:سیاه،سفید،
صفتی است که چگونگی و خصوصیات اسم را مانند قد،رنگ، جنس و... برساند ؛خود برپنج نوع است :
1.صفت ساده : صفتی است که تنها چگونگی وخصوصیات موصوف را بیان میکند. ویک جزء (تکواژ)دارد.
2.صفت فاعلی : صفتی که بر کننده کار دلالت کند.
ساخت اقسام صفت فاعلی:
الف) بن مضارع + نده = گیرنده، خواننده.
ب) بن مضارع + آن = گریان،خندان.
ج) بن مضارع + ا = دانا، شنوا.
د)بن مضارع و بندرت بن مضارع + ار = خریدار، نمودار.
ه) بن مضارع یا مضارع + گار= آموزگار، پرهزگار.
و) اسم معنی و بندرت صفت یا بن فعل + گر= دادگری، رفتگر.
3.صفت مفعولی: معمولا از بن ماضی+ کسره(ه)ساخته می شود: گرفته، شنیده
که آن را اسم مفعول نیز نامیده اند صفتی است که معنی مفعولیت دارد.یعنی کار بر آن واقع میشود.
4. صفت نسبی صفتی است که به کسی یا چیزی نسبت داده می شود و با افزودن پسوندهای" ی، ینه، گانه، و..." ساخته می شود. مانند: زر+ین= زرین
5.صفت لیاقت صفتی است که شایستگی و قابلیت موصوف را می رساندو با افزودن"ی" به آخر مصدر ساخته می شود. مانند: خوردن+ی = خوردنی دیدن+ی=دیدنی
اقسام صفت بیانی :
1- از لحاظ ساخت
الف)صفت ساده:خوب، عالی، تند، بد.
ب) صفت مرکب:ارجمند،گرانبها، خواننده
*پسوندهای صفت نسبی :ی (تهرانی) ین(زرین) ینه( زرّینه) ان(بابکان) انه(مردانه) انی(ظلمانی ) گان(گروگان) گانه(جداگانه) چی(تلفنچی) ه(سه روزه)
*پسوندهای رنگ: گونه،گون،دیس، سار، وار، وش، آسا.
*پسوند لیاقت: ی(خوردنی، دیدنی). پسوند مبالغه: و(اخمو، شکمو). پسوند دارندگی:ور(اور(رنجور) آگین- گین- گن- مند- ناک
2- اقسام صفت بیانی از لحاظ درجه و مقایسه :
مطلق: مقایسه نمی کند: خوب،بلند، عالی.
تفضیلی(مطلق+ تر):یکی را با یکی یا چند تا مقایسه می کند؛ مانند بهتر،خوبتر
صفت عالی (مطلق + ترین) : مقایسه یکی با همه است؛ مانند بهترین،خوبترین
قلمرو ادبی
پارادوکس
جمع دو مفهوم متناقض و برای آفریدن زیبایی بیشتر در کلام را پارادوکس گویند.
مثال: کنار نام تو لنگر گرفت کشتی عشق بیا که یاد تو آرامشی است طوفانی
" آرامش و طوفان دو مفهوم متناقض اند و غیرقابل جمع"
نکته مهم
توجه کنید که حتما باید دو مفهوم متناقض باهم جمع شده باشند؛ به صرف اینکه فقط در یک جمله یا بیت باهم حاضر شوند نمیتوان بر وجود آرایه پارادوکس گواهی داد.
چند نمونه ادبی:
- از خلاف آمد عادت بطلب كام ، كه من كسب جمعيت از آن زلف پريشان كردم
- ز كوي يار مي آيد نسيم باد نوروزي از اين باد ار مدد جويي ، چراغ دل برافروزي
- از اين سدّ روان در ديده شاه زهر موجي هزاران نيش مي رفت
- به پاس يك دل ابري ، دو چشم باراني پر است خلوتم از يك حضور نوراني
- كسي كه وسعت او در جهان نمي گنجيد به خانه ي دل من آمده است مهماني
جـنــاس
«جِناس» واژهای عربی و در لغت به معنی همجنس بودن است. در بدیع (آرایههای لفظی و معنایی)، جناس آوردن دو یا چند کلمه است که در لفظ شبیه هم یا همجنس باشند و در معنی مختلف. در متون مختلف از جناس با نام تجنیس نیز یاد کردهاند.
انواع جناس
*جناس همسان (تام): دو واژه کاملاً یکسان با معنی متفاوت
*جناس ناهمسان (ناقص): ناهمسانی واژهها
*جناس ناهمسان اختلافی: ناهمسانی واژهها در یک واج (اول یا وسط یا آخر)
*جناس ناهمسان حرکتی: ناهمسانی واژهها در مصوتها کوتاه
*جناس ناهمسان افزایشی: ناهمسانی واژهها در تعداد حروف
*جناس اشتقاق: همریشه بودن واژهها در حروف اصلی
جناس تام (همسان)
تام به معنی تمام و کامل است و جناس تام آرایهای است که در آن، کلمات لفظ کاملاً مشابهی دارند و معنیشان مختلف است. به همین دلیل است که به جناس تام جناس همسان نیز میگویند.
در رباعی معروف زیر از خیام، واژه «گور» دو بار به کار رفته که اولی به معنای گورخر و دومی به معنای قبر است.
آن قصر که جمشید در او جام گرفت آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
بهرام که گور میگرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور بهرام گرفت
در بیت زیر از مولوی نیز جناس تام وجود دارد. منظور از «میان» نخست اصطلاح میان آوردن به معنی گفتوگو کردن است. «میان» دوم به معنی کمر و «میان» سوم به معنی میانه است.
گفتی اسرار در میان آور کو میان اندر این میان که منم
2 نکته خیلی مهم!
1. علامت جمع، ی نکره، تر، ترین و ضمیر متصل جناس بودن کلمات را تحت تأثیر قرار نمیدهد.
مثال: به یاد لعل تو و چشم مست میگونت ز جام غم می لعلی که میخورم خون است
2. دقت کنید که کلمات مخفف جناس نیستند. مثلاً «ره» با «راه» جناس نمیسازند، زیرا معنی آنها یکسان است و همانطور که گفتیم، شرط جناس بودن تفاوت در معناست.
جناسهای ناقص(ناهمسان)
جناس ناقص یا ناهمسان زمانی به وجود میآید که دو واژه موجود در یک بیت یا عبارت در یکی از موارد آوایی زیر با هم اختلاف جزیی داشته باشند:
الف) جناس ناقص حرکتی
در این نوع جناس اختلاف در صداهای کوتاه ( اِعراب ) وجود دارد، نظیر:
کَند / کُند ، منکِر / منکَر ، مَلِک / مُلک و … .
سوزد مرا ، سازد مرا در آتش اندازد مرا / وز من رها سازد مرا ، بیگانه از خویشم کند
اختلاف در حروف وسط (و،ا)
ب) جناس ناقص اختلافی (مُطَرّف)
در جناس مطرّف، اختلاف واژه تنها در یک حرف وجود دارد. (حرف در اینجا معادل صامت ها و مصوت های بلند است)
اختلاف در حرف آغازین: ناز / باز ، راد / باد / داد و …
اختلاف در یکی از حروف میانی : آستین / آستان ، بیزار / بازار و …
اختلاف در حرف آخر : با / بو ، بار / باز و … .
مانند تنگ و ننگ که در حرف اول تفاوت دارند.
*بشنو این نی چون شکایت میکند از جداییها حکایت میکند
پ ) جناس ناقص افزایشی ( زائد )
زمانی که یک واژه از واژه دیگر یک حرف بیشتر دارد، جناس ناقص افزایشی شکل گرفته است.
– در ابتدا یک حرف بیشتر دارد : کمین / مین ، شما / ما و …
– در میانه یک حرف بیشتر دارد : مین / میان ، خاص / خلاص و ...
– در آخر یک حرف بیشتر دارد : قیام / قیامت ، نام / نامی و …
ت ) یک واژه از ترکیب دو واژه دیگر پدید می آید .
مانند :دل خلوت خالص دلبر آمد / دلبر ز کرم به دل بر آمد.
( در انتهای مصراع دوم ، دل و بر به صورت دو جز مستقل از هم به کار رفته اند اما در مصراع نخست و در ابتدای مصراع دوم ، دلبر از ترکیب این دو پدید آمده است . )
ث ) جناس ناقص قلب
در جناس ناقص قلب، اختلاف دو واژه در جابه جایی حروف است. مانند:
بنات / نبات ، قلب / لقب ، امهال / اهمال و …
بهترین راه برای تسلط در قرابت معنایی
در طراحی سوالات قرابت معنایی به ابیات قلمروهای زبانی ،ادبی و فکری آمده در کتاب بسیار توجه میشود و با تسلط بر مفاهیم آمده در آنها میتوانید به راحتی تستهای قرابت را پاسخ دهید؛ برای مثال بودجهبندی این ازمون(6اسفندماه) ادبیات انقلاب است و عمده مفاهیم قرابت آزمون درباره ایثار و فداکاری و دفاع از میهن طرح میگردد.
یکی از نکات بسیارمهم برای دانش آموزانی که قصد شرکت در کنکور را دارند، تمرین و داشتن برنامه منظم در این حوزه است؛ بهترین روش برای قوی شدن در این بخش و گرفتن درصد کامل آن، زدن دست کم 8تست قرابت به صورت روزانه میباشد.
"ابیات مهم "
ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز/ کان سوخته را جان شد و آواز نیامد
مفهوم: عاشق واقعی ساکت است و در برابر سختیها شکایتی نمیکند.
چه از تیر و چه از تیغ، شما روی نتابید/ که در جوشنِ عشقید، که از کرب و بلایید
مفهوم: ایستادگی در مقابل دشمن
