جانداران مؤثر در تغذیهی گیاهی
گیاهان با روشهایی شگفتانگیز ترکیبات مورد نیاز خود را از جانداران دیگر تهیه میکنند. قارچها یا باکتریها، جانوران و گیاهان دیگر از این دسته هستند که گیاهان با برخی از آنها ارتباط همزیستی برقرار میکنند.
1- قارچ ریشهای (میکوریزا)
یکی از معمولترین سازگاریها برای جذب آب و مواد مغذی از خاک، همزیستی ریشهی گیاهان با انواعی از قارچها است.
حدود 90 درصد گیاهان دانهدار، با قارچها همزیستی دارند که در سطح ریشه زندگی می کنند و با وارد کردن رشتههای ظریف خود به درون ریشه به تبادل مواد با ریشه میپردازند.
در قارچ ریشهای، قارچ مواد آلی را از ریشهی گیاه گرفته و در مقابل مواد معدنی بهخصوص فسفات را برای گیاه فراهم میکند. علت جذب بیشتر مواد معدنی توسط قارچ نسبت به ریشهی گیاه، پیکر رشتهای و بسیار ظریف قارچها است که سطح بیشتری از خاک را در اختیار میگیرد و در خاکهای فقیر با جذب سریع مواد و انتقال آن به گیاه، موجب شادابی گیاهان میشود.
2- همزیستی گیاه با تثبیتکنندههای نیتروژن
برخی از گیاهان با انواعی از باکتریها برای بهدست آوردن نیتروژن کافی همزیستی دارند.
در این همزیستی گیاه برای باکتری مواد غذایی و باکتری برای گیاه مقدار زیادی نیتروژن تثبیت میکند.
ریزوبیومها:
از انواع گیاهان زراعی که برای تقویت خاک، به تناوب کشت داده میشوند، گیاهان تیرهی پروانهواران (سویا، نخود، عدس، لوبیا، شبدر و یونجه) هستند که یکی از مهمترین همزیستهای تثبیتکنندهی نیتروژن را در ریشهی خود (در محل برجستگیهایی به نام گرهک) با نوعی باکتری تثبیتکنندهی نیتروژن به نام ریزوبیوم دارند. با مرگ این گیاهان یا برداشت بخشهای هوایی آنها، گرهکهای غنی از نیتروژن در خاک باقی مانده و هوموس غنی از نیتروژن ایجاد میکنند.
در همزیستی گیاهان با ریزوبیومها، گیاه برای باکتری مواد آلی فراهم کرده و ریزوبیوم نیاز گیاه به نیتروژن را با تثبیت آن برطرف میسازد.
همزیستی با سیانوباکتریها:
سیانوباکتریها نوعی از باکتریهای فتوسنتزکنندهاند که برخی از آنها تثبیتکنندهی نیتروژن نیز میباشند. آزولا گیاهی کوچک است که بومی ایران نیست، در تالابهای شمال و مزارع برنج کشور با این تثبیتکنندهها رابطهی همزیستی دارد. رشد سریع آن موجب کاهش اکسیژن آب و مرگ بسیاری از آبزیان میشود.
برخی از گیاهان نظیر گونرا در نواحی فقیر از نیتروژن با سیانوباکتریهای تثبیتکنندهی نیتروژن که درون ساقه و دمبرگ این گیاه قرار دارند، زندگی همزیستی دارند.
سوال 452 کتاب پرتکرار دهم تجربی:
الف) در قارچ ریشهای نقش قارچ را بنویسید.
ب) در قارچ ریشهای کدام یک مواد معدنی بیشتری جذب میکنند (قارچ یا ریشه گیاه) چرا؟
پاسخ:
الف) قارچ مواد آلی را از ریشهی گیاه میگیرد و برای گیاه، مواد معدنی و به خصوص فسفات فراهم میکند.
ب) قارچ – چون پیکر رشتهای و بسیار ظریف قارچها، نسبت به ریشهی گیاه با سطح بیشتری از خاک در تماس است و میتواند مواد معدنی بیشتری را جذب کند
---------------------------------------------------
سوال 455 کتاب پرتکرار دهم تجربی:
الف) وجود باکتری ریزوبیوم برای گیاهان تیرهی پروانهواران چه سودی دارد؟
ب) این باکتریها چگونه گیاخاک غنی از نیتروژن ایجاد میکنند؟
پاسخ:
الف) ریزوبیومها با تثبیت نیتروژن نیاز گیاه را به نیتروژن برطرف میکنند و گیاه نیز مواد آلی مورد نیاز باکتریها را فراهم میکند.
ب) ریزوبیومها در گرهک ریشه، تثبیت نیتروژن انجام میدهند با برداشتن بخش هوایی گیاه و یا مردن گیاه، گرهکها در خاک باقی میمانند و گیاخاک غنی از نیتروژن ایجاد میکنند
---------------------------------------------------
سوال 458 کتاب پرتکرار دهم تجربی:
الف) گیاه آزولا در چه مناطقی از ایران به فراوانی وجود دارد؟
ب) سیانوباکتریها در کدام بخش گیاه گونرا تثبیت نیتروژن را انجام میدهند؟
پاسخ:
الف) در تالابهای شمال و مزارع برنج کشور – ب) درون ساقه و دمبرگ
