ساعت بیولوژیک بدن، در واقع همان ساعت درونی بدن شماست که زمان خواب و بیداری شما را مشخص میکند و به شما کمک میکند تا فعالیت خود را در ساعات روز افزایش داده و در تاریکی شب از شدت آن بکاهید و استراحت کنید. اهمیت خواب برای انسان بر کسی پوشیده نیست و دانشآموزان و افرادی که فعالیتهای فکری انجام میدهند، به خواب منظمتری نیاز دارند.
از کارکردهای خواب میتوان به تقویت سیستم ایمنی بدن، ترمیم نورونها و حفظ کارآوری سیستم عصبی، ساماندهی یادگیری و بهبود حافظه اشاره کرد. نیاز به خواب در سنین مختلف، متفاوت میباشد .نوزادان به خواب بیشتری نیاز دارند، به همین دلیل معمولا در شبانهروز حدود 20 ساعت در خواب هستند. اما این نیاز با افزایش سن آنها کاهش پیدا میکند. تا اینکه در دوران نوجوانی به 8 ساعت در شبانهروز میرسد. البته در افراد مختلف این نیاز متفاوت میباشد.
با توجه به اهمیت خوابِ کافی میتوان گفت کمخوابی و بیخوابی صدمات جبرانناپذیری به فرد وارد میکند. از این صدمات می توان به کاهش توان یادگیری و تمرکز فرد، سخت بلند شدن از خواب و چرت زدن در طول روز، احساس خستگی، بیحوصلگی و بدرفتاری و افزایش حساسیتپذیری و در نهایت کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
همانطور که در ابتدای بحث بیان شد ساعت درونی بدن زمانبندی مشخص و معینی دارد. ولی از فردی به فردی دیگر متفاوت است. به طور کلی یک سیکل شبانهروزی بدن به شرح زیر میباشد:
شش الی هفت صبح: دمای بدن افزایش مییابد و سرعت سوخت و ساز بدن حداکثر است.
ده الی یازده صبح: بهترین زمان برای داشتنِ حداکثر هوشیاری، بالاترین سطحِ یادگیری و حفظ مطالب در حافظهی کوتاهمدت است.
دوازده الی یک بعدازظهر: حداقل میزان انرژی در بدن موجود است و درجهی حرارت بدن و آدرنالین کاهش مییابد. در این زمان احساس خوابآلودگی نیمروزی اتفاق میافتد.
سه بعدازظهر: دمای بدن و آدرنالین مجددا افزایش مییابد. بهترین زمان برای یادگیری و به خاطرسپاری مطالب در حافظهی بلندمدت است.
پنج تا هفت بعدازظهر: درجهی حرارت بدن و آدرنالین به اوج خود میرسند. بهترین زمان برای فعالیت بدنی و ورزشی است.
نه شب: ملاتونین افزایش مییابد و سوخت و ساز بدن کاهش مییابد.
ده شب: خوابآلودگی به اوج خود میرسد.
سه الی پنج صبح: سطح هورمونها و دمای بدن به حداقل خود میرسد و خواب عمیق است.
در واقع میتوان گفت که اوج خوابآلودگی در ساعات سه تا شش صبح و دو تا چهار بعدازظهر میباشد. اوج هوشیاری نیز در ساعات 9 تا 11 صبح و 8 تا 10 شب میباشد. البته با شروع فصل سرما، خوابآلودگی و رخوت و سستی افزایش مییابد و حتی میزان خورد و خوراک بیشتر شده، بنابراین اکثر افراد مقداری وزن اضافه میکنند و به دلیل سرما، فعالیت بدنی کاهش مییابد .پس بهتر است مراقب وزن و سلامتی خود باشیم.
اکنون با توجه به مطالب بالا بهتر میتوانیم کارهای روزانهمان را برنامهریزی کنیم تا از بیشترین کارآیی و بازدهی برخوردار شویم.یادتان باشد که در شبانه روز کمتر از 6 ساعت و بیشتر از 8 ساعت نخوابید. همچنین بهترین زمان خواب بین ساعات 10 شب تا 6 صبح است. ضمنا بهتر است زمان خواب خود را جابهجا نکنید؛ یعنی صبحها بخوابید و شبها بیدار بمانید. زیرا وقتی در شب میخوابید، هورمون ملاتونین و هورمون رشد ترشح میشود که این اتفاق وقتی در روز بخوابید، نمیافتد.