به طور کلي خلاصهنويسي و يادداشتبرداري به چهار دليل پيشنهاد ميشود:
- هنگام مطالعه و دقيقخواني از اصول مهم به شمار ميآيد و در عميقتر کردن يادگيري مؤثر است.
- حجم و زمان مرور کمتر شده و امکان مرورهاي چندينباره را به شکلي سريع فراهم ميکند.
- اگر به شيوهاي صحيح انجام گيرد هنگام مرور بهتر و مؤثرتر از مطلب خواهد بود.
- اين امکان را فراهم ميکند که تمام مطالب و مباحث مرتبط با موضوع که در کتاب درسي، جزوه، کتاب کمکآموزشي و هر منبع ديگري پراکنده است در يک جا جمعآوري کرده و از پراکندهخواني جلوگيري میکند.
ابزار کار
بهترین جا برای خلاصهنويسي حاشیهی کتاب است، نه دفترچهی یادداشت؛ زیرا از پراکندگی مطالب جلوگیری میکند و یادآوری آنها در زمان آزمون نیز بهآسانی انجام میشود؛ چون ابتدا تصاویر کتاب تداعی میشوند و سپس مطالبی که یادداشت کردهاید. همچنین حالت خشک و یکنواختی دفترچهی یادداشت را هم نخواهد داشت.
روشهاي مختلف
آنچه با عنوان کلي خلاصهنويسي از آن ياد ميکنيم، شامل فنون مختلف يادداشتبرداري، حاشيهنويسي، خطکشي زير جملات، دستهبندي و علامتگذاري است که در ادامه به توضيح در مورد آنها خواهيم پرداخت.
علامتگذاري و خطکشي زير جملات
بهترين تکنیک مطالعه درگير شدن با مطلب يا بهاصطلاح مطالعهی فعال است. علامتگذاري سريعترين روش براي مطالعهی فعال است؛ البته نکات مهم را نيز مشخص ميکند. زماني که مطلبي را مطالعه ميکنيد جايي که برايتان سؤال باقي ميماند و مطلب را کامل متوجه نميشويد از علامت سؤال (؟) استفاده کنید و کنار آن مطلب علامت بزنيد. هر جا احساس کردید منطقهی سؤالخيز است علامت «!» بگذارید و جايي که به يک کلمه يا عبارت کليدي برخورديد دور آن خط بکشيد. پاراگرافهاي مهم را با علامت ضربدر (×) مشخص کنيد. به طور کلي هنگام مطالعه استفاده از علامتگذاري سرآغاز خوبي براي مطالعهی دقيق و فعال است. اين کار را با مداد انجام دهيد؛ زیرا ممکن است با پيشروي در مطالعه متوجه شويد علامت قبلي اشتباه بوده و نياز به تغيير داشته باشد. شلوغکاري نکنيد. در استفاده از علامتها و انتخاب جملاتي که خطکشي ميشوند زيادهروي نکنيد؛ زیرا در مطالعههاي بعدی حوصلهتان سر ميرود.
حاشيهنويسي
هر مطلبي که نوشته ميشود با هدف انتقال يکسري مطالب جديد و مهم به مخاطب است و براي اينکه اين انتقال به نحو مطلوب و ماندگار صورت پذيرد، شرح و بسط و مثال و داستانهايي به آن مطلب جديد و اصلي اضافه کنید. به عنوان مثال ساختار يک پاراگراف براي توضيح يک جملهی کليدي است که به طور معمول اولين يا آخرين جملهی آن پاراگراف را تشکيل ميدهد. دومين قدم در راه خلاصهنويسي اين است که کليديترين جملهی هر پاراگراف را استخراج کنید و به زبان خودتان در حاشيهی کتاب يادداشت کنيد. در پايان هر پاراگراف از خودتان بپرسيد اين پاراگراف قصد داشت چه مطلبي را به من بياموزد و آن را در يک جمله و با زبان خودتان، يادداشت کنید. ميتوانيد سؤال، انتقاد يا هر مطلب ديگري را که مربوط به همان موضوع باشد و در جاي ديگري خواندهايد حاشيهنويسي کنيد. اين فرايند به تمرکز فکر، دقت، حفظ و يادگيري بهتر کمک ميکند.
يادداشتبرداري
اصليترين نوع خلاصهنويسي يادداشتبرداري است که عبارت است از برداشت کليديترين مفاهيم هر مطلب و ثبت آن در حواشی کتاب درسی به شيوهاي خاص که در مرورهاي آتي کارايي داشته باشد.
دو ويژگي
هر برگهی يادداشت بايد داراي دو ويژگي مهم باشد. 1) بايد خلاصه و کليدي باشد؛ يعني آنچه يادداشت ميکنيد بايد حجمي بسيار کمتر از آنچه در متن اصلي موجود است داشته باشد. عدهاي هر خط متن را مهم تلقي ميکنند و همه را يادداشت ميکنند. اين کار هيچ خاصيتي ندارد و از فوايدي که براي خلاصهنويسي برشمرديم بهرهاي نخواهد داشت. 2) ويژگي يادداشتبرداري تداعيگر بودن يادداشتهاست؛ يعني همهی آنچه پاراگراف و متن کتاب قصد انتقال آن را داشت به شما انتقال داده و يادآوري کند.
خلاصهنویسی حتماً نوشته نیست بلکه میتواند به صورت تصویر باشد که اتفاقاً یادآوری آن خیلی بهتر است.