عمل دستگاه عصبي
- دستگاه عصبي در جهت ايجاد هماهنگي بين اعمال سلول‌ها و اندام‌هاي مختلف بدن، تکامل حاصل کرده است.
خواص ويژه‌ي دستگاه عصبي
1- تأثيرپذيري نسبت به محرک‌هاي خارجي
2- ايجاد يک جريان عصبي که نماينده‌ي تأثير محرک است.
3- هدايت جريان عصبي
4- انتقال جريان عصبي
انواع تنظيم عصبي
تنظيم فعاليت‌هاي دروني بدن (داخلي)
تنظيم موقعيت جانور نسبت به محيط (خارجي)
*در بسياري از موارد، هر دو نوع تنظيم عصبي داخلي و خارجي با هم کار مي‌کنند.
ساختار نورون
1- جسم سلولي: غشا، سيتوپلاسم، هسته و ساير اجزاي سلولي
2- اجزاي رشته‌مانند: دندريت - آکسون
انواع نورون‌ها
1- حسي: داراي دندريت بلند و آکسون کوتاه.
2- حرکتي: داراي دندريت‌هاي کوتاه و آکسون بلند.
3- رابط: ساختاري مشابه نورون‌هاي حرکتي دارد.
اعمال نورون‌ها
نورون‌هاي حسي: کار انتقال پيام‌هاي عصبي از اندام‌هاي حسي به مغز و نخاع را بر عهده دارند.
نورون‌هاي حرکتي: بردن پيام‌هاي عصبي مغز و نخاع به ماهيچه‌ها يا غده‌ها را به عهده دارند.
نورون‌هاي رابط: ايجاد ارتباط بين نورون‌هاي حسي و حرکتي (مثلاً در ماده‌ي خاکستري نخاع).
- جريان عصبي در يک نورون هميشه يک‌طرفه است. جهت آن از دندريت به جسم سلولي و از جسم سلولي به آکسون مي‌باشد.
- دندريت‌ها گيرنده‌ي پيام عصبي و آکسون‌ها هميشه دهنده‌ي پيام عصبي هستند.
- قسمت انتهاي آکسون، پايانه‌ي آکسوني نام دارد و بخش حجيمي است که داراي وزيکول‌هاي سيناپسي مي‌باشد. درون اين وزيکول‌ها، انتقال‌دهنده‌هاي عصبي وجود دارند. وقتي پتانسيل عمل به پايانه‌ي آکسوني مي‌رسد، باعث مي‌شود که وزيکول‌هاي سيناپسي محتواي خود را به فضاي سيناپسي آزاد نمايند.
- غلاف ميلين:
ماده‌اي است از جنس پروتئين و فسفوليپيد (از جنس غشا) که در بسياري از نورون‌ها توسط سلول‌هاي پشتيبان سنتز مي‌شود و دندريت و آکسون را در بر مي‌گيرد. ميلين نسبت به جريان عصبي عايق است.
- ميلين در سرتاسر دندريت يا آکسون يک‌نواخت نيست. بلکه در قسمت‌هايي ميلين وجود ندارد که گره‌ي رانويه ناميده مي‌شوند.
- هدايت پيام عصبي در رشته‌هاي داراي ميلين سريع‌تر است، زيرا وقتي جريان در طول رشته حرکت مي‌کند، از يک گره به گره‌ي ديگر جهش مي‌کند.
فعاليت نورون
- پتانسيل آرامش: زماني است که نورون در حال فعاليت عصبي نيست، اختلاف پتانسيل الکتريکي بين دو سوي غشا در اين حالت پتانسيل آرامش نام دارد.
- در هنگام پتانسيل آرامش، پتانسيل درون سلول نسبت به بيرون آن منفي است.
- در حالت عادي غلظت يون سديم در خارج نورون بسيار بيش‌تر از غلظت آن در درون سلول است. در حالت استراحت، نفوذپذيري غشا به يون‌هاي پتاسيم بسيار بيش‌تر از نفوذپذيري آن به سديم است.
- در غشاي سلول‌ها، پروتئيني به نام پمپ سديم – پتاسيم وجود دارد که با انتقال فعال و صرف آ.ت.پ، يون‌هاي سديم را به خارج و يون‌هاي پتاسيم را به داخل سلول مي‌راند.
پتانسيل عمل
عبارتست از تغيير ناگهاني و شديد اختلاف پتانسيل بين دو سوي غشا که در مدت زمان کوتاهي انجام مي‌شود و طي آن پتانسيل داخل غشا مدت کوتاهي نسبت به خارج آن مثبت‌تر مي‌شود و بلافاصله به حالت اول خود برمي‌گردد. (منفي‌تر مي‌شود.)
*پتانسيل عمل در دو مرحله صورت مي‌گيرد:
1- ورود ناگهاني يون‌هاي سديم به داخل سلول: در اين حالت کانال‌هاي دريچه‌دار سديمي باز است.
2- خروج ناگهاني يون‌هاي پتاسيم از سلول: در اين حالت کانال‌هاي دريچه‌دار پتاسيمي باز است.
سيناپس
- محل ارتباط نورون با سلول ديگر.
سيناپس
آکسون - دندريت
آکسون – جسم سلولي
آکسون – سلول ماهيچه‌اي يا غدد
انتقال دهنده‌هاي عصبي
- موادي هستند که در جسم سلولي نورون سنتز مي‌شوند و در وزيکول‌هاي سيناپسي در پايانه‌ي آکسوني ذخيره و از همين قسمت ترشح مي‌شوند. مانند: انتقال‌دهنده‌ي اصلي در ماهيچه‌هاي آدمي استيل‌کولين است.
نويسنده متن : جليل نقره‌اي