خط‏ سنگ‌‌‏نبشته‏‌‌‏های ایران باستان

بیش‏‌‏تر‏ سنگ‌‌‏نبشته‏‌‌‏های‏ هخامنشیان‏ مانند‏ سنگ‏‌‏نبشته‌‌ی‏ پی‌‌‏بنای‏ دیوار‏ جنوبی‏ تخت‏ جمشید‏ و‏ سنگ‌‏نبشته‌‌ی‏ کاخ‏ دروازه‌‌ی‏ کشورها‏ به‏ سه‏ خط‏ میخی‏ پارسی‏ باستان،‏ عیلامی‏ و‏ بابلی‏ و‏ در‏ نزدیکی‏ یکدیگر‏ حک‏ شده‏‌‏اند.

کتیبه‏‌‌‏های‏ پی‏‌‏بنای‏ کاخ‏ آپادانای‏ تخت‏ جمشید

کتیبه‏‌‌‏های‏ پی‏‌‏بنای‏ کاخ‏ آپادانای‏ تخت‏ جمشید‏ هشت‏ کتیبه‌ی‏ باستانی‏ است‏ که‏ از‏ دوران‏ زمامداری‏ داریوش‏ ‏ به‏ جا‏ مانده‏ است.‏ این‏ کتیبه‏‌‌‏ها‏ از‏ زیر‏ ستون‏‌‌‏های‏ کاخ‏ آپادانا‏ی تخت‏ جمشید‏ کشف‏ شده‏ ‏است.‏ چهار‏ کتیبه‏ از‏ این‏ کتیبه‏‌‌‏ها‏ از‏ جنس‏ طلا‏ و‏ چهار‏ کتیبه‌ی‏ دیگر‏ از‏ جنس‏ نقره‏ هستند.‏ بزرگ‌ترین‏ و‏ باشکوه‌ترین‏ کاخ‏ داریوش‏ اول،‏ آپادانا‏ بوده‏ ‏است.‏ بنای‏ این‏ کاخ‏ در‏ تاریخ‏ ۵۱۵‏ پیش‏ از‏ میلاد‏ آغاز‏ شد‏ و‏ تکمیل‏ آن‏ سی‏ سال‏ طول‏ کشید.‏ ساختمان‏ این‏ کاخ‏ بزرگ‏ و‏ باشکوه،‏ کاری‏ ماندنی‏ محسوب‏ می‏‌‏شد،‏ به‏ همین‏ سبب‏ داریوش‏ فرمان‏ داد‏ تا‏ نام‏ و‏ نشان‏ و‏ ویژگی‏‌‌‏های‏ ایرانشهر‏ (ایران)‏ را‏ بر‏ چهار‏ کتیبه‌ی‏ (خشت)‏ طلایی‏ و‏ چهار‏ کتیبه‌ی‏ نقره‏‌‏ای،‏ به‏ سه‏ زبان‏ و‏ خط‏ پارسی‏ باستان،‏ بابلی‏ و‏ عیلامی‏ حک‏ کنند‏ و‏ چهار‏ جعبه‏‌ی سنگی‏ که‏ هر‏ کدام‏ ۴۵‏ سانتی‌‌‏متر‏ طول‏ و‏ عرض‏ و‏ ۱۵‏ سانتی‌‌‏متر‏ بلندی‏ داشت،‏ ساختند‏ و‏ در‏ هر‏ جعبه،‏ یک‏ کتیبه‌ی‏ طلایی‏ و‏ یک‏ کتیبه‏‌ی نقره‌‌‌‏ای‏ به‏ همراه‏ چند‏ سکه،‏ از‏ نوع‏ سکه‏‌‌‏های‏ ایونیه‏ و‏ لودیه‏ و‏ یونان،‏ که‏ در‏ آن‏ روزگار‏ رواج‏ داشت‏ (در‏ سال‏ ۵۱۵‏ پیش‏ از‏ میلاد‏ هنوز‏ سکه‏‌‌‏های‏ داریوش،‏ موسوم‏ به‏ داریک‏ یا‏ داریوشی،‏ ضرب‏ نشده‏ بود)‏ قرار‏ دادند‏ و‏ در‏ چهار‏ گوشه‏‌ی تالار‏ کاخ،‏ زیر‏ پی‏ دیوار‏ آپادانا،‏ با‏ تخته‌‌سنگ‏‌‌‏هایی‏ گران‏ مدفون‏ ساختند. 

کتیبه‌‌ی‏ پی‌‌‏بنای‏ دیوار‏ جنوبی

کتیبه‌‌ی‏ پی‌‌‏بنای‏ دیوار‏ جنوبی تخت‏ جمشید‏ از‏ کتیبه‏‌‌‏های‏ موجود‏ در‏ آن‏ است‏ که‏ در‏ ضلع‏ جنوبی‏ پارسه‏ قرار‏ دارد.‏ این‏ کتیبه‏ توسط داریوش‏ هنگامی‏ که‏ در‏ جنوبی‏، محل‏ آمد‏و شد‏ در‏ تخت‏ جمشید‏ بود،‏ به‏ مناسبت‏ پی‏‌‏بنای‏ کاخ‏ تخت‏ جمشید‏ حک‏ شده‏ است.‏ این‏ کتیبه‏ بر‏ روی‏ تخته‏‌سنگی‏ در‏ ابعاد‏ ۷۲۰‏ در‏ ۲۰۵‏ سانتی‌‌‏متر‏ که‏ در‏ جبهه‌ی‏ جنوبی‏ کار‏ گذاشته‏ است،‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ این‏ کتیبه‏ به‏ چهار‏ قسمت‏ تقسیم‏ شده‏ ‏است‏ و‏ در‏ هر‏ قسمت‏ کتیبه‏‌‏ای‏ به‏ خط‏ میخی‏ کنده‏ شده‏ ‏است.‏ دو‏ کتیبه‌ی‏ سمت‏ چپ‏ (غربی)‏ به‏ خط‏ و‏ زبان‏ فارسی‏ باستان‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ دو‏ کتیبه‌ی‏ سمت‏ راست‏ (شرقی)‏ از‏ چپ‏ به‏ راست‏ به‏ ترتیب‏ به‏ خط‏ میخی‏ عیلامی‏ و‏ خط‏ میخی‏ بابلی‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ 

کتیبه‌ی‏ اردشیر‏ یکم

کتیبه‏‌ی اردشیر‏ یکم‏ در‏ تخت‏ جمشید‏ یکی‏ از‏ چندین‏ کتیبه‌ی‏ موجود‏ در‏ تخت‏ جمشید‏ است‏ که‏ از‏ دوران‏ هخامنشیان‏ به‏ جا‏ مانده‏ ‏است.‏ این‏ کتیبه‏ نشان‏ می‏‌‏دهد‏ که‏ او‏ نیز‏ از‏ پدر‏ خود‏ خشایارشا و‏ نیایش‏ داریوش‏ در‏ دین‏ پیروی‏ کرده‏ و‏ پیرو‏ کیش‏ اهورایی‏ بوده‏ ‏‏است.‏ 

کاخ‏ آپادانای‏ شوش

کتیبه‌ی‏ داریوش‏‏ در‏ کاخ‏ آپادانای‏ شوش،‏ یکی‏ از‏ الواح‏ ارزشمندی‏ است‏ که‏ متعلق‏ به‏ دوران‏ هخامنشیان‏ است.‏ این‏ لوح‏ در‏ یکی‏ از‏ دروازه‏‌‌‏های‏ کاخ‏ آپادانای‏ شوش‏ کشف‏ شده‏ ‏است.‏ در‏ سال‏ ۱۹۱۱‏ میلادی‏ ژاک‏ دو‏ مورگان‏ و‏ رولاند‏ دو‏ مکوئنم‏ با‏ حفاری‏ در‏ کاخ‏ آپادانای‏ شوش‏ موفق‏ به‏ این‏ اکتشاف‏ شدند.‏ این‏ لوحه‌ی تاریخی‏ که‏ از‏ خاک‏ رس‏ است،‏ در‏ موزه‌ی‏ لوور‏ نگهداری‏ می‏‌‏شود.‏ کتیبه‌‌ی‏ داریوش دارای‏ ابعاد‏ ۴۲‏ در‏ ۴۲‏ سانتی‌متر‏ است‏ و‏ قسمتی‏ از‏ آن‏ از‏ بین‏ رفته‏‏ است.‏ کتیبه‌ی‏ داریوش‏ بزرگ‏ در‏ کاخ‏ آپادانای‏ شوش‏ به‏ خط‏ پارسی‏ کهن‏ است‏ و‏ یکی‏ از‏ نخستین‏ متون‏ به‌جامانده‏ از‏ این‏ پادشاه‏ هخامنشی‏ در‏ آستانه‏‌ی به‏ دست‏ گرفتن‏ قدرت‏ است.‏ این‏ کتیبه‏ علاوه‏ بر‏ این‌که‏ مجوز‏ و‏ فرمان‏‌‏نامه‌ی‏ ساخت‏ بنای‏ کاخ‏ آپادانای‏ شوش‏ را‏ بیان‏ کرده‏ ‏است،‏ اطلاعات‏ گران‌قدری‏ را‏ در‏ مورد‏ داریوش‏ اول‏ و‏ هخامنشیان‏ به‏ باستان‏‌شناسان‏ ارائه‏ داده‏ ‏است.

سنگ‌‌‏نبشته‌ی‏ بیستون

سنگ‌‌‏نبشته‌ی‏ بیستون‏ بزرگ‌ترین‏ سنگ‌نبشته‌ی‏ جهان،‏ نخستین‏ متن‏ شناخته‌‌شده‌ی‏ ایرانی‏ و‏ از‏ آثار‏ دودمان‏ هخامنشیان‏ واقع‏ در‏ شهرستان‏ هرسین‏ در‏ سی‏ کیلومتری‏ شهر‏ کرمانشاه‏ بر‏ دامنه‌ی کوه‏ بیستون‏ است.‏ سنگ‌‌‏نبشته‌ی‏ بیستون‏ یکی‏ از‏ مهم‌ترین‏ و‏ مشهورترین‏ سندهای‏ تاریخ‏ جهان‏ و‏ مهم‌‏ترین‏ متن‏ تاریخی‏ در‏ زمان‏ هخامنشیان‏ است‏ که‏ شرح‏ پیروزی‏ داریوش‏ را‏ بر‏ گوماته‏ مغ‏ و‏ به‏ بند‏ کشیدن‏ یاغیان‏ نشان‏ می‏‌‏دهد.‏ محوطه‏‌ی بیستون‏ از‏ آثار‏ ملی‏ ایران‏ است‏ و‏ خود‏ این‏ اثر‏ هم‏ از‏ سال‏ ۲۰۰۶‏ یکی‏ از‏ آثار‏ ثبت‌‌شده‌ی ایران‏ در‏ میراث‏ جهانی‏ یونسکو‏ است.

ترکیه

کتیبه‌ی‏ سه‏ زبانه‌ی‏ خشایار‏ در‏ نزدیکی‏ دریاچه‏‌ی اوان‏ ترکیه،‏ بر‏ فراز‏ صخره‏‌‏ای‏ در‏ ارتفاع‏ ۲۰‏ متری‏ از‏ سطح‏ زمین‏ و‏ در‏ نزدیکی‏ یک‏ قلعه‏ واقع‏ شده‏ ‏است.‏ این‏ کتیبه‏ در‏ اصل‏ توسط‏ داریوش‏ آماده‏‌سازی‏ شده‏ ‏است‏ اما‏ به‏ دلائلی‏ تکمیل‏ نشده‏ و‏ خالی‏ رها‏ شده‏ ‏است،‏ اما‏ خشایار پسر‏ داریوش‏‏ در‏ دوران‏ زمامداری‏ خود‏ آن‏ را‏ به‏ سه‏ زبان‏ پارسی‏ باستان،‏ بابلی‏ و‏ عیلامی‏ تکمیل‏ کرده‏ و‏ به‏ یادگار‏ گذاشته‏ ‏است.‏ این‏ کتیبه‏ ۲۷‏ سطر‏ و‏ ۳‏ ستون‏ دارد‏ و‏ از‏ چپ‏ به‏ راست،‏ به‏ سه‏ زبان‏ پارسی‏ باستان،‏ بابلی‏ و‏ عیلامی‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ این‏ کتیبه‏ تنها‏ کتیبه‏‌‌ی شاهنشاهی‏ هخامنشی‏ است‏ که‏ در‏ خارج‏ از‏ مرزهای‏ کنونی‏ ایران‏ قرار‏ دارد.‏ 

گنج‌‌‏نامه

سنگ‏‌نبشته‏‌‌‏های‏ گنج‌‏نامه‏ نوشتارهایی‏ از‏ دوران‏ داریوش‏ و‏ خشایار‏ هخامنشی‏ است‏ که‏ بر‏ دل‏ یکی‏ از‏ صخره‏‌‌‏های‏ کوه‏ الوند‏ در‏ فاصله‌ی‏ ۵‏ کیلومتری‏ غرب همدان‏ و‏ در‏ انتهای‏ دره‌ی‏ عباس‏‌‏آباد‏ حکاکی‏ شده‏ ‏است.‏ کتیبه‏‌‌‏ها‏ هر‏ کدام‏ در‏ سه‏ ستون‏ ۲۰‏ سطری‏ به‏ زبان‏‌‌‏های‏ پارسی‏ باستان،‏ بابلی‏ و‏ عیلامی‏ قدیم‏ نوشته‏ شده‏‌‏اند.‏ متن‏ پارسی‏ باستان‏ در‏ سمت‏ چپ‏ هر‏ دو‏ لوح‏ جای‏ گرفته‏ ‏است‏ و‏ پهنایی‏ معادل‏ ۱۱۵‏ سانتی‏‌متر‏ دارد.‏ متن‏ بابلی‏ در‏ وسط‏ هر‏ دو‏ کتیبه‏ نوشته‏ شده‏ و‏ متن‏ عیلامی‏ در‏ ستون‏ سوم‏ قرار دارد.

منشور‏ حقوق‏ بشر‏ کوروش

منشور‏ حقوق‏ بشر‏ کوروش‏ یا‏ استوانه‌ی‏ کوروش‏ بزرگ، لوحی‏ از‏ گل‏ پخته‏ ‏است‏ که‏ در‏ سال‏ ۵۳۸‏ پیش‏ از‏ میلاد‏ به‏ فرمان‏ کوروش‏ بزرگ‏ هخامنشی‏، پادشاه‏ و‏ بنیان‌گذار‏ شاهنشاهی‏ هخامنشی‏ نگاشته‏ شده‏ ‏است.‏ نیمه‌ی‏ نخست‏ این‏ لوح‏ از‏ زبان‏ رویدادنگاران‏ بابلی‏ و‏ نیمه‌ی‏ پایانی‏ آن‏ سخنان‏ و‏ دستورهای‏ کوروش‏ به‏ زبان‏ و خط‏ میخی‏ اکدی‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ این‏ استوانه‏ در‏ سال‏ ۱۲۵۸‏ خورشیدی/‏ ۱۸۷۹‏ میلادی‏ در‏ نیایشگاه‏ اِسَگیله (معبد‏ مردوک،‏ خدای‏ بزرگ‏ بابلی)‏ در‏ شهر‏ بابل‏ باستانی‏ پیدا‏ شده‏ و‏ در‏ موزه‌ی‏ بریتانیا‏ در‏ شهر‏ لندن‏ نگهداری‏ می‏‌‏شود.‏ این‏ منشور‏ یکی‏ از‏ بزرگ‌ترین‏ نشانه‏‌‌‏های‏ روحیه‌‌ی‏ بردباری‏ در‏ فرهنگ‏ ایرانی‏ است.

سنگ‌نبشته‌ی جزیره‏‌ی خارک

سنگ‏‌‏نبشته‌ی‏ هخامنشی‏ در‏ جزیره‌ی‏ خارک‏ در‏ سال‏ ۱۳۸۶‏ در‏ پی‏ احداث‏ جاده‏‌‏ای‏ در‏ جزیره‌ی‏ خارک‏ کشف‏ شده‏ ‏است‏ که‏ به‏ خط‏ میخی‏ ایران‏ باستان‏ و‏ با‏ طول‏ و‏ عرض‏ تقریبی‏ یک‏ متر‏ است‏ که‏ بر‏ روی‏ سنگی‏ مرجانی‏ نوشته‏ شده‏ ‏است.‏ طبق‏ تاریخ‏‌‏گذاری‏ این‏ کتیبه،‏ قدمت‏ آن‏ به‏ ۲۴۰۰‏ سال‏ پیش‏ و‏ زمان‏ هخامنشیان‏ باز‏می‏‌‏گردد.