گزيده ي نکات آموزشي درس عربي، پايه ي اول دبيرستان (آزمون 7مهر)
همانطور که مي دانيد سؤالات اين بخش به صورت نگاه به گذشته است. يعني مباحث کتاب پايه ي سوم راهنمايي را دوره مي کند.
مباحث اين آزمون شامل دوره ي کامل کتاب سوم راهنمايي مي باشد.
1) «وزن کلمات»: معمولاً کلمات عربي از سه حرف اصلي تشکيل مي شوند. به اولين حرف «فاء الفعل»، به دومين حرف «عين الفعل» و به سومين حرف «لام الفعل» مي گوييم.
مهم ترين وزن ها :
1) «فاعِل»: ريشه هاي سه حرفي را به مفهوم «صفت فاعلي» تبديل مي کند. مثال: «قادِر، عابِد».در همه ي کلماتي که بر وزن «فاعل» مي آيند، «ا» حرف زائد است و سه حرف ديگر که به جاي «فعل» قرار مي گيرند، حروف اصلي مي باشند.
2) «مَفعول»: ريشه هاي سه حرفي را به مفهوم «صفت مفعولي» تبديل مي کند. مثال: «مَنصور، مَعلوم».در همه ي کلماتي که بر وزن «مَفعول» مي آيند، «م ـ و» حروف زائد هستند و سه حرف ديگر که به جاي «فعل» قرار مي گيرند، حروف اصلي مي باشند.
3) «فَعيل»: ريشه هاي سه حرفي را به مفهوم «صفت مطلق» تبديل مي کند. مثال: «عَليم، قَدير».در همه ي کلماتي که بر وزن «فَعيل» مي آيند، «ي» حرف زائد است و سه حرف ديگر که به جاي «فعل» قرار مي گيرند، حروف اصلي مي باشند.
2) فعل منفي و مستقبل:
1) «ماضي منفي»: با افزودن حرف «ما» قبل از فعل ماضي، مي توان آن را منفي کرد. مثال:«ما ذَهَبنا : نرفتيم»
2) «مضارع منفي»: با افزودن حرف «لا» قبل از فعل مضارع، مي توان آن را منفي کرد. مثال:«لا نَذهَبُ: نمي رويم»
3) «فعل مستقبل»: با افزودن حرف «سـَ» يا «سَوفَ» قبل از فعل مضارع، مي توان آن را به مستقبل (آينده) تبديل کرد.مثال:«سَنَذهَبُ يا سَوفَ نَذهَبُ : خواهيم رفت»
3)«فعل امر»: امر مخاطب از شش صيغه ي مخاطب فعل مضارع ساخته مي شود.
نحوه ي ساخت: 1) حرف مضارعه(تـَ) را حذف مي کنيم. 2) به جاي آن همزه(ا) مي گذاريم. 3) حرکت همزه را با توجه به حرکت عين الفعل قرار مي دهيم. يعني اگر حرکت عين الفعل ضمّه(ـُ) باشد همزه نيز (ـُ) مي گيرد، و اگر فتحه(ـَ) يا کسره (ـِ) باشد، همزه نيز (ـِ) مي گيرد. 4) آخر فعل ها را «مجزوم» مي کنيم. يعني اگر حرکت آخرين حرف فعل ضمّه (ـُ) باشد، آن را به ساکن تبديل مي کنيم، و اگر آخرين حرف «ن» باشد آن را حذف مي کنيم.به جز صيغه ي جمع مؤنث مخاطب.
مثال:
|
صيغه |
فعل امر |
ترجمه |
|
مفرد مذکر مخاطب |
إِذهَب |
برو(يک مرد) |
|
مفرد مؤنث مخاطب |
إِذهَبي |
برو(يک زن) |
|
مثنّاي مذکّر و مؤنث مخاطب |
إِِذهَبا |
برويد(دو مرد يا زن) |
|
جمع مذکر مخاطب |
إِذهَبوا |
برويد(چند مرد) |
|
جمع مؤنث مخاطب |
إِذهَبنَ |
برويد(چند زن) |
4) «فعل نهي»: از شش صيغه ي مخاطب فعل مضارع ساخته مي شود.نحوه ي ساخت: 1) قبل از شش صيغه ي مخاطب فعل مضارع حرف «لا» را اضافه مي کنيم. 2) آخر فعل ها را مجزوم مي کنيم. مجزوم کردن در فعل امر توضيح داده شد.
مثال:
|
صيغه |
فعل نهي |
ترجمه |
|
مفرد مذکر مخاطب |
لا تَذهَب |
نرو(يک مرد) |
|
مفرد مؤنث مخاطب |
لا تَذهَبي |
نرو(يک زن) |
|
مثنّاي مذکّر و مؤنث مخاطب |
لا تَذهَبا |
نرويد(دو مرد يا زن) |
|
جمع مذکر مخاطب |
لا تَذهَبوا |
نرويد(چند مرد) |
|
جمع مؤنث مخاطب |
لا تَذهَبنَ |
نرويد(چند زن) |
5)جمله ي اسميه: جمله اي که با اسم شروع شود، اسميّه است. مهم ترين اجزاي آن ، «مبتدا و خبر» هستند.
«مبتدا»: معمولاً اولين اسمي که در جمله ي اسميّه مي آيد، مبتدا است.و هميشه داراي علامت رفع ( ضمّه يا تنوين ضمّه) (ـُ ـٌ) مي باشد.
|
مبتدا |
حرکت |
مثال |
|
با «الـ» |
ـُـ |
الطّالِبُ ناجِحٌ. |
|
بدون «الـ» |
معمولاً ـٌ |
عليٌّ تِلميذٌ. |
|
اسم اشخاص مؤنث |
ـُـ |
مريمُ تِلميذَةٌ. |
«خبر»: خبري در مورد مبتدا مي دهد.
|
انواع خبر |
حرکت |
مثال |
|
اسم |
مرفوع (ـُ يا ـٌ) |
الطّالِبَةُ ناجِحَةٌ. |
|
فعل |
ــ |
الأسدُ يأکُلُ. |
|
حرف + اسم |
اسمي که بعد از حرف مي آيد ، بايد کسره(ـِ يا ـٍ) بگيرد. |
الحمامةُ في الحديقَةِ. |
5) جمله ي فعليه: جمله اي که با فعل شروع شود، فعليه است. اجزاي اصلي آن «فعل وفاعل» است. فاعل هميشه مرفوع است، يعني ضمّه (ـُ) يا تنوين ضمّه (ـٌ ) مي گيرد.
|
فاعل |
حرکت |
مثال |
|
با «الـ» |
ـُـ |
نَجَحَ الطّالِبُ. |
|
بدون «الـ» |
معمولاً ـٌ |
ذَهَبَ طالبٌ. |
|
اسم اشخاص مؤنث |
ـُـ |
جَلَسَت مريمُ. |
6) نکته: فعل غايب در ابتداي جمله مفرد مي آيد، حتّي اگر فاعل آن مثنّي يا جمع باشد، اما از جهت مذکر
يا مؤنث بودن تابع فاعل خواهد بود.
مثال: ذَهَبَ التَّلاميذُ إلي المَدرَسَةِ.( ذَهَبَ : فعل، مفرد مذکر) ( التَّلاميذُ: فاعل، جمع مذکر)
در جمله ي فعليه دو جزء فرعي نيز وجود دارد که «مفعول» و «جار و مجرور» هستند. مفعول هميشه منصوب است، يعني فتحه (-َ ) يا تنوين فتحه (-ً ) مي گيرد. مثال: يَفتَحُ حسينُ البابَ. (البابَ: مفعول و منصوب است.)
در زبان عربي برخي حروف هستند که حرف جر ناميده مي شوند.مانند: « في(در)، إلي(به سوي)، عَلي(بر، روي)، مِن(از) و ... اسمي که بعد از حروف جر قرار بگيرد «مجرور به حرف جر» ناميده مي شود. وهميشه علامت کسره ( -ِ ) يا تنوين کسره ( -ٍ ) مي گيرد.
مثال: ذَهَبَ عليٌّ إلي المَدرَسَةِ. ( إلي: حرف جر ) و ( المَدرَسَةِ: مجرور به حرف جر )
گزيده ي نکات آموزشي درس عربي، پايه ي اول دبيرستان (آزمون7مهر)
همانطور که مي دانيد سؤالات اين بخش به صورت نگاه به آينده است، که شامل يادآوري(درس 1)، اوزان ثلاثي مزيد(دروس2 و3) و جامد و مشتق(دروس 4 و5)
دانش آموزان عزيز شما مي توانيد با مراجعه به بخش نگاه به گذشته، درس 1 که يادآوري است را مرور کنيد.
ثلاثي مجرد: به فعل هايي که صيغه ي اوّل فعل ماضي آن ها سه حرف داشته باشد، ثلاثي مجرّدگفته مي شود.
ثلاثي مزيد: به فعل هايي که صيغه ي اوّل فعل ماضي آن ها بيش از سه حرف داشته باشد، ثلاثي مزيدگفته مي شود.
اوزان ثلاثي مزيد:
|
ماضي |
مضارع |
امر |
مصدر |
|
أفعَلَ (أحسَنَ) |
يُفعِلُ (يُحسِنُ) |
أفعِل (أحسِن) |
إفعال (إحسان) |
|
فَعَّلَ (عَلَّمَ) |
يُفَعِّلُ (يُعَلِّمُ) |
فَعِّل (عَلِّم) |
تَفعيل (تَعليم) |
|
فاعَلَ (جاهَدَ) |
يُفاعِلُ (يُجاهِدُ) |
فاعِل (جاهِد) |
مُفاعَلَة(مُجاهَدَة)/فِعال(جِهاد) |
|
تَفَعَّلَ (تَعَلَّمَ) |
يَتَفَعَّلُ (يَتَعَلَّمُ) |
تَفَعَّل (تَعَلَّم) |
تَفَعُّل (تَعَلُّم) |
|
تَفاعَلَ (تَکاتَبَ) |
يَتَفاعَلُ (يَتَکاتَبُ) |
تَفاعَل (تَکاتَب) |
تَفاعُل (تَکاتُب) |
|
إفتَعَلَ (إکتَسَبَ) |
يَفتَعِلُ (يَکتَسِبُ) |
إفتَعِل (إکتَسِب) |
إفتِعال (إکتِساب) |
|
إنفَعَلَ (أنقَلَبَ) |
يَنفَعِلُ (يَنقَلِبُ) |
إنفَعِل (إنقَلِب) |
إنفِعال (إنقلاب) |
|
إستَفعَلَ (إستَخرَجَ) |
يَستَفعِلُ (يَستَخرِجُ) |
إستَفعِل (إستَخرِج) |
|
نکات:
ثلاثي مزيد و ثلاثي مجرد بودن فقط از ويژگي هاي فعل به شمار مي رود.
در باب «إفعال» همزه ي فعل امر بر خلاف ساير فعل هاي امر مفتوح (أَ) است.
در ساخت فعل امرهرگاه پس از حذف حرف مضارعه، با حرف ساکن دار مواجه نشديم، ديگر نيازي به همزه نداريم. فعل امر در باب هاي «تَفعيل، مُفاعَلَة، تَفَعُّل، تَفاعُل» بدون نياز به همزه ساخته مي شوند.
فعل لازم و متعدي: فعلي که مفعول مي پذيرد متعدي و فعلي که مفعول نمي پذيرد لازم است.
در ميان افعال مزيد برخي لازم، برخي متعدي و برخي به هر دو صورت ترجمه مي شوند.
الف) فعل هايي که در باب هاي «إفعال، تَفعيل، إستِفعال» به کار مي روند، به صورت متعدي ترجمه مي شوند.
ب) فعل هايي که در باب «إنفِعال» به کار مي روند، به صورت لازم ترجمه مي شوند.
ج) فعل هايي که در باب هاي «إفتِعال، تَفَعُّل» به کار مي روند گاهي لازم و گاهي متعدي ترجمه مي شوند.
د)در ترجمه ي فعل هايي که در باب هاي «تَفاعُل و مُفاعَلَة» به کار مي روند، گاهي از حرف «با» استفاده مي شود.
جامد و مشتق:
«جامد»: کلماتي هستند که در ايجاد آن ها فعل و انفعالاتي صورت نگرفته و به عبارت ديگر از کلمه ي ديگر گرفته نشده اند. به اين کلمات «جامد» گفته مي شود. مانند : شَمس ، بَحر ، جَبَل و...
«مشتق» : کلماتي هستند که تغيير يافته ي کلمه ي ديگري هستند. به اين کلمات «مشتق» گفته مي شود. مانند : کاتِب ، مَکتوب ، مَکتَب و...
انواع مشتقّات:
1) اسم فاعل مجرد : هر اسمي که بر وزن «فاعِل» بيايد، اسم فاعل مجرد است. مانند: ( ناصِر ، کاتِب)
2) اسم مفعول مجرد : هر اسمي که بر وزن «مَفعول» بيايد، اسم مفعول مجرد است. مانند: (مَنصور ، مَکتوب)
3) 
اسم فاعل مزيد : از فعل مضارع ساخته مي شود، به
جاي حرف مضارعه «ميم مضموم» ( مـُ ) مي آيد، حرف ما قبل آخر مکسور« ـِ » مي شود.
مثال: يُعَلِّم علِّم مُعَلِّم
4) اسم مفعول مزيد : : از فعل مضارع ساخته مي شود، به
جاي حرف مضارعه «ميم مضموم» ( مـُ ) مي آيد، حرف ما قبل آخر مفتوح« ـَ» مي شود.
مثال:يُرسِلُ رسِل مُرسِل مُرسَل
نکته: اسم فاعل و مفعول مجرد از فعل هاي مجرد ساخته مي شوند؛ و اسم فاعل و مفعول مزيد از فعل هاي مزيد ساخته مي شوند.
5) اسم زمان و مکان: بر وزن «مَفعَل» و در بعضي موارد بر وزن «مَفعِل» مي آيند. مانند: (مَطبَخ ، مَغرِب )
6) صفت مشبهه: در زبان فارسي آن را«صفت مطلق يا ساده» مي نامند. مهم ترين وزن هاي صفت مشبّهه عبارتند از: فَعيل: عَليم / فَعل: صَعب / فَعِل: خَشِن / فَعلان: عَطشان
7) اسم مبالغه: مبالغه يعني« بزرگ نمايي» وبر وزن هاي «فَعّال» يا «فَعّالَة» مي آيد، و در ترجمه ي آن از کلمه ي «بسيار» استفاده مي شود.مثال: «أمّارَة : بسيار امر کننده» «رَنّان : بسيار دل انگيز»
8) اسم تفضيل: اسم تفضيل نمايان گر کم تر يا زيادتر بودن صفتي در فردي يا شيئي نسبت به ديگري است. در زبان عربي بر وزن «أفعَل» و مؤنّث آن بر وزن «فُعلي» مي آيد. مثال: أکبَر / کُبري / أصغَر / صُغري
نکته: وجود حرف «مِن» پس ازکلمه اي که بر وزن « أفعَل ، فُعلي » است دليلي بر اسم تفضيل بودن آن است، و به صورت صفت تفضيلي ترجمه مي شود.
مثال: «محمد أکبر مِن علي: محمد بزرگتر از علي است.»
و اگر همراه «مِن» نيايد، معمولاٌ به صورت صفت عالي ترجمه مي شود.
مثال: «أحسَن کتاب: بهترين کتاب.»
نکته: جامد و مشتق بودن فقط از ويژگي هاي اسم به شمار مي رود.
الإعراب و التّحليل الصّرفي:
الإعراب: تشخيص نقش هر کلمه در يک جمله را «إعراب» گويند ودر زبان فارسي به آن «ترکيب» گفته مي شود. ( فاعل، مفعول، مبتدا، خبر و...)
التّحليل الصّرفي: بررسي ويژگي هاي فردي هر کلمه را «تحليل صرفي» گويند و در زبان فارسي به آن «تجزيه» گفته مي شود.
مثال: «نََجَحَ الطّالبُ في الإمتِحانِ.»
نَجَحَ: فعل ماضي، مفرد، مذکر، غائب (للغائب)، ثلاثي مجرد / فعل و فاعل آن الطّالب و جمله ي فعليه
الطّالِب: اسم، مفرد، مذکر، مشتق ( اسم فاعل ) / فاعل و مرفوع
في: حرف جر، عامل (عامل يعني بر حرکت حرف آخر کلمه ي بعد از خود تأثير مي گذارد.)
الإمتحان: اسم، مفرد، مذکر، جامد / مجرور به حرف جر