کانونی عزیز سلام!
در این مطلب مرور کاملی بر فصل سوم زیست یازدهم(دستگاه حرکتی) به همراه سوالات نهایی و تست های کنکور خواهیم داشت. از این فصل به طور متوسط سه تست در کنکور طرح میشود و در امتحان نهایی یازدهم هم 3 تا 4 سوال از این فصل طرح میشود، بنابراین از اهمیت بسیاری برخوردار است. امیدوارم این مطلب در فهم این مبحث برای شما کمک کننده باشد.
ویژگی های درسنامه
1- درسنامه کامل به همراه نکات تستی
2- نمونه سوالات امتحان نهایی مبحث
3-پاسخ کاملا تشریحی تست ها در انتهای مطلب
4-بررسی شکل های مهم فعالیت کتاب
5-جدول جمعبندی بخش های مختلف
 | مولف: رتبه 74 منطقه یک کنکور تجربی 1402 دانشجوی رشته پزشکی دانشگاه تهران |
در ابتدا به بررسی سوالات نهایی این مبحث در سال های 1403 و 1404 میپردازیم!
اسکلت انسان
نکات مهم شکل:
1.در ناحیه ساعد دست دو استخوان دراز حضور دارند. یکی زند زبرین
و دیگری زند زیرین. این استخوانها از بالا به استخوان بازو متصل شده و مفصل آرنج را تشکیل میدهند و از پایین به استخوان های مچ دست متصل اند.
2. از میان دنده ها تمامی آنها از عقب به ستون مهره ها متصل بوده و بیشتر آنها از جلو به استخوان جناغ متصل هستند. تنها دو جفت دنده انتهایی به استخوان جناغ متصل نیستند.
ساختاراستخوان
هراستخوان ازدو نوع بافت استخوانی فشرده و اسفنجی تشکیل شده است. میزان و محل قرارگیری هر نوع بافت استخوانی در استخوانهای مختلف متفاوت است. مثلا بافت استخوانی فشرده در طول استخوان ران ،به صورت واحدهایی به نام سامانه هاورس قرار گرفته است. این سامانه ها به صورت استوانه هایی هم مرکز از تیغه های استخوانی اند که از یاخته های استخوانی، ماده زمینه ای و کلاژن در اطراف آنها تشکیل شده است. ماده زمینه ای از پروتئین ها و موادمعدنی تشکیل شده است. اعصاب و رگ های درون مجرای مرکزی هر سامانه، ارتباط بافت زنده را با بیرون برقرار میکنند. سطح درونی تنه این استخوان نیز بافت اسفنجی دارد. سطح خارجی این استخوان،توسط بافت پیوندی احاطه شده است و رگ ها واعصاب از راه مجراهایی به بیرون ارتباط دارند.
انتهای برآمدۀ استخوان ران از بافت اسفنجی پرشده است. بافت استخوانی اسفنجی، از میله ها وصفحه های استخوانی تشکیل شده است که بین آنها حفره هایی وجود دارد که توسط رگها ومغز استخوان پر شده اند.مغزاستخوان دردونوع زرد و قرمز وجود دارد. مغززرد بیشتراز چربی تشکیل شده است و مجرای مرکزی استخوان های دراز را پرمیکند. مغز قرمز استخوان در بافت استخوانی اسفنجی دیده میشود. در کم خونی های شدید، مغز زرد میتواند به مغز قرمز تبدیل شود.
نکات جایگاه بافتهای استخوانی فشرده و اسفنجی در استخوانهای دراز و پهن
•در سر استخوان های دراز بخش خارجی حاوی بافت استخوانی فشرده و بخش داخلی دارای بافت استخوانی اسفنجی(در سر استخوان ران میزان بافت اسفنجی بیشتر از بافت فشرده است.)
•در تنه استخوان های دراز بخشهای خارجی حاوی بافت استخوانی فشرده و بخش داخلی حاوی بافت استخوانی اسفنجی
•در استخوان های پهن قسمت کوچکی از بخش خارجی حاوی بافت استخوانی فشرده و بخش داخلی حاوی بافت استخوان اسفنجی
جمعبندی
تشکیل و تخریب استخوان ها
•در دوران جنینی، استخوان ها از بافت های نرمی تشکیل و به تدریج با افزوده شدن نمک های کلسیم سخت میشوند. یاخته های استخوانی تا اواخر سن رشد، ماده زمینه ای ترشح میکنند و بنابراین، تودۀ استخوانی و تراکم آن افزایش پیدا میکند. با افزایش سن،یاخته های استخوانی کم کار میشوند و تودۀ استخوانی به تدریج کاهش پیدا میکند.
•استخوان های بدن به طور پیوسته دچار شکستگی های میکروسکوپی میشوند که نتیجه حرکات معمول بدن اند. شکستگی های دیگر میتوانند ناشی از ضربه یا برخورد باشند. در این حالت،یاخته های نزدیک به محل شکستگی، یاخته های جدید استخوانی می سازند و پس از چند هفته آسیب بهبود پیدا میکنند.
فعالیت
با توجه به جدول بالا چند نکتهٔ زیر قابل برداشت است:
• در هر سن مشخص میانگین تراکم استخوانی در مردان نسبت به زنان بیشتر است.
•پس از پایان یافتن سن رشد و از بیست سالگی به بعد میزان تراکم استخوانی زنان و مردان کاهش می یابد.
•در بازه سنی ۲۰ تا ۵۰ سالگی میزان کاهش میانگین تراکم استخوانی، در مردان نسبت به زنان بیشتر است
• در بازه سنی ۵۰ تا ۸۰ سالگی میزان کاهش میانگین تراکم استخوانی در زنان بیشتر از مردان است .
مفصل
•مفصل محل اتصال استخوان ها با هم است.
•دربیشترمفصل ها، استخوان ها قابلیت حرکت دارند. سراستخوان ها درمحل این مفصل ها توسط بافت غضروفی پوشیده شده است. نمونۀ آن مفصل های زانو، انگشتان و لگن است. استخوان ها در محل این نمونه ها توسط یک کپسول از جنس بافت پیوندی رشته ای احاطه شده اند که پر از مایع مفصلی لغزنده است. مایع مفصلی و سطح صیقلی غضروف به استخوان ها امکان می دهد که سالیان زیادی درمجاور هم لیز بخورند واصطکاک چندانی نداشته باشند.
•علاوه بر کپسول مفصلی، رباط ها و زردپی ها هم به کنار یکدیگر ماندن استخوان هاکمک میکنند.
•رباط: بافت پیوندی رشته ای محکمی است که استخوان ها را به هم متصل میکند.
•بخش صیقلی غضروف ها در اثر کارکرد زیاد، ضربات، آسیب ها و بعضی بیماری ها تخریب میشود، ولی بدن دوباره آن را ترمیم میکند. اگر سرعت تخریب بیش از ترمیم باشد،میتواند باعث بیماری های مفصلی شود.
مقایسه جمجمه و ستون مهره
| جمجمه | ستون مهره |
| بیشتر از نوع استخوانهای پهن | از نوع استخوانهای نامنظم |
از چندین استخوان تشکیل شده | از تعدادی استخوان (مهره ها) تشکیل شده |
| لبه های دندانه دار آنها در هم فرو رفته است و محکم شده اند. | میان استخوان های مهره دیسک های بین مهره ای قرار دارند |
| در جمجمه مفصل ثابت و متحرک(فک پایین) وجود دارد | در استخوان های ستون مهره مفصل متحرک (لغزنده) وجود دارد. |
ماهیچه ها و حرکت
•بدن انسان بیش از 600 ماهیچه اسکلتی دارد که با انقباض خود بسیاری(نه همه) از حرکات بدن را ایجاد میکنند.
•بسیاری از ماهیچه ها به صورت جفت باعث حرکات اندام ها میشوند؛ زیرا ماهیچه ها فقط قابلیت انقباض دارند. انقباض هر ماهیچه فقط میتواند استخوانی را در جهتی خاص بکشد، ولی آن ماهیچه نمیتواند استخوان را به حالت قبل برگرداند، این وظیفه برعهدۀ ماهیچه متقابل آن است. برای مثال، ماهیچه روی بازو میتواند ساعد را به سمت جلو یا بالا بیاورد، ولی نمیتواند آن را به حالت قبل برگرداند و این حرکت توسط ماهیچه پشت بازو انجام میشود. بنابراین، هنگامی که یکی ازجفت ماهیچه های متقابل در حالت انقباض است، ماهیچه دیگر در حال استراحت است.
•نکته! آیا هر حرکت استخوان در بدن به ماهیچه وابسته است؟؟ خیر!! مثلا استخوان های کوچک گوش میانی بدون دخالت ماهیچه حرکت میکنند!!
وظایف ماهیچه ها
•گرچه ماهیچه های اسکلتی تحت کنترل ارادی، هستند. ولی بعضی از این ماهیچه ها به صورت غیرارادی هم منقبض میشوند مثل انقباض ماهیچه ها در اثر انعکاس! ماهیچه ها همچنین با انقباض خود در حفظ شکل و حالت بدن و ایجاد حرارت مؤثرند.
ساختارماهیچۀ اسکلتی
واحد ساختاری ماهیچه اسکلتی= تار ماهیچه ای(همان سلول ماهیچه اسکلتی)
هر دسته تار ماهیچه ای از تعدادی یاخته یا تار ماهیچه ای تشکیل شده است. این دسته تارها با غلافی از بافت پیوندی رشته ای محکم احاطه شده است. این غلاف های پیوندی درانتها،به صورت طنابی یا نواری محکم به نام زردپی درمی آیند.زردپی های دو انتهای ماهیچه، به استخوان های مختلف متصل میشوند. با انقباض ماهیچه، دواستخوان به طرف هم کشیده میشوند. نحوۀاتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معمولا با تغییر کوتاهی در طول ماهیچه،استخوان به اندازە ٔزیادی جابه جا میشود. مثلا با کوتاه شدن حدود یک سانتی متر ماهیچە جلوی بازو، ساعد دست به اندازۀ زیادی حرکت میکند.
یاخته (تار)ماهیچه اسکلتی
یاخته های ماهیچه ای مانند استوانه ای با چندین یاخته(تار)ماهیچه هسته دیده میشوند. درواقع هریاخته ازبه هم پیوستن چند یاخته در دورۀ جنینی ایجاد میشود و به همین علت چند هسته دارد. درون هریاخته، تعداد زیادی رشته به نام تارچه ماهیچه ای وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار گرفته اند. تارچه ها از واحدهای تکراری به نام سارکومر تشکیل شده اند که به تارماهیچه ای ظاهرمخطط می دهند. دوانتهای هرسارکومر خطی به نام خطZ دیده میشود. ظاهرمخطط این یاخته ها به دلیل وجود دونوع رشتۀ پروتئینی اکتین و میوزین است که با آرایش خاصی درکنار هم قرارگرفته اند.رشته های اکتین نازک و از یک طرف به خطZمتصل اند. این رشته ها به درون سارکومر کشیده شده اند. رشته های میوزین، ضخیم و بین رشته های اکتین جا گرفته اند. این رشته ها سرهایی برای اتصال به اکتین دارند.
نکات مهم شکل:
1.ماهیچة دو سر بازو در بخش پایینی خود به استخوان زند زبرین متصل شده است و دو زردپی هم در قسمت بالایی، این ماهیچه را به ناحیة شانه متصل کرده اند
2.ماهیچه سه سر بازو در بخش پایینی خود به زند زیرین متصل شده است و با یک زردپی به استخوان کتف متصب شده است و دو اتصال با استخوان بازو دارد.
3.باتوجه به شکل به دلیل شکل خاص خط Z رشته های اکتین مقابل هم در یک سارکومر در یک راستا هستند اما با رشته های اکتین سارکومر های مجاور هم راستا نیستند.
4.با توجه به شکل خط Z از رشته میوزین نازک تر و از رشته های اکتین ضخیم تر است.
مکانیسم انقباض ماهیچه
•بارسیدن پیام از مراکز عصبی، تحریک از طریق همایۀ ویژه ای از یاختۀ عصبی به یاختۀ ماهیچه ای میرسد و ناقل عصبی از پایانە ٔیاختۀ عصبی آزاد میشود. با اتصال این ناقلین به گیرنده های خود در سطح یاخته ماهیچه ای، یک موج تحریکی در طول غشای یاخته ایجاد میشود. با تحریک یاختۀ ماهیچه ای، یون های کلسیم از شبکه آندوپلاسمی آن آزاد میشود. در نتیجه این عمل، سرهای پروتئین های میوزین به رشته های اکتین متصل میشوند. با اتصال پروتئین های میوزین به اکتین و تغییر شکل آن، خطوط Z سارکومر به هم نزدیک میشوند. نزدیک شدن خطوط Z باعث کوتاه شدن طول سارکومر ها و درکل، کاهش طول ماهیچه میشود.
•لغزیدن میوزین و اکتین در مجاورت هم به انرژی نیاز دارد. برای این کار، باید پل های اتصال تشکیل و با حرکتی مانند پارو زدن، خطوط Z به سمت هم کشیده شوند؛ سپس میوزین و اکتین دائما سرهای متصل جدا و به بخش جلوتر وصل شوند. این لیزخوردن، اتصال و جداشدن سرهای میوزین صدها مرتبه در ثانیه تکرار و در نتیجه ماهیچه اسکلتی منقبض میشود
توقف انقباض
•با توقف پیام عصبی انقباض، یونهای کلسیم به سرعت با انتقال فعال به شبکۀ آندوپلاسمی بازگردانده و در نتیجه اکتین و میوزین از هم جدا میشوند. دراین حال،سارکومرتا زمان رسیدن پیام عصبی بعدی در حالت استراحت می ماند.
انواع تار های ماهیچه ای
برای دسترسی به درسنامه کامل و تمام نکات این فصل فایل ضمیمه را دانلود کنید
تست های کنکور مبحث
پاسخنامه تشریحی در فایل ضمیمه قابل مشاهده است!!
برای عضویت در کانال کانون برتر ها اینجا کلیک کنید.
