سلام به کنکوریهای عزیز🖐🖐
💢 در این درسنامه قراره متن و شکلهای کتابو بررسی کنیم و در کنارش یه نگاهی هم به سوالات کنکور و نهاییش بندازیمو کلی نکتۀ خفن یاد بگیریم.
نمونه سوال امتحان نهایی
مقدمه
در طول تاریخ، گونههای زیادی روی کرۀ زمین زندگی کردهاند. پرسش این است که آیا گونههای امروزی همان گونههایی هستند که در گذشته هم وجود داشتهاند یا اینکه در گذر زمان تغییر کردهاند؟ بررسیها نشان داده است که گونهها در طول تاریخ تغییر کردهاند. برخی گونهها میلیونها سال پیش نیز وجود داشته و تقریباً بدون تغییر باقی ماندهاند، اما بسیاری از گونهها تغییر کردهاند یا گونههای جدیدی بهوجود آمدهاند.
سنگوارهها
یکی از مهمترین شواهد تغییر گونهها، سنگوارهها هستند. سنگواره، باقیمانده یا اثری از یک جاندار است که در گذشتههای دور زندگی کرده و به شکلهای مختلف در لایههای زمین حفظ شده است. بیشتر سنگوارهها مربوط به بخشهای سخت بدن جانداران مثل استخوان، دندان یا اسکلت خارجی هستند. گاهی نیز بخشهای نرمتر بدن مانند پوست یا مو، یا حتی ردپا و جای اندامها به صورت سنگواره باقی میمانند.
علمی که به بررسی سنگوارهها میپردازد دیرینهشناسی نام دارد. دیرینهشناسان با مطالعهی سنگوارهها میتوانند شکل بدن جانداران گذشته، شیوهی زندگی و محیط زیست آنها را بشناسند.
شکل ۱۰: در این شکل برگ درخت گینکوی امروزی و فسیل همان برگ دیده میشود. این سنگوارهها نشان میدهند که درخت گینکو حدود ۱۷۰ میلیون سال پیش هم وجود داشته و در طول این مدت تغییر چندانی نکرده است.
با وجود این، همۀ گونهها مانند گینکو نیستند. بعضی گونهها مثل گربه یا گل لاله در گذشته وجود نداشتهاند و بعدها پدید آمدهاند. پس میتوان نتیجه گرفت که برخی گونهها بسیار قدیمی هستند و تا امروز تقریباً ثابت ماندهاند، در حالی که بسیاری از گونهها تغییر کرده یا گونههای تازهای جایگزین آنها شده است.
تشریح مقایسهای
راه دیگر برای بررسی تغییر گونهها، تشریح مقایسهای است. در این روش، اندامها و اجزای بدن گونههای مختلف با هم مقایسه میشوند.
گاهی اندامهایی که کارکردهای متفاوتی دارند، طرح ساختمانی مشابهی دارند. برای مثال:
دست انسان برای گرفتن اشیا،
بال پرنده برای پرواز،
باله دلفین برای شنا.
هرچند این اندامها کارکردهای مختلفی دارند، ولی طرح استخوانی آنها یکسان است. به اینگونه اندامها اندامهای همتا میگویند. وجود اندامهای همتا نشان میدهد که این گونهها در گذشته نیای مشترک داشتهاند. به گونههایی که از یک نیای مشترک منشعب شده باشند، گونههای خویشاوند گفته میشود.
شکل ۱۱: این شکل نموداری از خویشاوندی گونهها را نشان میدهد. در این نمودار، کوسه، دلفین و شیر کوهی مقایسه شدهاند. هر سه مهرهدار هستند، اما شیر کوهی و دلفین نسبت به کوسه نیای مشترک نزدیکتری دارند؛ بنابراین خویشاوندی آنها به هم بیشتر است.
تشریح مقایسهای
اما همیشه شباهت در کارکرد به معنای نیای مشترک نیست. در بعضی موارد، اندامهایی وجود دارند که کارکرد مشابه دارند ولی از نظر ساختار و منشاء با هم متفاوتاند. این اندامها را ساختارهای آنالوگ مینامند. برای مثال، بال پرنده و بال حشره هر دو برای پرواز به کار میروند، اما ساختارشان متفاوت است. بال پرنده از استخوان تشکیل شده، در حالی که بال حشره غشایی است و هیچ شباهتی در ساختمان داخلی با بال پرنده ندارد. چنین شباهتهایی نتیجهی سازگاری با محیط و شرایط زندگی مشابه است و نشاندهندهی نیای مشترک نیست.
در بدن برخی جانداران، اندامهایی وجود دارد که کارکرد اصلی خود را از دست دادهاند. این اندامها اندامهای وستیجیال یا بازمانده نام دارند و نشانهای از تغییر گونهها در گذر زمان هستند.
شکل ۱۲: در بدن مار پیتون، بقایای پا مشاهده میشود. این اندامها نشان میدهند که اجداد مارها پا داشتهاند، اما در طول زمان پاهایشان کوچک شده و کارکرد خود را از دست داده است.
گونهزایی
گونهزایی فرآیند به وجود آمدن گونههای جدید است که در طی آن، یک جمعیت از یک گونه به تدریج به دو یا چند گروه جداگانه تبدیل میشود که ویژگیهای متفاوتی دارند. این فرآیند میتواند به دلیل تغییرات ژنتیکی، رفتارهای جفتیابی و یا تغییرات محیطی رخ دهد. گونهزایی به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
1. گونهزایی جغرافیایی
گونهزایی جغرافیایی زمانی اتفاق میافتد که یک جمعیت از یک گونه به دو یا چند گروه تقسیم میشود که هر کدام در مکانهای جغرافیایی جداگانهای زندگی میکنند. این جداسازی میتواند به دلیل موانع طبیعی مانند کوهها، دریاها یا رودخانهها اتفاق بیفتد. پس از گذشت زمان، این گروهها به دلیل نبود ارتباط جفتگیری با هم، تفاوتهای ژنتیکی ایجاد میکنند که در نهایت منجر به شکلگیری گونههای جدید میشود.
مثالها: هنگامی که یک گونه در دو دریاچه جداگانه یا دو منطقه مختلف پراکنده میشود، به دلیل جداسازی جغرافیایی، ممکن است ویژگیهای جدیدی در هر گروه شکل بگیرد که آنها را از یکدیگر متمایز کند. این فرآیند میتواند به تشکیل گونههای جدید منجر شود.
شکل ۱۴: در این شکل، فرآیند گونهزایی جغرافیایی با نمایی از جداسازی جمعیتها نشان داده شده است. این جداسازی میتواند باعث شکلگیری گونههای جدید شود.
2. گونهزایی غیرجغرافیایی (هممیهنی)
گونهزایی غیرجغرافیایی زمانی رخ میدهد که یک گونه به دو یا چند گروه تقسیم میشود بدون اینکه این گروهها به صورت فیزیکی از یکدیگر جدا شوند. در این حالت، تفاوتهای رفتاری، فیزیولوژیکی یا انتخاب جنسی موجب میشود که این گروهها به تدریج به گونههای جدید تبدیل شوند. در این نوع گونهزایی، فرآیندهایی مانند تفاوت در زمان جفتیابی، تغییرات در ویژگیهای ظاهری یا رفتارهای جفتگیری میتواند نقش مهمی داشته باشد.
مثالها: در بسیاری از گونهها، ممکن است در یک جمعیت، تغییرات در رفتارهای جفتیابی موجب جداسازی گروهها شود. به عنوان مثال، اگر گروهی از موجودات زمانهای مختلفی را برای جفتیابی انتخاب کنند، ممکن است در طول زمان دیگر نتوانند با یکدیگر جفتگیری کنند و این امر به تشکیل گونههای جدید منجر شود.
شکل ۱۷: در این شکل، گونهزایی غیرجغرافیایی یا هممیهنی نشان داده شده است. در این فرآیند، تفاوتهای ژنتیکی و رفتاری در داخل یک جمعیت بدون جداسازی جغرافیایی موجب ایجاد گونههای جدید میشود.
تقسیمات سلولی و تأثیر آن بر گونهزایی
تقسیمات سلولی یکی از فرآیندهای اساسی در تولید مثل و گوناگونی است. در موجودات زنده، تقسیم سلولی میتواند از طریق میتوز یا میوز انجام شود که هرکدام نقش متفاوتی در ایجاد تنوع ژنتیکی دارند.
1. تقسیم میتوز
در تقسیم میتوز، یک سلول به دو سلول مشابه تقسیم میشود. این فرآیند برای رشد و ترمیم سلولها استفاده میشود و سلولهای دختر به طور ژنتیکی مشابه سلول مادر خواهند بود. تقسیم میتوز به طور مستقیم به گوناگونی کمک نمیکند، اما در فرآیندهایی مانند تکثیر و رشد سلولهای خاص نقش دارد.
2. تقسیم میوز
در تقسیم میوز، تعداد کروموزومها به نصف کاهش مییابد و این فرآیند موجب تولید سلولهای جنسی (اسپرم و تخمک) میشود. این نوع تقسیم سلولی به طور مستقیم باعث ایجاد گوناگونی در نسلهای بعدی میشود، زیرا ترکیبهای ژنتیکی جدیدی تولید میشود که میتواند ویژگیهای جدیدی را در موجودات ایجاد کند.
🔮عضویت در کانال تلگرام کانون برترها🔮
🎇با آرزوی موفقیت🎇
