سلام سلام به همه دانش آموز های عزیز کانونی
هب بریم برای ادامه درس نامه تنظیم عصبی که حسابی قراره چیزهای جدید یاد بگیریم 😎
خب اینجا یه شکل مهم داریم که داره نحوه انتقال پیام عصبی رو نشون میده.
همون طور که قبلن هم گفتیم وقتی پیام عصبی تولید شد از دندریت به جسم سلولی و به سمت آکسون پیش میره. دقت کنیم که پیام عصبی یه طرفه حرکت میکنه و به سمت پایانه آکسونی پیش میره. همینطور دو تا عامل روی سرعت هدایت پیام عصبی خیلی مهمن یکی اینکه رشته عصبی ما میلین دار باشه یا نباشه و همینطور قطر رشته عصبی، به این صورت که میلین باعث افزایش سرعت هدایت میشه و قطر زیاد هم سبب افزایش سرعت انتقال پیام میشه.
*دقت کنیم که همزمان توی یک نقطه نمیشه هم کانال دریچه دار سدیمی و هم کانال دریچه دار پتاسیمی باز باشن. اما همون طور که توی شکل می بینین در یک زمان اما در مکان های مختلف امکانش هست! *حواستون باشه وقتی تحریک صورت میگیره، فقط در همون نقطه ای که تحریک صورت گرفته، یون های سدیم به داخل یاخته وارد میشن و فقط اونجا مثبت میشه نه کل رشته!
ترکیب با 5 یازدهم: گاهی دستگاه ایمنی یاخته های خودی را به عنوان غیرخودی شناسایی و به آنها حمله می کند و باعث بیماری می شود. به این نوع بیماری ها، بیماری خودایمنی می گوییم. دیابت شیرین نوع یک، مثالی از این بیماری های خودایمنی می باشد. در این بیماری، دستگاه ایمنی به یاخته های تولیدکننده انسولین حمله می کند و آنها را از بین می برد.
مالتیپل اسکلروزیس یا MS
بیماری خودایمنی دیگه ای هست که در آن میلین اطراف یاخته های عصبی در مغز و نخاع مورد حمله دستگاه ایمنی قرار می گیرند و در قسمت هایی از بین می روند. بدین ترتیب، در ارتباط دستگاه عصبی مرکزی با بقیه بدن اختلال ایجاد میشود.
هدایت جهشی
حالا ما یه هدایت جهشی هم داریم که مخصوص نورون های میلین دار هستند.
در این رشته ها پیام عصبی از یه گره به گره بعدی می جهد. گره رانویه محلیه که نورون با مایع بین یاخته ای در تماسه و اونجا کلی دریچه دار سدیمی و پتاسیمی هست که میتونن باعث تحریک بشوند!
*هر چه تعداد گره های رانویه بیشتر باشد، سرعت هدایت در طول نورون کمتر خواهد بود.
*سرعت هدایت ( نه انتقال) در صورت وجود غلاف میلین و گره رانویه تغییر می کند.
*در محلی که میلین وجود داره، کانال های دریچه دار مشاهده نمی شوند و در نتیجه پتانسیل عملی هم رخ نمی دهد.
- در بیماری ام اس فقط بخش های سفید مغز و نخاع دچار آسیب میشن، چون فقط توی این نقاط یاخته های پشتیبان میلین ساز وجود دارد!
- در بیماری ام اس یاخته های پشتیبان میلین ساز از بین می روند، نه همه یاخته های پشتیبان!
- به صورت کلی میتونیم بگیم غلاف میلین باعث میشه رشته عصبی میلین دار انرژی کمتری مصرف کنه چون وقتی میلین هست در خیلی از نقاط پتانسیل عملی رخ نمی دهد و فعالیت پمپ کمتر مشاهده میشه و در نهایت ATPکمتری مصرف می شود.
*جسم یاخته ای یک نورون ممکن است با تعداد زیادی پایانه آکسون از چندین نورون دیگر سیناپس دهد.
*دقت کنید پایانه های آکسونی یک نورون می تواند با چندین یاخته سیناپس دهد و از طرفی هر یاخته عصبی می تواند با چندین پایانه آکسونی سیناپس دهد.
*حواستون باشه که در بیماری ام اس، آسیبی به اعصاب ما وارد نمی شود، چونکه ام اس در ارتباط با بخش مرکزی دستگاه عصبیه و اعصاب مربوط به بخش محیطی دستگاه عصبی هستند! یعنی مثلا عصب بویایی، بینایی، چشایی که توی فصل بعد میگیم دچار آسیب نمیشن. همینطور مثلا اعصابی که در انعکاس عقب کشیدن دست نقش دارن، دچار آسیب نمی شوند!
*در رشته های عصبی که میلین دارن، بیشترین تراکم کانال های دریچه دار در ناحیه گره رانویه مشاهده می شوند.
نحوه انتقال پیام عصبی
اون پیامایی که تولید شد و نهایت هدایت شد به انتهای آکسون و پایانه آکسونی، حالا میخواد به یاخته پس سیناپسی منتقل بشه. یاخته های پیش و پس سیناپسی به هم نچسبیدن و بین اونایی فضایی وجود داره به اسم فضای سیناپسی.
برای انتقال پیام نیازه که ناقل عصبی از یاخته پیش سیناپسی اگزوسیتوز بشه و روی گیرنده در یاخته پس سیناپسی اثر بذاره. بعد از اینکه پیام منتقل شد، باید ناقل های عصبی از فضای سیناپسی جمع اوری بشن تا هم الکی وقتی نیازی نیست، یاخته پس سیناپسی تحریک نشه و همینطور زمینه برای انتقال پیام های جدید مهیا بشه...
برای پاکسازی ناقل های عصبی دو تا راه هست، یکی اینکه توسط یاخته پیش سیناپسی درون بری بشن یا اینکه توسط آنزیم هایی توی همون فضا تجزیه بشن. ناقل های عصبی در زمان های مختلف در جسم سلولی ساخته میشن و بعدش توی وزکول ها که از جنس فسفولیپید هستن ذخیره میشن و به انتهای آکسون میروند و اون جا میمونن... وقتی پیام عصبی میاد این ها به فضای سیناپسی آزاد میشن.
خب حالا بریم سراغ نکته ها
*پروتئین گیرنده در یاخته پس سیناپسی قرار داره. این پروتئین مطابق شکل دو تا جا برای اتصال ناقل عصبی به خودش داره. این پروتئین هم چنین یه نوع کانال دریچه دارم محسوب میشه زیرا وقتی ناقل عصبی تحریکی بهش وصل شد، به یون های سدیم اجازه ورود به یاخته رو میده و در نتیجه یاخته پس سیناپسی تحریک میشه.
*ناقل عصبی به یاخته پس سیناپسی وارد نمیشه اما میتونه توسط یاخته پیش سیناپسی جذب بشه و به درونش بره...
*آنزیم هایی که در فضای سیناپسی وارد می شوند تا ناقل های عصبی رو تجزیه کنن میتونن توسط یاخته پیش سیناپسی یا پس سیناپسی ساخته شده باشن.
*به تفاوت بین سیناپس مهاری و غیرفعال دقت کنیم! در سیناپس غیرفعال کلا ناقل عصبی ای ترشح نمیشه ولی در سیناپس مهاری، ناقل عصبی داریم از نوع مهاریش که باعث مهار شدن یاخته پس سیناپسی میشه.
*سیناپس رو با میکروسکوپ الکترونی میتونیم ببینیم!
*در پایانه آکسونی تعداد زیادی میتوکندری میبینیم که برای تامین انرژی اگزوسیتوز ناقل های عصبی و یا حتی اندوسیتوز آنها به کار می روند.
*غشای یاخته پیش سیناپسی در محل سیناپس فرو رفته هست.
*مطابق شکل در پایانه آکسون، راکیزه ها نسبت به وزیکول های حاوی ناقل عصبی اندازه کوچکتری دارن!
*دقت کنیم به خاطر برون رانی ناقل های عصبی، غشای آکسون در ناحیه پایانه آکسونی میتونه یکم زیاد بشه! (به دلیل پیوستن غشای وزیکول)
*حواستون هم که هست توی برون رانی حجم سیتوپلاسم کمی کم میشه و به حجم مایع بین یاخته ای افزوده میشه...
*آکسون نورون حسی میتونه در محل سیناپس با بیشتر از یه یاخته عصبی در ارتباط باشه مثله چیزی که در انعکاس عقب کشیدن دست رخ میده...
*پایانه آکسونی که منشعب هست، میتونه پیام عصبی رو به چندین یاخته تحویل بده. همینطور یک یاخته هم میتونه از پایانه های آکسونی مربوط به نورون های مختلف پیام عصبی دریافت کنه.
*با توجه به اینکه ناقل عصبی میتونه بازجذب بشه، میشه گفت هر ناقل عصبی ممکنه چندین بار مورد استفاده قرار بگیره.
*دقت کنیم ناقل عصبی به دلیل اندامک های لازم برای ساختش، در جسم سلولی ساخته میشه ولی بعدش درون وزیکول قرار میگیره و درون پایانه آکسونی ذخیره میشه.
*دقت کنید یاخته پیش سیناپسی و پس سیناپسی بودن یه چیز نسبیه! یعنی اینکه یک یاخته پیش سیناپسی در یک سیناپس می تواند در سیناپس دیگر (با نورون قبلی)، یاخته پس سیناپسی باشد!
*برخلاف نورون ها در نکته بالا، گیرنده های حسی همواره یاخته پیش سیناپسی می باشند.
*حواستون باشه که هر ریزکیسه ای که در فضای سیناپسی محتویات خودشو آزاد کرد، لزوما اون ریزکیسه ها حاوی ناقل عصبی نیستن! بعضی نورون ها توانایی ترشح هورمون هم دارن مانند یاخته های عصبی در هیپوتالاموس!
*گیرنده های ناقل عصبی به صورت اختصاصی عمل می کنند. این گیرنده ها در یاخته های پس سیناپسی تولید و روی غشا یاخته مربوطه قرار می گیرند.
*پس از اتصال ناقل عصبی، گیرنده باز شده و ساختار کانالی ایجاد می شود. در اثر تحریک، یون های سدیم وارد یاخته و در صورت مهار یون های پتاسیم از یاخته خارج می شوند.
*ترکیب با 2 دوازدهم: پروتئین های ساخته شده در سیتوپلاسم سرنوشت مختلفی پیدا میکنن. بعضی هاشون به شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی میرن و ممکنه برای ترشح به خارج برن یا به بخش هایی مثل کریچه و کافنده تن برن. بعضی از این پروتئین ها در سیتوپلاسم میمونن و به هسته یا دیسه ها میرن. مقصد پروتئین ها بر اساس توالی های آمینواسیدی که در آنها وجود داره، تعیین میشه. چون ناقل عصبی نوعی پروتئین ترشحی محسوب میشه، پس از شبکه آندوپلاسمی گلژی میرن و ممکنه برای ترشح به خارج برن یا به بخش هایی مثل کریچه و کافنده تن برن. بعضی از این پروتئین ها در سیتوپلاسم میمونن و به هسته یا دیسه ها میرن. مقصد پروتئین ها بر اساس توالی های آمینواسیدی که در آنها وجود داره، تعیین میشه. چون ناقل عصبی نوعی پروتئین ترشحی محسوب میشه، پس از شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی نیز عبور می کند!
*ترکیب با 5 دهم: در پایانه آکسونی در محل سیناپس تعداد زیادی میتوکندری دیدیم! در قاعده یاخته های پوششی لوله پیچ خورده نزدیک نیز تعداد زیادی میتوکندری وجود دارد.
مراحل سیناپس رو یبار جمع بندی کنیم:
1-تحریک شدن یاخته پیش سیناپس به وسیله ناقل عصبی ( یا محرک دیگر مانند سرما، گرما، فشار و ...)
2-بازشدن دریچه کانال های دریچه دار سدیمی و جریان سدیم به داخل نورون
3-رخ دادن پتانسیل عمل و هدایت پیام عصبی به انتهای رشته عصبی
4-برون رانی وزیکول های حاوی ناقل عصبی و افزایش سطح غشا در پایانه آکسونی
5-حرکت ناقل عصبی به پروتئین گیرنده در یاخته پس سیناپسی و تحریک یا مهار آن
6-درون بری ناقل های عصبی یا تجزیه آنها به وسیله آنزیم
اینم از قسمت چهارم و دیگه گفتار ۱ بسته شد میریم برا گفتار دوم
خسته نباشید 😍