سلام دوستان !🖐
در این مطلب می خواهیم به بررسی اسلوب استثناء و حصر ( قواعد درس 3 عربی دوازدهم ) بپردازیم . این مطلب توسط برنامه راهبردی آزمون 20 اسفند پوشش داده شده است .
اگر سوالی از این مطلب داشتید در قسمت کامنت ها از بنده بپرسید .
فایل اصلی این مطلب را در قسمت فایل های ضمیمه می توانید دانلود کنید
برای ارتباط بیشتر با برترها و رزرو پشتیبان ویژه، پیج کانون برترها را دنبال کنید، همچنین می توانید با شماره ۰۲۱۸۴۵۱ داخلی ۳۱۲۳ تماس بگیرید.
استثنا و اسلوب حصر
استثنا : عبارت است از جدا کردن یک اسم از یک حکم کلی .
مثلا : « همۀ ماشین ها به راه افتادند به جز آن آخری » .
ارکان استثنا شامل : مستثنی منه ( گروهی که کاری را انجام می دهند ) ، مستثنی ( شخص یا چیزی که برخلاف بقیه کار را انجام نداده ) و ادات استثنا ( إلّا ) می شود .
مثال :
کلُّ شیءٍ ینقُصُ بالإنفاق إلّا العِلمَ : همه چیز با انفاق کم می شود به جز دانش ! ( یعنی دانش با انفاق کم نمی شود ) – کلُّ شیءٍ : مستثنی منه ، العِلم : مستثنی
شاهَدتُ الطُلّابَ في الصَّف إلّا عَلیّاً : همۀ دانش آموزان را در کلاس دیدم به جز علی ! – الطُلّاب : مستثنی منه ، عَلیّاً : مستثنی
کلمه ای که قبل از إلّا بیاید مستثنی منه و کلمه ای که بعد از إلّا بیاید مستثنی نام دارد .
نکته : مستثنی منه نقش نیست و باتوجه به جایگاهش در جمله نقش می گیرد؛ اما مستثنی نقش محسوب می شود .
برای مثال در دو مثال بالا ، نقش کلُّ شیءٍ مبتدا و نقش الطُلّاب مفعول است .
حصر : یعنی اختصاص دادن چیزی به کسی یا موضوعی ؛
مثلا : ما فازَ إلّا الصّادِقُ : کسی جز راستگو پیروز نشد ! – تنها راستگو پیروز شد!
نکته : در ساختار حصر جملۀ قبل از إلّا ناقص است و مستثنی منه در آن نیامده است . در مثال بالا الصّادِق مستثنی است و مستثنی منه آن محذوف است ؛ اما در ترجمه هم می توان مستثنی منه را آورد ( که در این صورت فعل منفی باقی می ماند ) و هم می توان آن را در ترجمه نیز حذف کرد ( که در این حالت باید فعل را به فعل مثبت تبدیل کنیم و قید فقط ، تنها را در ترجمه بیاوریم )
جملات حصر معمولا با فعل منفی آیند ( حالت دیگر آن این است که سوالی مطرح شوند ) .
انواع مستثنی :
1- مستثنی تام : از جنس مستثنی منه است . مثلا در جملۀ « کلُّ عینٍ باکیةٌ یوم القیامة إلّا ثلاثَ أَعیُنٍ » هم مستثنی و هم مستثنی منه از جنس چشم هستند . یا در جملۀ « ما أنفَقَ جَدّي مِن أموالهِ إلّا ما فی بَیتِه » هردو از جنس اموال هستند .
2- مستثنی مفرغ : مستثنی منه آن محذوف است ( ساختار حصر ).
نکته : مستثنی تام می تواند با فعل منفی بیاید اما مستثنی مفرغ ( حصر ) هرگز نمی تواند با فعل مثبت بیاید .
تست 1 ( سراسری زبان 90 )
عیّن المستثنی منه لیس مرفوعاً :
1 ) ما کان الضیوفُ من أصدقائي إلّا واحداً منهم !
2 ) یا تلمیذاتي ؛ لا تُعلِّقن هناک أشیاء إلّا مظلّاتکنّ !
3 ) رجعنا من هذه الرحلة الطویلة إلی بلدنا إلّا أخی الأکبر !
4 ) أصبحن مثالیّات فی الأخلاق و الدرس إلّا واحدة منهنّ !
تست 2 ( سراسری تجربی 89 )
عیّن الحصر :
1 ) ذهبت التلمیذات إلی البیت إلّا واحدة کانت تنتظر أباها !
2 ) لقد ضیّع الأبناء کلّهم عمرهم إلّا الإبن الصغیر العاقل !
3 ) لم تقطع هؤلاء الزمیلات الطریق الصحیح إلّا زمیلتی !
4 ) لا یصل إلی الغایة السامیة إلّا الطالب المثابر !
تست 3 ( سراسری ریاضی 93 )
عیّن المستثنی منه محذوفاً :
1 ) ما کان المدیر قد قبل جمیع الموظّفین إلّا واحداً منهم !
2 ) لا یثور ضدّ الظّلم و الظّالمین فی العالم إلّا المؤمنون !
3 ) لم یتأمّل أغلب النّاس حول خلقتهم إلّا العقلاء منهم !
4 ) ما راقبت الاُمّ أعمال أوادها الیوم إلّا لعبهم الکثیر !
پاسخ تست 1 : گزینه 2 ؛
أشیاء در گزینه 2 مستثنی منه و منصوب است .
درگزینه الضیوف ، درگزینه 3 ضمیر بارز « نا » و در گزینه 4 ضمیر بارز « ن » مستثنی منه است .
پاسخ تست 2 : گزینه 4 ؛
الطالب مستثنی مفرغ است و جمله قبل از آن ناقص است ( مستثنی منه در جایگاه فاعل حذف شده است )
پاسخ تست 3 : گزینه 2 ؛
نکته : اگر مستثنی مرفوع باشد قطعا آن جمله در اسلوب حصر قرار دارد .
در گزینۀ 2 نیز « مؤمنون » مرفوع است ( نقش مستثنی دارد اما جایگاهش فاعل است زیرا فاعل اصلی جمله حذف شده است ) .
من الحبّة تنشأ الشجرة
موفق باشید!
