"خاستگاه تآتر،بخش اول"/خلاقیت نمایشی/مباحث تآتر
نویسنده: بشری صیدمحمدی/بازیگری_کارگردانی دانشگاه تهران
_در جست و جوی توضیح خاستگاه تآتر،تاریخ نویسان تا حد زیادی متکی به نظریه اند؛
پیگیرترین نظریه ها حاکی از آن است که تآتر از دل اسطوره و آیین به وجود آمده است
_نظریه ی خاستگاه آیینی تآتر:
انسان های اولیه،دریافت روشنی از عوامل طبیعی نداشتند و آن ها زا با نیروهای فوق طبیعی و جادویی مربوط می دانستند؛
پس به جست و جوی شیوه هایی برای جلب حمایت آن نیروها پرداختند؛
به مرور زمان این شیوه ها تکامل یافته و تبدیل به آیین شدند؛
همه ی افراد قبیله معمولا آن آیین را اجرا کرده و تماشاگرانش همان نیروهای فوق طبیعی بودند
_داستان ها یا اسطوره ها معمولا در اطراف آیین ها به وجود می آیند تا آن ها را توضیح دهند،توصیف کنند یا به صورت آرمان درآورند.
اسطوره ها عموما حاوی عناصری مبتنی بر وقایع یا اشخاص واقعی هستند،هرچند معمولا تا حد زیادی در داستان ها تغییر ماهیت داده اند.
_اسطوره،گاه حاوی نماینده ی آن نیروهای فوق طبیعی است که از طریق آیین تقدیس می شود یا قبیله می کوشد از طریق اجرای آیین آن را تحت تاثیر قرار دهد؛
لذا مجریان آیین نقش شخصیت های اساطیری یا نیروهای فوق طبیعی را بازی می کنند و این اجرای نقش،نشانه یا آغاز پیدایش یک صحنه ی دراماتیک است.
_هرچه بر دانش انسان افزوده می شود،دریافت او از نیروهای فوق طبیعی تغییر یافته،در نتیجه برخی آیین ها کنار گذاشته شده یا تعدیل می شود؛
اما اسطوره هایی که در اطراف آیین ها،رشد و نمو کرده اند،ممکن است به عنوان بخشی از سنت شفاهی قبیله حفظ گردند.
_گاه داستان هایی که براساس اسطوره ساخته شده اند،بی آن که همان کاربرد آیینی گذشته را داشته باشند،به شکل درامی ساده به اجرا در می آیند؛
به این ترتیب اولین گام در راه تآتر به عنوان فعالیتی مستقل و تخصصی برداشته شد
_آیین و اسطوره در همه ی جوامع عناصر بااهمیتی هستند؛
تآتر از آیین های ابتدایی سرچشمه گرفته است.
باید توجه داشت که آیین تنها یکی از خاستگاه های تآتر است و نه لزوما تنها خاستگاه آن.
_فایده و معنای آیین ها:
1)آیین شکلی از معرفت است.
اسطوره و آیین تجسم دریافت یک جامعه از جهان است؛
زیرا می کوشد انسان و رابطه ی او با جهان را تعریف کند.
2)آیین می تواند یک روش تعلیم باشد،زیرا مشخصه ی جامعه ی ابتدایی نداشتن زبان نوشتاری است و اجرای آیین وسیله ای است برای انتقال دانش و سنن یک قوم به نسل های بعدی.
3)آیین ممکن است برای مهار کردن حوادث احتمالی آینده اجرا شود؛
یکی از وظایف عمده ی آیین ها آن است که با اجرای آن نتیجه ی موردنظر به دست آید؛مثل موفقیت در جنگ،باران مناسب یا کسب نیرویی فوق طبیعی؛
مثلا بسیاری از آیین ها مربوط به تغییرفصل بودند،چون مردم قبیله هنوز درنیافته بودند تغییرفصل ها براساس الگویی طبیعی و خود به خود انجام می شود و با اجرای آیین می خواستند بازگشت بهار و باروری زمین را تضمین کنند.
4)آیین غالبا برای بزرگداشت نیرویی فوق طبیعی،پیروزی در شکار یا جنگ،گذشته ی یک قوم،یک قهرمان یا یک توتم به کار می رود
5)آیین می تواند سرگرم کننده و لذت بخش باشد
_آیین ها و تآتر از عوامل اساسی مشابهی استفاده می کنند:
موسیقی،رقص،گفتار،صورتک،لباس،اجراکنندگان،تماشاگر،صحنه.
_در اکثر آیین های ابتدایی،استفاده از رقص های پانتومیم به همراه موسیقی ضربی ضروری است و صدای آوازی هم گاه ضرورت می یابد.
_گفتار و دیالوگ در آیین ها از ضرورت کم تری برخوردارند اما صورت و لباس از وسایل اصلی اجرای آیین اند؛
آرایش"توسط رنگ،خاکستر یا جوهر" که سطح بدن را می پوشاند،به عنوان مکمل صورتک و لباس به کار می رود؛
_بازیگران آیین ها باید بسیار ماهر و با انضباط باشند،زیرا در آیین ها هیچ نوع قصور و انحرافی مجاز نیست
_تنظیم فضای اجرای آیین بسیار متنوع است؛
گاه مکانی دایره مانند که توسط تماشاگران احاطه شده و گاه صحنه ای که پس زمینه ی آن را با گونی رنگ شده یا با قابی از پارچه می پوشانند و تماشاگران در سه جانب صحنه می نشینند یا می ایستند؛
و گاه فضایی باز به عنوان پس زمینه مورد استفاده قرار می گیرد،مثل کنار دریا.
_تآتر در هر عصری،اعتقادات رایج همان عصر را درباره ی انسان و جایگاه او در جهان و جامعه منعکس می کند.
_جوزف کمبل برای یافتن ترکیبی از اقسام اساطیر و آیین ها،آن ها را به سه دسته تقسیم می کند:
1)لذت"غذا،پناهگاه،روابط جنسی،خویشاوندی"
2)قدرت"انگیزه ی پیروزی،مصرف،بزرگنمایی خویشتن یا قبیله"
3)وظیفه"به خدا،به قبیله،به آداب یا ارزش های جامعه"
_در آغاز،فعالیت های تآتری از طریق آیین ها به وجود آمدند؛
زیرا در آن هنگام آیین ها اولین وسایلی بودند تا مردم توسط آن ها،نقطه نظرهای خویش را درباره ی خود و جهان قاعده بندی کنند؛
_گاهی تآتر و آیین در هم ادغام شده اند،اما در جوامع پیشرفته،هر یک کارکرد معین خود را دارند؛
گرچه باید گفت مرز بین این دو همیشه به دقت روشن نیست؛
"خاستگاه تآتر،بخش اول"/خلاقیت نمایشی/مباحث تآتر/بشری صیدمحمدی/بازیگری_کارگردانی دانشگاه تهران