این مطلب شامل درسنامه با 5 تست چالشی از کتاب سه سطحی ادبیات می باشد.
*نکاتی از دستور زبان و آرایه استعاره*
در قسمت ضمیمه فایل درسنامه به همراه پاسخ تشریحی سوالات قرار داده شده است.
این مطلب توسط مهدی رحمانی تهیه شده است.
* گروه برترهای کانون *
دستور زبان
افعال میتوانند علیرغم شکل ظاهری مشابه معانی متفاوت و فراتر از آن نقش دستوری متفاوتی نیز داشته باشند. برای مثال فعل سوختن در قدیم به معنای «آتش گرفتن» و همچنین «آتش دادن» بوده است که اولی ناگذر و دومی گذرا به مفعول است. از دیگر افعال با معانی گوناگون میتوان به فعل گرفتن با معانی زیر اشاره کرد:
1- اخذ کردن 2- پنداشتن و فرض کردن 3- شعلهور شدن 4- مؤاخذه و مجازات کردن
........................................................................... منبع: سهسطحی ادبیات، 3/8/98
61- کاربرد معنایی فعل از مصدر «گرفتن» در ابیات کدام گزینه یکسان است؟
الف) من گرفتم ساختی پوشیده سال خویش را / چون کنی پنهان ز چشم خلق حال خویش را؟
ب) کس را سزای ذات تو مدحی نداد دست / گر بنده حق آن نگزارد بر او مگیر
ج) گیرم که ز دشمن گله آری بر دوست / چون دوست جفا کند چه تدبیر کنی؟
د) وعظ واعظ ز چه دانی نکند جا به دلِ ما / پختگانیم که در ما سخن خام نگیرد
1) الف، د 2) ب، ج 3) ج، الف 4) د، ب
......................................................................... منبع: سهسطحی ادبیات، 18/8/97
126- معنای واژة «همّت» در کدام گزینه با سایر ابیات متفاوت است؟
1) کسی کاو پادشاه و مهتر و فرمانروا باشد / به آن کوشد که او را همّت و کام و هوا باشد
2) ای توانگر مفروش این همه نخوت که تو را / سر و زر در کنف همّت درویشان است
3) همّتم بدرقة راه کن ای طایر قدس / که دراز است ره مقصد و من نوسفرم
4) روی خوب است و کمال هنر و دامن پاک / لاجرم همّت پاکان دو عالم با اوست
برای پیدا کردن گروه مفعولی دو راه وجود دارد: 1- استفاده از پاسخ سؤال «چه کسی / چه چیزی را + فعل» 2- استفاده از حرف «را» نشانه مفعولی
اما به نکات زیر توجه کنید:
1- مطمئن شوید که فعل جمله گذرا میباشد.
2- مطمئن شوید که نوع «را» مفعولی است و فک اضافه یا حرف اضافه نیست.
........................................................................ منبع: سهسطحی ادبیات، 27/10/98
64- در کدام گزینه «گروه مفعولی» یافت میشود؟
1) مرغ اگر از صحبت گلزار سوخت / مرغ من از فرقت گل زار سوخت
2) تنم از رنج در بیچارگی سوخت / دلم از عشق در آوارگی سوخت
3) فروغ آن گل رخسار بینقابم سوخت / گیاه تشنهجگر بودم آفتابم سوخت
4) دلش بر آتش خجلت چنان سوخت / که از آه دلش کام و زبان سوخت
آرایههای ادبی
استعاره
بیگمان آرایه استعاره یکی از گستردهترین و فراگیرترین آرایههای شعر و ادب فارسی است. دو نوع استعاره داریم:
نوع اول یا مصرحه:
در این جا ما مشبه را ذکر نمیکنیم و مستقیماً مشبه به را به جای آن ذکر میکنیم.
مثال: «مرا در خانه سروی است» واضحاً سرو در تشبیهی بوده که مشبه آن «معشوق» بوده که حذف شده و آرایه استعاره را پدید آورده است.
نوع دوم یا مکنیه:
در این جا مشبه به محذوف است و یک ویژگی و نشانه از آن به همراه مشبه میآید. پرکاربردترین مصادیق این نوع استعاره اضافی استعاری و تشخیص هستند.
مثال: «پرواز فکر»، مشخصاً پرواز که یکی از ویژگیهای پرنده است با فکر همراه شده است و خود مشبه به حذف گردیده است.
........................................................................... منبع: سهسطحی ادبیات، 9/3/99
133- در کدام گزینه استعاره و دو تشبیه مییابید؟
1) آن کشیدم ز تو ای آتش هجران که چو شمع / جز فنای خودم از دست تو تدبیر نبود
2) وفای تو است چون عمر من و ماند / به محشر وعدة دیدار جانا
3) از روی نرم، سرزنش خار میکشم / چون گل ز حُسن خلق خود آزار میکشم
4) صنمی لشکریم غارت دل کرد و برفت / آه اگر عاطفت شاه نگیرد دستم
......................................................................... منبع: سهسطحی ادبیات، 18/8/97
137- در همة ابیات بهجز ... «تشبیه و استعاره» وجود دارد.
1) اگر بیتی عاشقی در گریه، ای زاهد چو اشک / از نظر مگریز کان باران ز ابر رحمت است
2) بر سر خوان هوس عمری است مهمان خودیم / خوان رنگارنگ حسرت، نعمت الوان ماست
3) طفلی است جان و مهد تن او را قرارگاه / چون گشت راهرو فکند مهد یک طرف
4) و یا به ابر گهربار درفشان گفتن / که بر بنات نبات از طریق لطف ببار
پاسخ ها
61-گزینة «3»....................................................................................................................................................
افعال «گرفتم» و «گیرم» از مصدر «گرفتن» در ابیات «الف، ج» در معنای «فرض کردن» به کار رفته است.
بررسی سایر ابیات
ب) مگیر: خرده مگیر، عیبجویی مکن، ایراد نگیر
د) نگیرد: تأثیر نمیکند، اثر نمیکند
126-گزینة «1».................................................................................................................................................
واژة «همت» در ابیات گزینههای «2، 3 و 4» در معنای عرفانی به کار رفته است که عبارت است از «توجه قلب با تمام قوای روحانی خود به جانب حق، برای حصول کمال در خود یا دیگری» (توجه یا نظر و عنایت پیر و مرشد بر امری)، اما در گزیة «1»، در معنای «سعی و تلاش و اراده و عزم» به کار رفته است.
64-گزینة «3»....................................................................................................................................................
در این بیت فعل «سوخت» در هر دو مصراع به معنای «سوزاند» آمده است و ضمیر «ـَ م» در واژههای «بینقابم» و «آفتابم» در نقش مفعولی به کار رفته است:
فروغ آن گل مرا سوزاند، آفتاب مرا سوزاند.
133-گزینة «1».................................................................................................................................................
«آتش هجران» و «چو شمع» تشبیه است و «ای آتش هجران» تشخیص و بنابراین استعاره است.
گزینة «2»: استعاره ندارد و یک تشبیه دارد: (وفای تو مثل عمر من کوتاه است)
گزینة «3»: «سرزنش خار» و «حُسن خلق داشتن گل» استعاره و تشخیص / «چون گل ...» تشبیه
گزینة «4»: «صنم» استعاره از معشوق
137-گزینة «2».................................................................................................................................................
«خوان هوس» و «خوان حسرت» هر دو تشبیه هستند.
تشریح گزینههای دیگر:
گزینة «1»: تشبیه: «چو اشک» و «ابر رحمت» / «باران» استعاره از «اشک»
گزینة «3»: تشبیه: «جان طفلی است» و «مهد تن» / «مهد» استعاره از «تن»
گزینة «4»: تشبیه: «بنات نبات» / «گهربار و درفشان (گهر و دُر) استعاره
