چگونه به سؤالات قافیه پاسخ دهیم؟
بخش قافیه در کتاب ادبیات فارسی سال چهارم انسانی ویژگیهای منحصر به فرد و ویژهای دارد که حاکی از اهمیت بالای آن در میان درسهای ادبیات اختصاصی است. این بخش کمحجمترین و در عین حال پرتکرارترین مبحث در ادبیات اختصاصی کنکور است. یعنی با فراگیری دو درس قافیه میتوانیم مطمئن باشیم که دو سال از سی سؤال ادبیات اختصاصی را در کنکور سراسری پاسخ خواهیم داد.
در ذیل جداول و تقسیمبندیهایی جهت سهولت در یادگیری و پاسخدهی به سؤالات قافیه ارائه میشود. (توجه داشته باشید پس از فراگیری این درس، تنها تمرین و تستزنی زیاد است که میتواند مطالب را در ذهن شما تثبیت کند.)
اولین گام در پاسخگویی به سؤالات قافیه خواندن درست بیت صورت سؤال و درک معنای کلمات آن است. فقط با درک معانی است که میتوانیم ردیفها را در بیت یافته و کنار بگذاریم تا به کلمات قافیه برسیم.
پس از آن با توجه به صورت سؤال که معمولاً در مورد یکی از سه بخش اساسی مباحث قافیه است، میتوانیم پاسخ درست را بیابیم.
بخشهای اساسی مبحث قافیه
1- قواعد قافیه: برای یافتن قاعدهی قافیه، کلمات قافیه را در کنار هم قرار میدهیم و به حروف پایانی آنها توجه میکنیم. به یاد داشته باشید که از حرف پایانی تا جایی که به مصوّت برسیم ادامه میدهیم.
برای مثال: شکست و نشست: ت (صامت)، س (صامت)، ـَـ مصوّت: ـَـ ست= حروف قافیه. با توجه به این فرمول دو حالت متصور است:
1. حرف پایانی، خودش مصوّت باشد: قاعدهی (1) قافیه (مصوّتهای بلند «ا» و «و») مثل فردا و تنها
2. حرف پایانی، مصوّت نباشد. در این صورت چند نکته قابل توجه است:
الف) حروف قبل از مصوّت مشترک نباشد: قاعدهی (2) قافیه مثل تحکیم و تسلیم (یم، مصوّت + صامت)
ب) حروف قبل از مصوّت مشترک باشند: در این مورد هم دو حالت وجود دارد.
1. حروف بعد از مصوّت را بتوان طبق تبصرهی (1) قافیه الحاقی دانست. مثل کاشتید و داشتید (اشت، حروف اصلی / ید، حروف الحاقی)
حروف الحاقی شامل: شناسهها، ضمایر متصل، پسوندها، مخفف صیغههای زمان حال بودن، «ی» آخر بعضی واژههای مختوم به مصوّت به «ا» و «و»
2. حروف بعد از مصوّت مشمول حروف الحاقی مذکور نباشند. مثل حکایت و شکایت. در این صورت فقط (ـَ ت) حروف قافیه هستند.
2- تبصرههای قافیه:
در نوشتار بعدی خواهیم آورد.
نویسنده: نسرین حقپرست
(مسئول درس ادبیات فارسی سال چهارم انسانی)
