مشاورهي درسي آزمون 3 شهريور چهارم انساني «ادبيات عمومي»
ادبيات فارسي3:
مبحث: نثر فارسي و انواع ادبي (2) «ادبيات تعليمي»
تعداد سؤال در آزمون 3 شهريور: 10 سؤال
همانند آزمونهاي قبلي، درس ادبيات فارسي را در قالب مباحث کلي و ششگانهي «املا، واژگان، آرايههاي ادبي، تاريخ ادبيات، معنا و مفهوم و قرابت معنايي» بررسي مي کنيم.
املا :
درسهاي اين آزمون از نظر املايي بسيار مهم هستند و معمولاً هم واژگان اين دروس در کنکورهاي سراسري و آزاد مورد سؤال قرار مي گيرد. در اين زمينه، درسهاي «در آتش افکندن ابراهيم، داستان بردار کردن حسنک، داستان شير و گاو، چگونگي تصنيف گلستان و در سبب عيد نوروز» اهميت بيشتري دارند.
براي يادگيري واژگان مهم اين دروس بهتر است کل واژگان مهم را در يک برگهي جداگانه بنويسيد و چندين بار مرور کنيد. سعس کنيد معني آنها را به دقت ياد بگيريد تا در متن و جمله بتوانيد آنها را از واژگان مشابه تشخيص دهيد. سپس اين واژگان را با واژگاني که از نظر املايي مشابه هستند، مقايسه کنيد و به تفاوت معنايي و کاربرد آنها توجه کنيد.
توصيه ميکنيم کلمات مهم را همراه با واژگان مترادف ياد بگيريد.
مثال:
| کلمات همخانواده | معني | واژه |
| فراغت، فارغ | آسودگي | فراغ |
| فارق، فرقت | دوري | فراق |
| صائب (درستانديش) | درست | صواب |
| _ | پاداش | ثواب |
| _ | جامه ي نو | حلّه |
| _ | حرف تنبيه | هله |
| قانونگذار، سرمايهگذار | قرار دادن، وضع کردن | گذاشتن |
| خواب گزار، نمازگزار، سپاسگزار | ادا کردن، بهجا آوردن | گزاشتن |
| حارس، حراست | نگهبانان | حرس |
| _ | بريدن شاخ و برگ درختان | هرس |
| حريص | طمع، آز | حرص |
| قرب، قريب | نزديکي | قربت |
| غريب | دوري | غربت |
| مغرور | غافل، نادان | غره |
| _ | در لغت به معناي پيشاني به اول و آغاز هر چيز گفته ميشود | غُرّه |
| _ | سياه | قره |
با توجه به اينکه متن درسهاي اين آزمون، عمدتاً جزء متون کهن ادبيات فارسي است، واژهاي دشوار و نامأنوس اين دروس زياد هستند. بنابراين، ابتدا سعي کنيد معني اين واژگان را در متن و جمله ياد بگيريد سپس به تمرين يادگيري معاني واژگان بهصورت مستقل و جدا بپردازيد و اين کار را آنقدر ادامه دهيدتا بدون توجه به متن و جمله هم بتوانيد معناي واژگان را تشخيص دهيد.
ممکن است براي برخي از واژگان بيش از يک معنا در کتاب درسي وجود داشته باشد؛ تمامي آنها به يک ميزان مهم هستند و بايد تمامي آنها را بهخوبي به خاطر بسپاريد.
تاريخ ادبيات :
درآمدي بر نثر فارسي را به دقت مطالعه کنيد و انواع نثر را همراه با ويژگي هايشان و کتابهاي مثال زده شده، دستهبندي کنيد و به خاطر بسپاريد. توجه داشته باشيد که طبقهبندي مطالب سبب يادگيري هر چه بهتر ميشود.
توجه: بسياري از موارد مهم تاريخ ادبيات در بخش اعلام کتاب درسي بيان شده است. توجه داشته باشيد که بخش اعلام نيز بايد در کنار متن هر درس مطالعه شود. توصيه ميکنيم بخش اعلام مربوط به هر درس را در صفحهي آعازي همان درس يادداشت کنيد تا در مواقع دوره نيز بخش اعلام را فراموش نکنيد.
مروري بر انواع نثر فارسي:
نثر مرسل يا ساده يا نثر سبک خراساني يا نثر بلعمي يا نثر دورهي اول (همهي اين اسمها متعلق به يه نثره!)
ويژگيهاي نثر مرسل: جملات کوتاه، خالي از لغات مهجور عربي، بدون مترادفات، توصيفات کلي
نمونههاي نثر مرسل: ترجمهي تاريخ طبري، ترجمهي تفسير طبري و قصص الانبياء
نثر بينابين (نثر منشيان و دبيران عهد غزنوي):
ويژگيهاي نثر بينابين: سادگي و استواري (مانند نثر مرسل)، ورود لغات عربي و آيات و احاديث (مانند نثر فني)؛ به دليل همين ويژگيهاي دوگانه به «نثر بينابين» مشهور شده است.
نمونههاي نثر بينابين: تاريخ بيهقي، سياستنامهي نظامالملک، قابوسنامهي عنصرالمعالي (با يه تير دو نشون بزنيد: هم نوع نثر کتابها رو ياد بگيريد و هم نام مؤلف اونها رو که مربوط به درس تاريخ ادبيات (1) ميشه)
نثر فني:
ويژگيهاي نثر فني: نزديکي به شعر، سرشار از آرايههاي ادبي، آيات و احاديث و ضربالمثلهاي عربي، برتري توصيف بر خبر
نمونههاي نثر فني: کليله و دمنه
آغازگر اين نثر، «نصرالله منشي» است.
نثر مصنوع و متکلف:
ويژگيهاي نثر مصنوع و متکلف: لبريز از تکلف و آرايههاي ادبي
نمونههاي مصنوع و متکلف: تاريخ جهانگشاي جويني، مقامات حميدي، حبيبالسير خواند مير
آغازگر اين نثر، «نصرالله منشي» است.
نثر دورهي مشروطه:
ويژگيهاي نثر دورهي مشروطه: سادهنويسي و دوري از تکلف
نمونههاي نثر دورهي مشروطه: نوشتههاي ميرزا فتحعلي آخوند زاده، طالبوف و حاج زينالعابدين مراغهاي
آرايه هاي ادبي:
گرچه بيشتر مباحث اين آزمون بهصورت نثر هستند، اما برخي از جملاتي هم که به صورت نثر بيان شدهاند، از نظر آرايههاي ادبي غني هستند. به اينگونه جملات توجه و متن دروس داستاني را هم با دقت مطالعه کنيد. (اينم يه راهنمايي: يه سؤال آزمون بعد مربوط به آرايههاي ادبي يک جملهي نثر است!)
مثال: عبارت «خلاف راه صواب است و راي اولوالالباب که ذوالفقار علي در نيام و زبان سعدي در کام» داراي آرايههاي زير است:
سجع، تلميح، تناسب (مراعات نظير)، کنايه
معنا و مفهوم :
متن درسها را جمله به جمله و با دقت بخوانيد؛ چراکه درست خواندن، مقدمهي درست فهميدن است. واژگان مهم را کامل ياد بگيريد. به قسمتهاي خودآزماييها توجه کنيد؛ چراکه در فهم متن دروس بسيار مهم هستند و بسياري از سؤالات مفهوم از همين خودآزماييهاي به ظاهر کماهميت طراحي ميشوند.
قرابت معنايي
در سالهاي اخير ديده شده که سؤالهاي قرابت معنايي علاوهبر اشعار کتب درسي، از متون دروس،ز خودآزماييها، آيات مندرج در متن درس و ساير قسمتهاي کتاب هم طرح شدهاند. دروس 6 تا 9 از اين نظر بسيار مهم هستند، لذا هنگام يادگيري اين دروس سعي کنيد علاوه بر معني متن درس، مفهوم جملات را نيز به دقت ياد بگيريد و به آيات و ضربالمثلهايي که در متن درس آمده است توجه کافي داشته باشيد.
مثال: مفهوم «لا تبديل لخلق الله»: ثابت بودن آفرينش خداوند و عدم دگرگوني و تغيير آن که ميتواند در ترکيب با چند بيت، يک سؤال قرابت معنايي دشوار بسازد.
مثال: مفهوم «مصلحت آن ديدم که در نشيمن عزلت نشينم و دامن از صحبت فراهم چينم و دفتر ازگفتههاي پريشان بشويم و من بعد پريشان نگويم: تأکيد بر خاموشي و سکوت
شعر حفظي «مردان خدا» معمولاً در کنکورهاي سراسري مورد توجه بوده است.به مفاهيم عرفاني ابيات اين شعر توجه کنيد و آنها را به دقت ياد بگيريد.
زبان فارسي (3)
مبحث: درسهاي 9 تا 15
در ميان مباحث اين آزمون، دروس 9 ،11 و 15 از اهميت ويژهاي برخوردارند و در کنکورهاي سالهاي اخير حتي سؤالات ترکيبي از اين دو درس طراحي شده است.
درس نهم:
براي يادگيري مباحث اين درس به نکات زير توجه کنيد:
وابستههاي پيشين: به صفتهاي پيشين (نخستين، بهترين و ...) و شاخص توجه داشته باشيد.
شاخص: توجه داشته باسيد که کلماتي شاخص هستند که نتوان ميان آنها و کلمهي بعد از آنها، کسره يا «ي» قرار داد؛ چراکه در اين صورت، کلمات، شاخص نيستند بلکه نقش هستهي گروه اسمي را خواهند داشت. به بيان ديگر، شاخص نبايد يکي از نقشهاي اصلي جمله را گرفته باشد.
مثال:
مهندس احمدي حقوق کارگران را پرداخت کرد. (مهندس: شاخص)
مهندسِ پروژهي راهسازي، امروز سر کار خود حاضر نشد. (در اين جمله، کلمهي «مهندس»، هسته محسوب ميشود و نقش گرفته است، پس شاخص نيست. از طرفي، هنگام خواندن جمله، بايد ميان «مهندس» و کلمهي بعد از آن،کسره قرار داد.)
وابستههاي پسين: به انواع صفتهاي پسين، مضافاليه، نشانههاي جمع، «ي» نکره توجه کنيد.
مثال:
کتاب خوب / کتاب خواندني / کتاب من / کتابها / کتابي
ترکيبهاي وصفي و اضافي: به معني يک واژه دقت کنيد تا بتويانيد اسم و صفت را از يکديگر تشخيص دهيد.
به صفتهاي پيشين دقت کنيد.
مثال:
هر کتابي/ همهي کتابها / اين کتاب / آن کتاب/ چه کتابي /همين کتاب / همان کتاب / کدام کتاب / چنين کتابي/ چنان کتابي / اولين کتاب / نخستين کتاب / آخرين کتاب /بهترين کتاب
يک راه حل براي تشخيص ترکيبهاي وصفي و اضافي:
راه اول: در يک ترکيب، اگر به واژهي دوم، پسوند «تر» را اضافه کنيد و آن ترکيب معنادار باشد، بيانگر اين است که ترکيب وصفي است، در غير اين صورت ترکيب، اضافي است.
مثال:
درخت زيبا: درخت زيباتر (با افزودن «تر» به جزء دوم، ترکيب همچنان معنيدار است، پس اين ترکيب، يک ترکيب وصفي است.)
خانهي ما : خانهي ماتر !! (با افزودن «تر» به جزء دوم، ترکيب هيچ معنايي ندارد، پس اين ترکيب يک ترکيب اضافي است.)
راه دوم: اگر به آخر ترکيب وصفي، کلمهي «است» را اضافه کنيد، يک «جملهي سهجزيي اسنادي با معني» ساخته ميشود اما در مورد ترکيبهاي اضافي اين گونه نيست:
مثال:
درخت زيبا: درخت زيبا است. (ترکيب وصفي)
خانهي ما : خانه ما است. (جمله بي معني است، پس ترکيب، اضافي است.)
در شمارش ترکيبهاي وصفي و اضافي، معطوفها هم شمرده ميشوند.
مثال:
اين چشمانداز و آسمان زيباي شهر
اين چشم انداز /اين آسمان / چشم انداز زيبا / آسمان زيبا / چشم انداز شهر / آسمان شهر
«آسمان» به «چشم انداز» عطف شده و معطوف است، بنابراين صفتها و مضافاليههاي «چشم انداز» براي «آسمان» هم محسوب ميشوند.
وابستههاي وابسته :
براي يادگيري اين مطلب ابتدا بايد وابستههاي پيشين و پسين و ترکيبهاي وصفي و اضافي را بهطور کامل ياد بگيريد تا بتوانيد وابستههاي وابسته را تشخيص دهيد.
درس دهم و سيزدهم:
از آنجاييکه اين دو درس ارتباط بسيار زيادي با هم دارند سعي کنيد اين دو دورس را با هم مطالعه کنيد تا کليهي مطالب را در ارتباط با هم ياد بگيريد.
درس يازدهم و پانزدهم:
اين دو درس از دروس بسيار مهم کتاب هستند که در کنکور هم همواره از آنها سؤال طرح ميشود.
براي تشخيص ساختمان واژه به نکات زير توجه کنيد:
هر واژه را با توجه به وضعيت کنونياش بررسي ميکنيم و به وضعيت تاريخي آن توجه نميکنيم.
مثال:
کلمات (تابستان، زمستان، کوچه، کلوچه، مژه، سهراب، افراسياب، سياووش، رستم، تهمينه، ساربان، کاروان، زنخدان و ..) همگي ساده محسوب ميشوند!!!
به پسوندها و پيشوندهاي مشتقساز توجه کنيد و سعي کنيد آنها را به دقت ياد بگيريد؛ چراکه به محض ديدن اين پيشوندها و پسوندها در يک کلمه ميتوانيد مشتق يا مشتق - مرکب بودن آن را تشخيص دهيد.
در کنکور هاي اخير، سؤالاتي از اين دروس مطرح شدهاند که بهصورت ترکيبي با درس نهم طراحي شدهاند.
مثال:
وابستهي مضافاليه در کدام گزينه، اسم مشتق - مرکب است؟
(يه راهنمايي: ممکنه ما هم توي سؤالهاي آزمونهاي بعدي، ار اين تيپ سؤال استفاده کرده باشيم! پس خوب حواستون رو جمع کنيد!)
براي پاسخ به اين قبيل سؤالها، ابتدا بايد قسمت اول سؤال را جواب دهيد، يعني در هر چهار گزينه، وابستههاي مضافاليه را مشخص کنيد. توجه داشته باشيد امکان دارد در برخي از گزينهها اصلا وابستهي مضافاليه وجود نداشته باشد که در اين صورت آن گزينه کاملاً رد ميشود و از احتمالات پاسخ بيرون ميرود. سپس ساختمان کلمهي مورد نظر را بررسي کنيد و نوع آن را تشخيص دهيد.
درس چهاردهم:
ميتوان گفت که مهمترين قسمت اين درس، وضعيت واژهها در گذر زمان است. واژگاني را در کتاب درسي بررسي شدهاند به دقت ياد بگيريد. چراکه سؤالات مطرح شده معمولاً در محدودهي همين کلمات کتاب درسي جاي دارد و از کلمات خارج از کتاب در اين زمينه عموماً پرسشي طراحي نميشود.
رويا رحماني؛ رتبهي 9 کنکور سراسري سال 89
و زهرا نعمتي؛ مسئول توليد آزمونهاي سال چهارم انساني