انسان از بدو پيدايش تاکنون درصدد برآمده تا شرايط نامساعد زيست محيطي اطراف خود را به نحوه دلخواه تغيير دهد و اگرچه توانسته به پيشرفتهاي قابل توجهي نيز دست يابد، اما با توجه به ماهيت متغير هوا و ويژگيهاي ديناميکي آن و نيز عدم شناخت و ارزيابي کافي انسان در اين زمينه، کمتر توفيق تعديل پديده هاي نامساعد جوي را بر وفق مراد خويش داشته است.
توليد باران با استفاده از هرعمل مصنوعي که با تحريک و تغيير در فرآيندهاي دروني ابر همراهاست، باروري ابر ناميده ميشود. معمولا باروري ابرها با اضافهکردن موادي خاص بهنام عاملهاي باروري انجام ميشود. مهمترين هدف براي باروري ابرها، افزايش ميزان بارش، جلوگيري از بروز بلاياي طبيعي از قبيل سيل، تگرگ، رعد وبرق، انتقال زماني و مکاني بارش، زدودن مه مزاحم، تعديل آب وهوا، توليد برف در ارتفاعات و... است.
در حال حاضر حدود 40 کشور جهان، برنامههاي باروري ابرها را انجام ميدهند.جو زمين، حاوي مقادير متغيري از بخار آب است. مقدار اين بخار آب، رابطه مستقيمي با دماي هوا دارد. با رسيدن دما به 12 درجه، هوا از بخار آب اشباع ميشود. اگر سرد شدن ادامه يابد، ميزان بخار اضافه برميزان مورد نياز براي حفظ حالت اشباع، به قطرات ابر تبديل ميشوند. بهترين روش براي بارور کردن ابرها، افزايش هستههاي ميعان در ابر است. در باروري مصنوعي ابر، عامل بارورکننده برحسب دماي ابر تفاوت دارد. در ابرهاي سرد (دماي ابر زير صفر درجه) از يخ خشک و يدور نقره استفاده ميشود و در ابرهاي گرم (دماي ابر بالاي صفر درجه) از قطرات آب و نمک طعام استفاده ميشود.
روشها
براي باروري ابر از 2روش هوايي و زميني استفاده ميشود. روش هوايي، بيشتر مناسب براي فصل تابستان است که به 3 طريق باروري در پايه ابر، باروري درون ابر و باروري تاج ابر صورت ميگيرد. در مناطق کوهستاني، درفصل زمستان هم ميتوان از روش باروري زميني استفاده کرد. در روش هوايي، مواد لازم براي توليد هستههاي ميعان را با استفاده از هواپيما به ابر تزريق ميکنند. بعد از شليک گلوله حامل يديد نقره توسط هواپيما يا راکت به داخل ابر، حدود ۴۵ دقيقه بعد، ابر شروع به باريدن مي کند. اين مدت، زماني است که ابر از مکاني که براي باريدن در نظر گرفته شده، فاصله ميگيرد. براي همين مکان تزريق اين مواد بايد به دقت انتخاب شود تا با محل مورد نياز باران، درلحظه بارش تطبيق پيداکند. در ايران از 2روش براي بارورکردن ابرها استفاده ميشود که يکي روش باروري قله ابر و ديگري باروري درون ابر است. براي باروري قله ابر از گلولههاي پرتابي يدور نقره استفاده ميشود.. چون هنگام اجراي عمليات، ميتوان ابر و محل مناسب آن را ديد و عامل باروري، سريعتر و با دقت بيشتر به ابر تزريق ميشود. روش ديگر در کشورمان، تزريق افقي نيتروژن مايع است. گلولههاي يدور نقره پرتابي، هستههاي يخي مصنوعي را وارد منطقه فوق سرد ابري مي کنند و نيتروژن مايع با ايجاد سرمايش شديد در ابر، از بخار آب وآب فوق سرد هستههاي يخي توليد ميکند.
سابقه باروري ابرها در ايران
نخستين بار، در سال 1353 طرح باروري ابرها توسط وزارت نيرو براي افزايش ذخيره آبي سدهاي لتيان و کرج، بهوسيله يک شرکت کانادايي و با استفاده از 30 دستگاه ژنراتور زميني تصعيد يدور نقره و يک هواپيما اجرا شد. در سال 1367، تجهيزات بهجا مانده از طرح جاجرود و کرج به يزد منتقل شد و سپس در سالهاي 75،74،73،70،69 عمليات باروري ابرها با استفاده از ژنراتور زميني در ارتفاعات شيرکوه يزد اجرا شد. در هر عمليات باروري از مقدار ناچيزي يدورنقره استفاده ميشود و تحقيقات در دنيا، هيچ گونه عوارض زيست محيطي را نشان ندادهاست. در روش نيتروژن مايع هم چون نيتروژن پس از انتشار در هوا، به سرعت تبديل به گاز ميشود، هيچ گونه آلودگي ايجاد نميکند
بارورسازي ابرهاي کوهساري
هواي مرطوب، موقع صعود از کوهها سرد ميشود و ابرها تشکيل ميشوند. اينها، ابرهاي کوهساري هستند. بارورسازي اين نوع ابرها با استفاده از مواد مصنوعي، باعث افزايش کارايي بارندگي ميشود. زمان تأثير مواد باروري 20 تا 40 دقيقه بعد از تزريق است و باتوجه به سرعت و حرکت ابر، در فاصله حدود 50-40 کيلومتري محل تزريق اثرات بارورسازي نمايان ميشود.
تحقيق
مهمترين ماده درعمليات باروري ابرها، يدور نقره است. اين ماده است که با پاشيدن آن در دل ابرها، باعث تشکيل هستههاي ميعان شده و عامل بارانزايي ابرهاست. ماجراي کشف اين ماده و ردپاي آن در ادبيات معاصر هم جالب است. سال 1946 در آزمايشگاه هاي تحقيقاتي جنرال الکتريک نيويورک تحقيقاتي انجام شد که به تعديل حجم عظيمي از ابرها با هزينه مناسب منجر شد. مهمترين نقش را در اين تحقيقات دو شيمي- فيزيکدان فارغالتحصيل از دانشگاه MIT برعهده داشتند؛ برنارد وونهگات و وينست شيفر.
اميدوار به آينده
خريد تجهيزات براي باروري ابرها و اجراي آن، از جمله ملزومات اجراي اين پروژه است، اما آنچه بيشتر مي تواند براي آيندگان اين مرزوبوم مفيد واقع شود وجود دانش بومي و استفاده از دانشمندان داخلي است.
