ويروسها و باکتريهايي که اغلب براي يک گونه زيستي، کشنده و مرگبار هستند ميتوانند به سرعت براي آلوده کردن گونههاي ديگر تکامل يافته و آنها را نيز بيمار کنند.
از جمله امراض مهلک و مشترک بين انسان و حيوانات که اخيرا به مرحله همهگيري جهاني رسيد، آنفلوآنزاي خوکي بود. آنفلوآنزاي خوکي آخرين نمونه از بيماريهاي مرگباري است که ويروس آن از دام به انسان و بالعکس سرايت ميکند.
مزارع و فروشگاهها ميتوانند منشاء عفونتهاي مشترک انساني و حيواني باشند زيرا در اين محيط ها شرايط ترکيب و اختلاط ميکروبها فراهم ميشود و آنها فرصت مييابند با هم به تبادل ژنهايشان پرداخته و آماده براي از بين بردن ميزبان قبلي خود مثلا انسانها شوند. اين بيماريها که از حيوانات به انسان منتقل ميشوند «زئونوز» نام دارند.
در حال حاضر حدود 30 بيماري مشترک بين انسان و حيوان وجود دارد که ميتوانند تنها از طريق تماس مستقيم منتقل شوند ضمن اينکه بيش از 40 بيماري نيز بر اثر گزيدن يا گاز گرفتن به انسانها منتقل ميشوند. اما انگلهاي ناقل بيماري در انتخاب ميزبان خود مشکلپسند نيستند. از طرفي بيماريهاي انساني نيز ميتوانند جمعيت حيوانات را به واسطه فعاليتهاي اکوتوريسم با نابودي مواجه کنند.
به گزارش ايسنا به نقل از لايوساينس، 10 نمونه از مهلکترين بيماريهاي مشترک بين انسان و حيوانات عبارتند از:
1- آنفلوآنزا
شيوع آنفلوآنزاي خوکي در برخي کشورها در حال حاضر و در مقايسه با شيوع گسترده و تاريخي آن در گذشته چندان بحراني نيست اما با توجه به اينکه افراد زيادي بر روي کره زمين زندگي ميکنند و تعداد بسياري از آنها در شهرها ازدحام دارند و بيشتر آنها نيز در حال سفر هستند در نتيجه قابليت همهگيري اين بيماري از ديد متخصصان سلامت کاهش نيافته است.
تاريخچه آنفلوآنزا بسيار وحشتناک است. در سال 1918 ميلادي شيوع آنفلوآنزا ماهها مردم جهان را گرفتار ساخت و جان دستکم 50 ميليون نفر را گرفت که اين ميزان مرگ و مير بيش از مرگ و ميرهاي ناشي از ساير بيماريها بود که در يک بازه زماني کوتاه مدت به ثبت ميرسيد.
در آن سال يک پنجم جمعيت جهان و بيش از 25 درصد از جمعيت آمريکا به اين بيماري مهلک مبتلا شدند. ويروس آنفلوآنزايي که در آن سال در آمريکا همهگير شد برخلاف ديگر نسخههاي ويروس آنفلوآنزا که افراد مسن، کودکان و اشخاصي مبتلا به ضعف سيستم ايمني را از بين ميبردند به جان افراد جوان و بالغ افتاد به طوري که طي يک سال، ميانگين طول عمر در آمريکا 12 سال کاهش يافت.
امروزه دولتها بيش از گذشته به صورت علمي و استراتژيک محياي مقابله با همهگيري آنفلوآنزا هستند. هرچند تاکنون واکسن موثري براي مقابله با آنفلوآنزاي خوکي ساخته نشده و يا دستکم ماهها طول ميکشد تا واکسني براي نسخههاي جديد اين بيماري کشف شود.
2- طاعون
در قرن 14 ميلادي هيچ چيز به اندازه مرگ سياه يا همان بيماري مرگبار طاعون، بشر را هلاک نکرد و اين بيماري مهلک با تاثير مطلق جهاني خود، بسياري از ملتها را به زانو درآورد. به دنبال شيوع اين بيماري اجساد قربانيان از اروپا تا مصر و آسيا در کف خيابانها رديف شدند. در بدو شيوع طاعون، حدود 360 ميليون نفر در جهان مبتلا شده و حدود 75 ميليون نفر در مدت زمان بسيار کوتاهي جان باختند. مرگ و مير ناشي از طاعون در آن زمان بحث روز و به شدت دردآور بود.
طاعون يک بيماري باکتريايي است که عامل اصلي آن باکتري «يرسينيا پستيس» است. اين باکتري توسط موش يا حتي گربهها منتقل ميشود اما پس از انتقال ميان انسانها بسيار مرگبار ميشود که شيوع طاعون در سال 1300 ميلادي (قرن 13 ميلادي) نمونهاي از آن بود. علائم اين بيماري عبارتند از تب، لرز، ضعف عمومي و تورم و درد غدد لنفاوي و اين بيماري حتي امروزه نيز در صورت عدم درمان منجر به مرگ ميشود.
شيوع طاعون در قرن چهاردهم ميلادي به دنبال ظهور اين باکتري نادر در بيابان «گبي» در آسيا رخ داد. اين باکتري در سال 1320 ميلادي پس از ظهور دوباره از طريق کالاهاي تجاري در مسير چين به ساير نقاط آسيا برده شد و در نهايت در سال 1347 ميلادي سر از ايتاليا درآورده و بعدا به روسيه منتقل شد.
قرنها طول کشيد تا برخي کشورها توانستند بر ضربه جهاني ناشي از شيوع طاعون فايق آيند.
3- بيماريهاي ناشي از گزيدگي يا گازگرفتگي جانوران
شماري از بيماريهاي مشترک بين انسان و دام که رو به افزايش نيز هستند بر اثر گزيدن يا گازگرفتگي حيوانات رخ ميدهند و سالانه صدها هزار قرباني ميگيرند. در اين ميان حشرات پيشگام هستند به طوري که مالاريا، سالانه 350 ميليون نفر يا حتي بيشتر را در سراسر جهان مبتلا کرده و منجر به مرگ بيش از يک ميليون نفر ميشود. بسياري از اين قربانيان کودکان جنوب صحراي آفريقا هستند. تب ناشي از پشه مالاريا سالانه حدود 50 ميليون نفر را مبتلا ميکند و در اين ميان 500 هزار نفر از مبتلايان بستري ميشوند که 2.5 درصد آنها جان خود را از دست ميدهند. اين معضل به دنبال شيوع بيماريهاي ناشي از حشرات، خطرناکتر و مرگبارتر شده و دامنه شيوع آن به قاره آمريکا نيز کشيده شده است. دانشمندان معتقدند گرم شدن زمين نيز شرايط را بيش از پيش بدتر خواهد کرد.
علاوه بر اين، با در نظر گرفتن بيماريهاي ناشي از تماس با حيوانات به ويژه حيوانات خانگي، بيماري هاري سالانه جان 55 هزار نفر را در سراسر جهان به ويژه در آسيا و آفريقا ميگيرد. بسياري از اين مرگ و ميرها به دنبال گزيده شدن افراد توسط سگهاي خانگي رخ ميدهند اگرچه ساير حيوانات وحشي نيز ميتوانند ناقل بيماري هاري باشند.
بر اساس يک آمار، تنها در مکزيک و آرژانتين 16 ميليون نفر يا حتي بيشتر به بيماري شاگاس (تريپانوزوميازيس) مبتلا شدهاند که اين بيماري کشنده از طريق مدفوع حشرهاي خون آشام با نام «ترياتومين» که از خانواده ساسها است منتقل ميشود. ميکروب اين بيماري معمولا از طريق سگها و حتي جوجههايي که در خانه نگهداري ميشوند منتقل شده و باعث تماس اين حشره با انسانها ميشود.
البته براي ابتلا به برخي از اين بيماريهاي مرگبار لزوما نبايد مورد گزش حشرات يا حيوانات قرار بگيريد چرا که به عنوان مثال ويروس کشنده «هانتا» که توسط موشهاي سفيد منتقل ميشود، تنها بر اثر استنشاق گرد و خاکهاي ناشي از حرکت موشها انسان را آلوده ميکند. علائم ابتلا به اين ويروس عبارتند از کماشتهايي، تب، استفراغ و درد عضلاني که اينها تنها علائم مرحله اول اين بيماري هستند. بله درست است اين فاز اول بيماري است چون درست زماني که حس کرديد رو به بهبود هستيد، تازه فاز دوم بيماري شروع شده و شما احساس خشکي گردن، يک تب دوباره، گيجي و ضعف در حرکت خواهيد کرد. اکثر افراد از اين بيماري بهبود مييابند با اين حال حدود يک درصد نيز جان خود را از دست ميدهند.
4- ايدز
ويروس HIV که منجر به مرگ ميشود از شامپانزهها و ساير ميمونسانان نشات گرفته و به نظر ميرسد که نخستين مورد از ابتلاي انسان به آن به يک قرن پيش باز ميگردد. اين ويروس سيستم ايمني بدن را از کار مياندازد و دروازههاي بدن را به سوي ابتلا به بيماريهاي کشنده و انواع سرطان باز ميکند. به عنوان مثال بيماري سل سالانه جان نزديک به 250 هزار نفر از افراد مبتلا به ايذر را ميگيرد.
تا پايان سال 2007 ميلادي، برآوردها حاکي از ابتلاي 33 ميليون نفر به ويروس HIV بوده است که از اين رقم تنها 2.7 ميليون مورد شامل موارد جديد ابتلا در سال 2007 ميلادي ميشود. از اين ميان دو ميليون نفر جان خود را از دست دادهاند که 270 هزار مورد از مرگ و ميرها را سالانه کودکان تشکيل ميدهند. ضمن اينکه دو سوم مبتلايان به ويروس ايذر را ساکنان صحراي آفريقا تشکيل ميدهند. محققان اخيرا دريافتهاند که ويروس ايدز از سال 1969 ميلادي يعني بسيار پيشتر از آنچه تصور ميشد در ايالات متحده آمريکا وجود داشته است.
5- انگل جنونآور توکسوپلاسما
انگل عجيب «توکسوپلاسماگوندي»، مغز بيش از نيمي از مردم جهان از جمله 50 ميليون نفر را به تنهايي در آمريکا آلوده کرده است. اين انگل خطر ابتلا به نوعي اختلال موسوم به «نوروتيسيزم» را افزايش داده و ممکن است سبب بروز شيزوفرني شود.
ميزبانان اصلي اين بيماري، گربههاي خانگي هستند که در آنها ويروس اين بيماري تکثير مييابد. گربههاي ولگرد بيشتر در معرض خطر ابتلا به اين ويروس هستند و اين بيماري را از طريق مدفوع به انسان منتقل ميکنند. اين ميکروب همچنين در بدن بسياري ديگر از پستانداران نيز مشاهده ميشود.
علايم اوليه ابتلا به اين بيماري در انسان مانند علائم آنفلوآنزا است اما اين ميکروب هرگز در بدن انسان از بين نميرود. نتايج يک مطالعه نشان ميدهد در کشورهايي که ميکروب «توکسوپلاسماگوندي» در آنها شايع است، درصد ابتلا به بيماري «نوروتيسيزم» نيز بالا است.
6- بيماري خراش گربه (زخم معده)
منشا اين بيماري نوعي باکتري موسوم به «هليکوباکترپيلوري» است که به بدن ببرها، يوزپلنگها و شيرها سرايت کرده و تا امروز در بدن گربهسانان بزرگ جثه باقي مانده است و اکنون معده انسان ميزبان اين باکتري شده است.
7- ابولا
عفونت ابولا يک بيماري همهگير در ميان گوريلها و شامپانزههاي آفريقاي مرکزي است و ممکن است از طريق خوردن حيوانات مبتلا به اين بيماري نيز به انسان منتقل شده باشد. اين بيماري اکنون به دنبال تماس با خون يا ترشحات بدن فرد ناقل بيماري به ساير افراد منتقل ميشود. بيماري ابولا از سال 1970 ميلادي تاکنون و طي چند مرحله اپيدمي، چند صد نفر را قرباني کرده است.
علائم دردناک اين بيماري شامل بروز ناگهاني تب، ضعف شديد، درد عضلاني، سردرد و گلودرد همراه با استفراغ، اسهال، تحريک پوستي، نارسايي کليوي و کبدي و در برخي موارد خونريزي داخلي و خارجي هستند. اين بيماري بسته به شدت آن در حدود 25 تا 90 درصد از موارد منجر به مرگ ميشود.
محققان براين باورند که ميکروب بيماري ابولا ممکن است توسط خفاشها حمل شده و ادامه حيات دهد چرا که خفاشها در صورت ابتلا به آن نميميرند.
8- فلج اطفال، سياه زخم
اگر چه مطالعه جانوران ميتواند دشوار باشد اما محققان احتمال ميدهند شامپانزههاي پارک ملي «گابي» در تانزانيا از طريق انسان مبتلا به بيماري فلج اطفال شدهاند. گوريلها و شامپانزههاي غرب آفريقا نيز بر اثر شيوع سياه زخم جان باختند. احتمال اينکه منشاء اين بيماري فعاليتهاي گلهداري و دامپروري توسط انسانها باشد نيز ميرود اما «فابيان ليندرتز»، متخصص بيماريهاي واگيردار حيات وحش معتقد است احتمالا اين بيماري به دنبال وجود طبيعي ويروس سياه زخم در جنگلها رخ داده باشد.
9- ويروسهاي انساني قاتل شامپانزهها
فعاليتهاي اکوتوريسم شيوع بيماريهاي تنفسي را در ميان شامپانزههاي آفريقايي تشديد ميکند. دو ويروس انساني «سينسيشيال تنفسي» (HRSV) و ويروس «متا پنومو» (HMPV)، نوزادان و کودکان را در کشورهاي در حال توسعه از بين ميبرند. تقريبا تمام مردم در تماس با اين ميکروبها هستند اگر چه پادتنهاي طبيعي براي مقابله با آنها ساخته شده اما نخستين شواهد علمي تاييد شده از انتقال اين بيماري از انسان به ميمونسانان بزرگ جثه نشان داده است که اين ويروس در خلال سالهاي 1999 تا 2006 ميلادي جمعيت قابل توجهي از شامپانزهها را در غرب آفريقا مبتلا و تلف کرده است.
10- شپش گوريلها
انسانها حدود سه ميليون سال پيش شپش را از گوريلها گرفتند. انسان تنها پستانداري است که به هر دو نوع شپش سر و اندام توليدمثلي مبتلا ميشود در حالي که گوريلها تنها به شپش سر مبتلا ميشوند.