مردم ايلام به فراخور نوع زندگي و معشيت از گذشتههاي دور تا کنون از انواع شيوههاي سرگرمي، ورزش و بازيهاي مختلف در موقع فراغت و مراسم شاد استفاده ميکردهاند.
برخي از بازيها و ورزشهاي سنتي و محلي مردم استان ايلان به شرح زير است:
کِلاورِوان:
در اين بازي بازيکنان به دوسته مساوي تقسيم شده و سپس روي زمين دايرهاي
به شعاع مناسب مشخص مينمايند و يک گروه به قيد قرعه در درون دايره به حالت
4 دست و پا قرار ميگيرند و هر کدام کلاهي به سر دارند و دسته دوم بايستي
بدون آنکه ضربه پاي تيم مقابل را خورده باشند، يکي از کلاهها را برداشته و
به سرعت به نقطهاي که در فاصله دورتر از قبل مشخص شده برساند.
در حين
فرار صاحبان کلاه (تيم درون دايره) بايستي سعي کنند او را بگيرند و
همبازيهاي وي به او کمک کرده و ممکن است کلاه دست به دست گردد تا به مقصد
برسد و اگر رسيد يک امتياز و اگر کلاه را پيش از رسيدن به محل باز پس
گرفتند تيم مقابل بايستي در درون دايره قرار گيرد و بازي از نو شروع کند.
ممکن است از قبل سقف امتيازي بازي مشخص شده باشد و هر تيمي زود به آن سقف
امتياز رسيد برنده نهايي باشد. اين بازي مختص مردان است.
پَلان: در اين بازي افراد به دو گروه تقسيم و هر گروه سه قطعه سنگ باريک و بلند (حدود 40 سانتيمتري) را در يک رديف و به فاصله يک تا 5/1 متري از همديگر قرار داده و بايستي فاصله هر دو گروه مناسب پرتاب سنگ اعضا باشد.
سپس به قيد قرعه يکي از گروهها شروع نموده و هر فرد يک سنگ به طرف سنگهاي تيم مقابل پرتاب مينمايد و اگر يکي از آنها را انداخت سنگ ديگري پرتاب ميکند، و همينطور تا آخر همه تيم سنگهاي خود را به سمت هدف پرتاب ميکنند.
پس از آن تيم مقابل به همين روال شروع
ميکند. هر تيمي که زودتر از ديگري هر سه عدد سنگ کاشته شده را هدف قرار
داد، يک امتياز ميگيرد و سپس جاي تيمها عوض و بازي از نو آغاز ميگردد.
اگر
سنگهاي يک گروه سالم ماند و هيچکدام زده نشدند و گروه ديگر هر سه سنگ
(نشانهاش) افتاد، دو امتياز محسوب و زمين هم جابجا نميشود.
سقف امتياز از قبل مشخص و هر گروهي زودتر به آن سقف برسد، برنده است. اين بازي بيشتر توسط مردان اجرا ميشود ولي گاهي زنان نيز مشارکت دارند.
بازي قلان: از جمله بازيهاي سنتي، جذاب و دلپذير است. اين بازي اغلب در هنگام رفتن به طبيعت خصوصاً در فصل بهار انجام ميشود و با انتخاب يک نفر سرپرست يا مربي در محدوده زميني که آن را خط کشي کردهاند صورت ميگيرد. اين بازي به دو صورت انجام ميگيرد؛ نخست به صورت دو نفره و مبارزه تن به تن و ديگري به صورت جمعي.
حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هر دو گروه وارد دايره ميدان بازي ميشوند و هر کدام از پاي درآيد بازنده است و آن که برنده باشد اگر توان لازم را داشته باشد ميتواند مجدداً با حريف ديگري مسابقه دهد. اين مبارزه تا آخرين نفر هر گروه ادامه دارد.
دو بازيگر با شانههاي خود سر و کار دارند. دو شانه راست يا دو شانه چپ، ضربات از مرفق تا انتهاي بالايي دست است و در حين بازي هر ضربهاي به غير از شانه به شانه انجام بگيرد خطاست و انجام دهنده از بازي خارج ميشود.
تمام بازيگران در حالت بازي با يک پا، پاي ديگر خود را از پشت تنه با دست محکم ميگيرند و در حالت بازي يکي رو به پشت، يکي رو به جلو مبارزه ميکنند تا خطرات ضربات پيش نيايد.
چُوزَر (چوب طلايي): اين بازي منحصراً در شب انجام ميشود و بيشتر بوسيله نوجوانان (پسر و دختر) به اجرا درميآيد. در اين بازي افراد به دو گروه تقسيم و سپس قطعه چوبي کوچک که داراي نشانه مشخص باشد و يا آن را مثلاً با بستن پارچهاي مشخص نموده باشند را تهيه نموده و سپس هر دو گروه رو به يک طرف نموده و يک نفر قطعه چوب را بدون آنکه خود نگاه کند به طرف پُشت پرتاب ميکند.
پس از چند ثانيه مکث همه به آن طرف هجوم برده و به دنبال يافتن چوب برميآيند و ضمن آن بايستي مراقب گروه ديگر باشند که اگر آن را يافتند فوراً آن فرد را گرفته و چوب را پس بگيرند.
هر گاه فردي آن را پيدا نمود بايستي به
شدت پنهانکاري نموده و به نحوي اعضاي گروه خود را با خبر کند و کم کم به
کناري کشيده و آماده فرار به سوي محل نشانهاي که از قبل تعيين شده بشود.
به
محض آماده شدن بايستي با صداي بلند بگويد: «يافتم» و سپس فرار کند و از
اين لحظه مثل بازي «کِلاوروِان» افراد هر دو گروه سعي در بردن چوب به محل
نشانه و يا پس گرفتن آن هستند. امتياز دهي اين بازي نيز شبيه بازي
کلاروروان است.
قاچان يا قَمچان: اين بازي که مشترک بين پسران و دختران انجام ميشود، بسيار پيچيده است. اين بازي به طور کلي عبارت از 12 عدد ريگ (به اندازه حبه قند) ميباشد و افراد شرکت کننده (حداکثر 4 نفر) به ترتيب آنها را در مُشت گرفته و سپس در يک حرکت تند آنها را مقداري به هوا پرتاب ميکند و سپس بايستي با پشت دست آنها را نگهدارد و تعدادي که روي پُشت دست قرار ميگيرند بايستي کمتر از 4 عدد نباشند.
اگر کمتر از 4 شد نوبت نفر بعدي است و اگر 4 يا بيشتر شد بايستي با حرکت ديگر آنها را به هوا انداخته و مجدداً در مُشت بگيرد و سپس با حرکت ديگر 3 عدد آنها را به دست ديگر پرتاب کند و يک عدد را نگه دارد.
در همه اين حرکات بايستي هيچکدام از ريگها به زمين نيافتند. وقتي اين عمل انجام شد به غير از يک ريگ باقي را به هوا پرتاب و همزمان يک ريگ از آنهايي که در زمين هستند با همان دست برداشته و فوراً ريگ پرتاب شده به هوا را بدون رسيدن به زمين بگيرد.
اين عمل تکرار ميشود تا وقتي که مجموع ريگها به عدد 4 رسيده و مثل عمل قبل سه عدد آنها را با دست ديگر پرتاب ميکند و همينطور تا همه ريگها را از زمين بردارد و عمل جدا سازي را به دستههاي سه تايي انجام دهد.
اگر موفق شد، به همه طرفهاي ديگر بازي
(به هر تعداد که باشند) ميگويد: «کِرر» به معني (کِرج شدن مُرغ و خوابيدن
روي تخمها) و بازي را از اول مجدداً شروع ميکند.
در هر مرحله که شکست
بخورد نوبت به نفر بعدي ميرسد و اگر موفق شد با هر مرحله يک عدد از ريگها
را به عنوان تخم زير ران ديگر بازيکنان ميگذارد و اگر تا آخر موفق شد و
فقط سه عدد ريگ ماند بايستي هر سه عدد ريگ را به پُشت دست نگهدارد و مجدداً
به داخل دست (با پرتاب کردن به هوا) برگرداند و گاهي برخي اعمال ديگر براي
سنگ آخر انجام ميگيرد و در نهايت پس از اتمام سنگها آن فرد برنده
ميشود.
ولي اگر در حين بازي نتوانست و ديگران
موفق شدند بايستي ابتدا «کِرج» شدن خود و سپس تک تک ريگها را پَس بدهند و
سپس طرف را «کِرج» نمايند.
بازيهاي محلي و سنتي فراوان ديگري در استان
ايلام رواج دارد، از جمله: هِشار هِشاره (قايم موشک)، اَکاوتي(اَلک دولَک)،
هفت سنگ، جَوزان، تيله بازي، دالِگه دَخيل (گرگم به هوا، مخصوص دختران)،
قُلان (لنگران) و ... .
ورزشهاي بومي و محلي استان ايلام:
بررسي
و پژوهشهاي باستانشناسي نشان ميدهد که توجه به ورزشها و بسياري بازيها
در غرب ايران خصوصاً ميان ساکنان ايلام باستان رايج بوده است. تصاوير بر
جاي مانده از جام اژجان بهبهان نمونه بسيار ارزشمندي از الگويهاي ورزشي
بومي- محلي رايج در ميان اقوام ايلامي بوده است.
در اين اثر باستاني
بازي «قلان» که امروزه در ميان مردم منطقه رايج است، نشان داده شده است.
بازيهاي متعدد و متنوع و جذابي در گذشته در ميان مردم اين خطه از ايران
رواج داشته که متاسفانه به دليل شرايط زندگي اجتماعي امروزه بسياري از اين
آنها منسوخ و به فراموشي سپرده شده است.
در منطقه ايلام بازيهاي زيادي
در گذشته معمول و مرسوم بوده که نمونههايي از آنها در گوشه و کنار شهرها و
در بين اقوام و طوايف مختلف نسل به نسل حفظ شده است.
ورزشهاي باستاني:
شاخصترين ورزشهاي سنتي رايج در استان ايلام مجموعه ورزشهاي باستاني در گود زورخانه است که در اکثر شهرهاي کشورمان رايج است.
اين ورزش در استان ايلام نيز نسل به نسل با قداست خاصي برگزار شده و علاقهمندان زيادي را به خود جذب کرده است.
برخي
از بازيهاي سنتي که در حال حاضر کما بيش در برخي از مناطق و روستاهاي اين
استان رواج دارد و در فصولي از سال از جمله بهار که مردم به طبيعت
ميروند، انجام ميگيرد عبارتند از:
دال پلان، قلان در سه نوع:چنگ،پنجه
گير و آزاد، لنگران، کلاو روانه کي، کران، زوران، چوچزان در دو نوع:چز
،گوان، کل پر، حبل، کيشان، اشتره لوان، قطان، هفت سنگ، جليه روان، مله جوره
کي، جوزان، گلواز، شش خوان، زور مشتکي يا زر مشتکي، چو جنگ، هشارهشارکي.