از بین 17 سؤال طرح شده از درس علوم تجربی، 5 سؤال به درس فیزیک اختصاص پیدا کرده که توزیع آنها به صورت زیر است:
دو سؤال از کتاب علوم تجربی هشتم که یک سؤال از مبحث «الکتریسیته» و یک سؤال از مبحث «نور و ویژگیهای آن» بوده است.
درجه سختی سؤال طرح شده از مبحث «الکتریسیته»، متوسط ارزیابی میشود و داوطلبانی که با چرخۀ آب و مبانی مدار الکتریکی در حد کتاب درسی آشنا بودهاند، میتوانستند از عهدۀ پاسخگویی به سؤال برآیند. البته از گزینۀ دامدار گنجانده شده نیز نباید غافل شد و از این نظر، کمدقتی در این سؤال بسیار مشکل آفرین میتواند باشد.
درجه سختی سؤال طرح شده از مبحث «نور و ویژگیهای آن»، سخت ارزیابی میشود. به سبب کمرنگ بودن مباحث آینۀ تخت در کتاب درسی و نحوۀ طرح سؤال، حل چنین سؤالی دانشآموزان را با چالش جدی مواجه میکند. به ویژه اینکه گزینهها هم به شدت گمراه کننده هستند.
سه سؤال از کتاب علوم تجربی نهم که دو سؤال از مبحث «حرکت» و یک سؤال از مبحث «ماشینها» بوده است.
درجه سختی سؤال اول مبحث «حرکت» که به محاسبۀ سرعت متوسط پرداخته، آسان ارزیابی میشود و به سادگی با رسم یک شکل از سؤال قابل حل بوده است. در واقع این تیپ سؤال، جزو تیپهای رایج خواستههاست. هرچند از زیبایی نحوۀ طرح سؤال نباید گذشت.
درجه سختی سؤال دوم مبحث «حرکت» که دربارۀ حرکت با شتاب ثابت است، سخت ارزیابی میشود. چرا که در کتاب درسی از پرداختن به موضوع حرکت با شتاب ثابت اجتناب شده و از این حیث تحلیل سؤال و پاسخگویی به آن برای دانشآموزانی که مطالعۀ فراتر از کتاب درسی نداشتهاند، تقریباً غیرممکن بوده است.
درجه سختی سؤال طرح شده از مبحث «ماشینها»، متوسط ارزیابی میشود. مبحث اهرمها و کاربرد آن در بدن انسان بارها در کتابها و آزمونهای کانون مطرح شده است و دانشآموزان با دقت نظر به جملات راهنمای داده شده در صورت سؤال، به راحتی میتوانستند امتیاز سؤال را کسب کنند. در اینجا هم هر بیدقتی کوچکی میتواند منجر به اسیر شدن در دام سؤال شود.
در مجموع سطح سؤالات فیزیک متوسط ارزیابی میشود و کسب امتیاز 3 سؤال از 5 سؤال آن، با کمی دقت و تعمیق در کتاب درسی، امکانپذیر بود. هر چند شاید ضروری باشد داوطلبان آزمون تیزهوشان کمی فراتر از کتاب درسی رفته و مطالعۀ مباحث تکمیلی را هم در دستور کار خود قرار دهند.
تحلیل درس فیزیک به صورت مبحثی
بخش فیزیک از درس علومتجربی شامل 5 سؤال میباشد که یکی از سؤالات (مبحث شامل چرخهی آب) مشترک بین فصل الکتریسته علوم هشتم و فصل 8 از بخش زمین شناسی علوم هفتم طرح شده است.
از مباحث علوم هشتم نیز یک سؤال از مبحث نور شناسی طرح شده است و از دو فصل مغناطیس و شکست نور سؤالی طرح نشده است.
از مباحث علوم نهم، یک سؤال از مبحث حرکت شناسی و یک سؤال نیز به طور مشترک از مبحث حرکت شناسی و نیرو طرح شده است. بخش ماشینها نیز یک سؤال به خود اختصاص داده است. اما از بخش فشار سؤالی طرح نشده است. جدول زیر بخشهای فیزیک که دارای سؤال در آزمون امسال هستند را مشخص کرده است. (رنگ سبز به معنی طرح سؤال از مبحث ذکر شده است)
علوم تجربی سال هشتم | |||
الکتریستیه | مغناطیس | نور | شکست نور |
علوم تجربی سال نهم | |||
حرکت چیست | نیرو | فشار | ماشین ها |
سؤال 61:
در این سؤال توجه به اجزاء اصلی یک مدار الکتریکی مد نظر طراح بوده است به طوری که شناخت این اجزاء در مقایسه با یک چرخهی آب انجام شده است. سؤال سطح دشواری بالایی ندارد و میتوان به راحتی و توجه به مقایسهی مطرح شده و بر اساس مباحث کتاب درسی به آن پاسخ داد.
سؤال 62:
در این سؤال توجه به مفاهیمی چون انعکاس، تفاوت درانعکاس منظم و غیرمنظم( از روی یک سطح آینهای و یک سطح غیر آینهای)، پرتوهای موازی و تفاوت آن با پرتوهای غیر موازی مورد نظر بوده است. سؤال سطح دشواری بالایی ندارد و میتوان با توجه به موارد مطرح شده، به سؤال پاسخ مناسب داد.
سؤال 63:
توجه به تفاوت بین اهرم نوع سوم با دو نوع اهرم دیگر، مفهوم مورد نظر این سؤال است. همانطور که می دانیم تفاوت حرکت یوزپلنگ با شیر، بلندتر بودن طول گامهای یوزپلنگ و در نتیجه سریعتر بودن آن بدون توجه به قدرت آنها است. حرکت پای یوزپلنگ مشابه یک اهرم نوع سوم است که مزیت مکانیکی کمتر از یک داشته و در مقایسه با شیر از مزیت مکانیکی کمتر و در عین حال سرعت بالاتر برخوردار است. با توجه به اینکه مفاهیم مربوط و مورد نیاز جهت پاسخگویی به این سؤال در کتاب درسی، کتاب تیزهوشان و همچنین در سؤالات آزمون موجود است، نمی توان این سؤال را مشکل در نظر گرفت و دانشآموز میتواند به این سؤال پاسخ دهد.
سؤال 64:
ایده اصلی طرح این سؤال، توجه به محاسبات مربوط به تندی و سرعت متوسط است. با کمی دقت در خصوص نحوه حرکت سنجاب و ترسیم مسیر حرکت آن به راحتی میتوان به این سؤال پاسخ داد. سطح دشواری این سؤال ساده ارزیابی میگردد.
سؤال 65:
ایدهی اصلی این سؤال، توجه به مفهوم شتاب ثابت، سرعت متغییر، سرعت ثابت و قانون دوم نیوتن است. در این سؤال با اشاره غیرمستقیم به ثابت بودن شتاب (اعمال نیروی خالص ثابت و ارتباط مستقیم نیروی خالص و شتاب متحرک بر اساس قانون دوم نیوتن) و توجه به این مسأله که شتاب ثابت به معنی ثابت بودن تغییرات سرعت است، میتوان به راحتی پاسخ سوال را متوجه شد. برای فهم بیشتر به مثالی توجه کنید:
الف- متحرکی در مدت 2 ثانیه از حال سکون به سرعت 10 متر بر ثانیه میرسد. پس شتاب حرکت این متحرک 5 متربر مجذور ثانیه است.
ب- همین متحرک در مدت 2 ثانیه از سرعت 10 متر بر ثانیه به سرعت 20 متر بر ثانیه میرسد. پس شتاب حرکت این متحرک دراین بازهی زمانی نیز 2 متر بر مجذور ثانیه است. اما نباید فراموش کرد که علی رغم ثابت بودن شتاب در دو بازهی زمانی، سرعت در ثانیهی چهارم دو برابر سرعت در ثانیهی دوم است. طبق تعریف سرعت، سرعت بیشتر به معنی جابهجایی بیشتر است. بنابراین در عین ثابت بودن شتاب، با گذشت زمان به دلیل افزایش سرعت، جابهجایی متحرک بیشتر میشود. به عنوان مثال مشابه میتوان به حرکت قطرههای باران اشاره کرد.
تحلیل بخش فیزیک درس علوم - آزمون تیزهوشان مقطع نهم 96-97
ابتدا به بررسی آماری بخش فیزیک درس علوم تجربی میپردازیم. همانند سالهای گذشته تعداد 5 سوال از 17 سوال موجود در علوم تجربی، به درس فیزیک اختصاص یافته است. از این 5 سوال، 3 سوال از پایه نهم و 2 سوال از پایه هشتم طرح شده است. نکته جالب توجه این است که از 3 سوال فیزیک نهم، دو سوال از مبحث حرکتشناسی (فصل چهارم علوم نهم) مطرح شده که بیسابقه بودهاست. سوال دیگر فیزیک نهم نیز از فصل ماشینها و از مبحث اهرمها مطرح گشت. در قسمت فیزیک هشتم نیز یک سوال از فصل الکتریسیته و دیگری از فصل نور و بازتاب مطرح شد.
از لحاظ سطح دشواری بخش فیزیک، از نظر من سوالات آسانتری در قیاس با سوالات چند سال اخیر طرح شد. یکی از دلایل سادگی که بسیار حائز توجه است، مطابقت سوالات با متن کتاب درسی است. برای مثال، سوال مربوط به الکتریسیته دقیقا از جملات کتاب درسی سال هشتم برداشته شده است. همچنین در سوال مربوط به سرعت ماشین، تصویری که طراح از آن پرسش را مطرح کرده است نشأت گرفته از تصویری مشابه در کتاب درسی است. مطالعه و بررسی دقیق کتاب درسی نکتهای است که غالب دانشآموزان آن را جدی نمیگیرند؛ در حالی که منبع اصلی سوالات همین کتاب درسی است.
در سالهای اخیر مشاهده شده که غالب سوالات فیزیک تیزهوشان به صورت مفهومی و کاربردی مطرح میشود و طراحان علاقهای به تستهای محاسباتی و پیچیده ندارند. معمولا ایدهی مسائل از یک مثال حقیقی یا یک آزمایش و یا یک پدیدهی واقعی برمیخیزد و قدرت تحلیل دانشآموز را در پدیدههای فیزیکی پیرامونش میسنجد. در آزمونهای کانون هم سعی شده در بخش فیزیک تیزهوشان، این رویکرد به کار گرفته شود. یعنی اکثر سوالات انتخابشده، پرسشهایی با ایدههای نو و مفهومی بوده است تا توانایی فهم دانشآموزان از پدیدههای طبیعی را به چالش بکشد. البته صرفا فهم صحیح و جامع از مباحث علمی فیزیک برای موفقیت در آزمونهایی مانند تیزهوشان کافی نیست. دانشآموزان حتما باید توانایی حل مسئله داشته باشند و بتوانند بعد از تحلیل مفهوم سوال به حل دقیق آن از طریق ریاضیات بپردازند. تسلط در حل مسئله فقط و فقط از طریق حل تمرین و تست در منزل کسب میشود و آزمونهای کانون در این راه میتواند اثرگذاری چشمگیری داشته باشد. در سوال سنجاب، جدا از ایدهی جالب سوال، توانایی تشخیص نقاط ابتدا و انتهای حرکت سنجاب و محاسبهی جابجایی از روش فیثاغورس نیز لازم بود. این سبک از سوال در مبحث حرکتشناسی و محاسبهی جابجایی و مسافت پیمودهشده، بارها در آزمونهای تیزهوشان کانون مطرح شده بود.
مرتضی اسداللهی