بسم الله الرحمن الرحیم
درس هفتم – فلسفه دوازدهم – عقل در فلسفه 2 – مطابق با آزمون 6 اسفند 1400
تهیه شده توسط: آرمین عبدالحسینی ، رتبه 29 کنکور 1400 ، دانشجوی رشته حقوق دانشگاه تهران
عقل در ایران باستان
ایران باستان یکی از کانون های اولیه عقل گرایی بوده است و گزارش هایی از فردوسی در شاهنامه و برخی نقل ها و آثار مکتوب توجه ایرانیان به عقل و عقل گرایی را نمایان می سازد.
ایرانیان باستان به هر دو مفهوم عقل (دستگاه تفکر و استدلال / موجود مجرد و فراتر از ماده) اهمیت داده و توجه می کردند.
ایرانیان باستان خرد را با وجود آفریدگار یا همان مزدا متحد می دانستند و معتقد بودند مزدا با عقل و خرد و اندیشه خود ، جهانیان و وجدان ها و خردها را آفریده است.
عقل و اسلام
در جهان اسلام بر عقل و عقلانیت بسیار تاکید شده است. از مهم ترین عواملی که باعث این توجه شده است ، پیام الهی ، سخنان پیامبر اکرم و عترت ایشان است. بنابراین در جهان اسلام کسی با عقل به کلی مخالفتی ندارد. مخالفت هایی که بعضی جریانات فکری با عقل کرده اند در دو شکل عمده بوده است:
* تنگ کردن محدوده اعتبار عقل و کارآمدی آن در عین پذیرش آن
این افراد اعتقاد داشتند که برخی روش های عقلی در مسائل دینی کاربردی ندارد.
* مخالفت با منطق و فلسفه ، تحت عنوان دانشی یونانی و غیر اسلامی
این افراد اعتقاد داشتند که دانش فلسفه از یونان وارد شده است و با عقاید اسلامی سازگاری ندارد.
در پاسخ به اشکالات این دسته از مخالفین استدلال هایی بیان شده است:
- بسیاری از آراء فلاسفه یونانی با مبانی دین اسلام سازگاری دارد.
- فلسفه شاخه ای معرفت است و هر فرد و ملت و نژادی می تواند وارد آن شاخه از دانش بشود.
- در این دانش می توان مانند سایر علوم ، از نظرات دیگر اندیشمندان بهره برد.
- درستی یا نادرستی یک دانش را استدلال تعیین می کند نه ملیت و نژاد
عقل به عنوان موجودی مجرد و فراتر از ماده
* فلاسفه مسلمان اولین مخلوق خداوند را عقل معرفی می کنند و معتقدند که وجودی مجرد و غیرمادی است.
* به اعتقاد آن ها دیگر عقول به ترتیب از همین عقل اول به وجود آمده اند.
* فیض خداوند از طریق عقول که در عالمی به نام عقول جای دارد ، به عوالم دیگر می رسد.
* عقل انسان پرتوی از عالم عقول است که در صورت ترتیب می تواند حقایق را آن گونه که عقول درک می کند ، بیابد.
* عقلی که عامل فیض رسانی به عقل انسان ها است را « عقل فعال » می گویند که فارابی نسبت آن را به انسان مانند نسبت آفتاب به چشم می داند.
* فارابی می گوید: « عقل فعال چیزی به قوه عقل آدمی می رساند ؛ به طوری که فعالیت عقلی برای انسان ممکن می شود و در نتیجه شروع به فعالیت می کند و به ادراک حقایق نائل می شود. »
عقل به عنوان قوه استدلال و شناخت
* عمده فلاسفه مسلمان همه کارکرد های عقل و انواع استدلال ها را قبول دارند.
* فلاسفه مسلمان استدلال عقلی را معیار اولیه رد و قبول حکم و نظر می دانند و از این رو می گویند:« ما فرزندان دلیل هستیم »
* ابن سینا در رابطه با اهمیت استدلال عقلانی می گوید: « هر کس که عادت کرده سخنی را بدون دلیل بپذیرد ، از حقیقت انسانی اش خارج شده است. »
مراحل عقل:
- عقل هیولانی: انسان هیچ ادراک عقلی ندارد اما استعداد و آمادگی درک معقولات را دارد. (بالقوه)
- عقل بالملکه: عقل توانایی درک مفاهیم اولیه و قضایای بدیهی را پیدا می کند و می تواند دانش کسب کند.
- عقل بالفعل: عقل انسان شکوفا شده است و به فعلیت رسیده است.
- عقل بالمستفاد: انسان به طوری بر دانش هایی که کسب کرده است مسلط است که از هر کدام که بخواهد می تواند استفاده کند.
* پذیرش هر اعتقادی نیازمند استدلال عقلانی است و ایمانی ارزشمند است که پشتوانه عقلی داشته باشد.
* حجت و دلیل هر کسی به اندازه توان و قدرت فکری اوست.
* ایمان بدون پشتوانه عقلی ممکن است انسان را به سوی تباهی بکشاند.
* عقل بهترین ابزار برای تفکر در آیات و روایات است.
* فلاسفه مسلمان راه کسب معرفت را منحصر به عقل نمی دانند و شهود و وحی را نیز از راه های دستیابی به دانش معرفی کرده اند.
* هر سه استدلال عقلی ، شهود و وحی ما را به سمت حقیقت هدایت می کند بنابراین این موارد تایید کننده و کمک کننده به یکدیگر هستند.
* در حقیقت تعارضی میان عقل و وحی وجود ندارد اما بعضی اوقات بدلیل توانمندی های محدود عقلانی ، تعارض ظاهری رخ می دهد که با تلاش علمی و استفاده از دانش دیگران می توانیم این تعارضات را کاهش دهیم.
* ملاصدرا در مورد ارتباط دین و عقل می گوید: « امکان ندارد که احکام و قوانین دین حق و روشن الهی با دانش و معرفت یقینی و قطعی در تقابل باشد و نفرین بر آن فلسفه ای که قوانینش با قرآن و سنت مخالف و متضاد باشد و با آن مطابقت نکند. »
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
مطالب مرتبط:
