سلام خدمت دوستان پرتلاش کنکوری
این مطلب شامل حل تست و نکات کنکوری اغراق، ایهام و ایهام تناسب از علوم و فنون 3 است که توسط سارا معصوم زاده رتبه 35 انسانی 1400 و داشجوی حقوق دانشگاه تهران تهیه شده است.
اغراق
معنی لغوی: سخت کشیدن کمان
معنی در اصطلاح بدیع: زیاده روی در توصیف یا مدح یا ذم چنان که از حد معمول بگذرد و برای شنونده شگفت انگیز و زیبا باشد؛ بازنمود دگرگونة مفاهیم و موضوعات سخن به صورتی که معانی خرد را بزرگ گرداند و معانی بزرگ را خرد بنماید تا تأثیر سخن را بیشتر کند.
به بیت های زیر توجه کنید:
هزار جور کند بر دلم به یک ساعت
و گر بنالم از او هر یکی هزار کند
در بیت فوق، در وصف جور زیاده روی شده است.
شوق سپند خال تو کرد آنچه با دلم
مجمر نکرده ز آتش خود با سپند خویش
در این بیت در زیبایی خال معشوق و سیاهی آن و شوق نسبت به او اغراق شده است.
روم سوی چمن گر من ز آهم می شود صحرا
به صحرا گر روم صحرا ز اشک من چمن گردد
اگر به سوی چمن بروم،از شدت آه من تبدیل به صحرا می شود. اگر به سوی صحرا بروم، به خاطر اشک های من،چمن در آن می روید! شاعر در شدت اندوه و اشک ریزی خود اغراق کرده است.
با صد هزار زخم زبان زنده ام هنوز
گردون گمان نداشت به این سخت جانیم
«صد هزار زخم زبان» اغراق دارد.
ای قیامت ز قیام تو نشانی، برخیز
که به جان در طلب قامت دلجوی توام
این که قیام معشوق نشانی از قیامت باشد اغراق دارد.
ایهام
معنی لغوی: در وهم و گمان افکندن
معنی در اصطلاح بدیع: آوردن واژه ای یا عبارتی در سخن با دو یا چند معنا که معمولاً بیت با تمام معانی پذیرفتنی و دارای ارزش است. دریافت هم زمان چند معنا از یک واژه یا یک عبارت در کلام، تصویری زیبا در ذهن خواننده یا شنونده ایجاد می کند و سبب زیبایی کلام می گردد.
توجه: زمانی می توانیم آرایة ایهام را دریابیم که با معانی مختلف واژه ها آشنا باشیم.
مثال:
به سخن دعوی حق را نتوان برد از پیش
هر که سر در سر این کار کند، منصور است»
واژه منصور در بیت بالا ایهام دارد و دارای دو معنی 1.منصور حلاج و 2.پیروز است.
1.هر که قصد انجام این کار را داشته باشد پیروز است.
2.هر که قصد انجام این کار را داشته باشد (مانند) منصور حلاج است.
چو چشمه خضر ار شعر من روان افزاست
عجب مدار که این عین آب حیوان است
واژه «عین» در بیت بالا ایهام دارد:
1.تعجب مکن که این چشمه آب حیوان است.
2.تعجب مکن که این مانند آب حیوان است.
گرچه در صومعه ها پیر شدم آخر کار
از دم پیر خرابات جوانم کردند
پیر در مصراع اول ایهام دارد: 1.پیر و کهنسال 2.شیخ و پیر صومعه
گفتی که تا ز نزد تو دورم چگونه ای؟
دور از تو آنچنان که منم هیچ کس مباد
عبارت دور از دو در بیت بالا ایهام دارد: 1.دور از تو باد آنچنان که منم 2.جدا از تو آنچنان که منم
خورشید عارض او چون ذره برده تابم
بالای سرکش او چون سایه کرده پستم
واژه «پست» در بیت بالا دارای ایهام است: 1.خوار 2.پایین
تعدادی از واژگان دو معنایی که ممکن است ایهام داشته باشند:
سهل: 1.آسان 2.دشت / خطر: 1.حادثه 2. ارزش / صبر: 1. نام گیاهی بسیار تلخ 2. شکیبایی / به: 1. میوه 2. بهتر / بادیه: 1. صحرا 2. کاسه / بینوا: 1. بی آزار 2. بی صدا / محکم: 1. استوار 2. آیه ای که معنی آن صریح باشد / کیش: 1.آیین 2. تیردان / عراق: 1. نام سرزمینی 2. اصطلاح موسیقی / مهر: 1. محبت 2. خورشید / گلستان: 1. باغ و گلزار 2. کتاب گلستان سعدی / عهد: 1. زمان 2. قول / دور از تو: 1. از تو دور باد 2. در فراق تو / زال: 1. پیرزن سفید موی 2. نام پدر رستم / کیش مهر: 1. مهرورزی 2. خورشید پرستی / هزار: 1. بلبل 2. عدد هزار / افتاده: 1. متضاد ایستاده 2. متواضع / باقی: 1. باقی مانده 2. جاودان / نگران: 1. مضطرب 2. نگرنده / شیرین: 1. طعم شیرین 2. نام شخص
ایهام تناسب
تعریف: آوردن واژه ای با دو معنی که یک معنای آن مورد نظر و پذیرفتنی است و معنای دیگر که مورد نظر نیست با بعضی از اجزای کلام تناسب دارد. (یعنی یک معنی در خود جمله پذیرفته است و معنی دوم با سایر واژگان تناسب دارد.) به مثال های زیر توجه کنید:
چه سود نرگس سرمست را نصیحت بلبل
که هیچ فایده نبود اگر هزار بگوید
هزار در این بیت به معنای عدد هزار است (اگر هزار مرتبه بگوید) اما در با بلبل تناسب دارد. (هزار نوعی بلبل است.)
تا نیابد ز رخت شمع فلک پروانه
روشنایی ندهد گنبد مینایی را
پروانه در بیت بالا به معنی اذن و اجازه است. (تا شمع فلک از رخت اجازه نیابد گنبد مینایی را روشنایی نمی دهد.) اما پروانه به معنی حشره پروانه با شمع تناسب دارد.
عیش دل شکسته عزا می کنی چرا
عیدم تویی که من به تو قربان نیامدی
قربان در بیت بالا به معنی فدا شدن است (من قربان تو شوم) اما به معنی عید قربان با عید تناسب دارد.
صحبت حور نخواهم که بود عین قصور
با خیال تو اگر با دگری پردازم
عین در این بیت به معنی ذات و خود است (صحبت حور خود قصور است) اما در معنی چشمه به حور بهشتی تناسب دارد.
دم به دم چون تار موسیقار در هر پرده ای
خوش بنال ای یار تا در چنگت افتد موی دوست
چنگ در این بیت به معنی دست است اما در معنی ساز چنگ با تار موسیقار و پرده تناسب دارد.
تست
- آرایه های «تشبیه، استعاره، حسن تعلیل،ایهام و اغراق» به ترتیب، در کدام ابیات آمده است؟ (سراسری تجربی 95)
- ز سوز شوق دلم شد کباب، دور از یار
- مدام خون جگر می خورم ز خون فراق
- یا رب به وقت گل گنه بنده عفو کن
- وین ماجرا به سرو لب جویبار بخش
- بس که حرف حق کسی در دهر نتواند شنید
- گیرد اوّل در اذان گفتن موذن گوش را
- ز تاب آتش سودای عشقش
- بسان دیگ دائم می زند جوش
- از آب دیده صد ره طوفان نوح دیدم
- وز لوح سینه نقشت هرگز نگشت زائل
1)د، ج، ب،هـ، الف 2)د، ب، ج، الف، هـ 3)هـ، ب، الف، ج، د 4)ب، ج، الف، د، هـ
پاسخ: گزینه 2
پاسخ این سوال را با توجه به آرایه های ایهام و اغراق به دست می آوریم.
در بیت «الف» دور از یار ایهام دارد: 1.در فراق یار 2.از یارم دور باد
در بیت «هـ» از آب دیده صد ره طوفان نوح دیدن، در مقدار گریه اغراق دارد.
- آرایه های «اغراق، تضاد، تشبیه و ایهام» به ترتیب، در کدام ابیات آمده است؟ (سراسری ریاضی 96)
الف) نسخه قانون عشقت باید ای بیمار نفس
تا شفا بخشد دوا با درد نادانی تو
ب) ای به جام لاله شبنم راح ریحانی تو
سرو و گل مستند و ساقی ابر نیسانی تو
ج) چون شفق رنگین کند محراب سیمین افق
روز و شب محوند در سیمای روحانی تو
د) سود از این بهتر چه می خواهی که سودا می کنند
جنت باقی به این بیغوله فانی تو
1) ج، د، ب، الف 2) ج، ب، الف، د 3) الف، ج، د، ب 4) الف، د، ج، ب
پاسخ: گزینه :1
پاسخ این سوال را با توجه به آرایه های اغراق و ایهام به دست می آوریم.
اغراق بیت «ج»: محو و ناپدید شدن روز و شب در مقابل سیمای روحانی معشوق
ایهام بیت «الف»: قانون: 1- نام کتاب ابن سینا 2- مقررات / شفا: 1- نام کتاب ابن سینا 2- درمان
- آرایه های «اغراق، لف و نشر، موازنه، مجاز و ایهام» به ترتیب در کدام ابیات وجود دارد؟ (خارج از کشور 93)
الف) مرغ شب خوان که دم از پرده عشّاق زند
گو نوا از من شب خیز بیاموز امشب
ب) بی لب لعل و رخت خادم خلوتگه انس
گو صراحی منه و شمع میفروز امشب
ج) هر که در شب رخ چون ماه تو بیند گوید
روز عید است مگر یا شب نوروز امشب
د) جز عشق بتان نهی است در ملت مشتاقان
جز کیش مغان کفر است در مذهب دینداران
هـ) زبان خامه ندارد سر بیان فراق
وگرنه شرح دهم با تو داستان فراق
1)ب-الف-ج-هـ-د 2)ب-ج-الف-د-هـ 3)ج-د-ب-الف-هـ 4)ج-ب-د-هـ-الف
پاسخ: گزینه 4:
با توجه به آرایه های اغراق و ایهام به سوال پاسخ می دهیم.
بیت «ج»: اغراق در بیان زیبایی رخ همچون ماه یار
بیت «الف»: پرده ایهام دارد: 1-نوا و نغمه 2-حجاب
- توالی ابیات زیر به لحاظ داشتن آرایه های «لفّ و نشر، پارادوکس، استعاره، تشبیه، ایهام)به ترتیب کدام است؟ (سراسری انسانی 96)
الف) شاد ز تو روان من، زنده به بوت جان من
ذکر تو بر زبان من مخفی و آشکار هم
ب) زهر قهرت گر چه شیرین است اندر کام عشق
لیک قهر آن به که گاهی باشد و گاهی نباشد
ج) ذکر رخ و زلف تو دلم را
وردی است که صبح و شام دارم
د) روز تاریک و شب تیره و اقبال سیاه
همه زان خال و خط و طرّه مشکین دارم
هـ) ای لبت خنده بر شراب زده
چشم من بر رهت گلاب زده
1)ج،الف،ب، د، هـ 2)ج، ب، هـ، د، الف 3)د، ب، ج، الف،هـ 4)د، الف،هـ،ب، ج
پاسخ: گزینه 2:
با توجه به آرایه ایهام به سوال پاسخ می دهیم:
در بیت «الف»: بو ایهام دارد: 1- رایحه 2- امید
- ترتیب ابیات زیر به لحاظ داشتن آرایه های «تشبیه، اغراق، تلمیح، ایهام تناسب و کنایه«کدام است؟ (خارج از کشور 95)
الف) در گذشت از سر من آب ولی گر دهدم
آشنایی مددی دستی و پایی بزنم
ب) در درونم به جز از دوست دگر چیزی نیست
یوسفم اوست من آلوده به خون پیرهنم
ج) بار سر چند کشم بی سر زلفت بر دوش
وقت آن است که در پای عزیزت فکنم
د)شور سودای من و تلخی عیشم بگذار
بنگر ای خسرو خوبان که چه شیرین سخنم
هـ) چون سر از خوابگه خاک برآرم در حشر
بچکد خون جگر گر بفشاری کفنم
1)الف، ب، د، ج، هـ 2)ب، ج، الف،د، هـ 3)ج، هـ، ب، د، الف 4)ج، هـ، د، الف،ب
پاسخ: گزینه 3:
با توجه به آرایه های اغراق و ایهام تناسب به سوال پاسخ می دهیم:
کل بیت «هـ» اغراق دارد.
در بیت «د»، «شور» و «شیرین» ایهام تناسب دارند: اولی در دو معنای «شوق» و «نوعی مزه» و دومی در دو معنای «نوعی مزه» و «معشوق خسرو پرویز».
سارا معصوم زاده، رتبه 35 انسانی 1400، داشجوی حقوق دانشگاه تهران
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
مطالب مرتبط: