سلام خدمت دوستان عزیز کانونی . . . ! ! !
در این بخش قصد داریم مروری بر مطالب و نکات درس هشتم فلسفه دوازدهم یعنی (( عقل در فلسفه (2) )) داشته باشیم .
امیدواریم مطالب ذکر شده ، شما را در یادگیری بهتر این درس ، یاری دهد .
 | دانشجوی رشته علوم قضایی دانشگاه علوم قضایی تهران رتبه 16 منطقه دو - کنکور انسانی 1400 |
🔴 یکی از عوامل مهم توجه به عقل و عقلانیت و تفکر فلسفی در جهان اسلام ، پیام الهی و سخنان پیامبر و عترت گرامی ایشان بود . به همین دلیل ، عقل در فرهنگ مسلمانان جایگاه ممتاز و ویژه ای یافت .
🔴 جایگاه ممتاز عقل ، باعث حرکت مسلمانان به سوی علم و دانش شد و شاخه های دانش خصوصاً فلسفه رشد کرد .
🔴 به دلیل جایگاه ممتاز عقل در فرهنگ عمومی مسلمانان ، در آن دوره مخالفت مستقیم با عقل ، کمتر صورت می گرفت و کسی علیه عقل سخن نمی گفت .
شکل های مختلف مخالفت با عقل : 1️⃣ محدود کردن اعتبار عقل در عین پذیرش آن 2️⃣ مخالفت با فلسفه و منطق , به عنوان دستاوردی یونانی و غیر اسلامی
🔴 در شکل اول مخالفت با عقل ، تلاش شد تا نشان دهند که برخی از روش های عقلی در مسائل دینی کاربردی ندارند و کسانی که از این روش ها استفاده می کنند ، مرتکب خطا می شوند و به دین آسیب می زنند .
🔴 در شکل دوم مخالفت با عقل ، فلسفه که بالاترین مرحله ی تعقل و خردورزی است ، مورد مخالفت قرار گرفت . از ابتدای ورود و رشد فلسفه در جهان اسلام ، همواره کسانی گفته اند که فلسفه از یونان وارد جهان اسلام شده و حاوی عقاید افرادی همچون سقراط ، افلاطون و ارسطو است و این عقاید با عقاید اسلامی ناسازگار است .
🔴 فلسفه شاخه ای از معرفت است که هر فردی از هر نژاد و ملتی می تواند وارد آن شود و درباره مسائل فلسفی بیندیشد و تحقیق کند . فلسفه به معنای تقلید و پیروی از فیلسوفان نامدار نیست ، بلکه به معنای بحث استدلالی درباره حقیقت اشیاست . در درستی و نادرستی یک دانش عقلی ، فقط استدلال داوری می کند ؛ نه یونانی یا ایرانی یا چینی بودن اندیشمند.
عقل به عنوان موجود متعالی و برتر از ماده :
🔴 فیلسوفان مسلمان مرتبه ای از موجودات را که مجرد از ماده هستند ، اثبات کرده و نام آن مرتبه را عالم عقول گذاشته اند .
🔴 از نظر فارابی و ابن سینا ، اولین مخلوق خدا ، عقل اول است و عقول دیگر به ترتیب از عقل اول پدید آمده اند . این موجودات مجرد ، فوق عالم طبیعت هستند و فیض خداوند از طریق آنها به عوالم دیگر می رسد . مجموعه ی عقول ، از عقل اول تا عقل دهم ، عالم عقول را تشکیل می دهند .
🔴 فیلسوفان مسلمان معتقدند که عقل انسان ، پرتویی از عالم عقول است که اگر تربیت شود و رشد کند ، می تواند علاوه بر استدلال کردن ، مانند عقول حقایق را شهود کند . (شهود عقلانی)
🔴 آخرین عقل از مجموعه عقول یعنی عقل دهم ، عقل فعال نامیده می شود که از همه عقول به عالم طبیعت نزدیک تر است . از نظر فیلسوفان مسلمان ، عقل فعال عامل فیض رسانی به عقل انسان هاست ؛ یعنی موجب می شود که عقل انسان بتواند معرفت کسب کند .
🔴 فارابی درباره عقل فعال می گوید : عقل فعال برای انسان مانند آفتاب برای چشم است . همان طور که آفتاب نور بخشی می کند تا چشم انسان ببیند ، عقل فعال هم چیزی به عقل آدمی می دهد که عقل انسان شروع به فعالیت می کند و قادر به درک حقایق می شود .
عقل به عنوان دستگاه تفکر و استدلال :
🔴 فیلسوفان مسلمان انواع استدلال ها را معتبر می دانند و می گویند (( ما فرزندان دلیل هستیم )) و هر نظر و آیینی را که مبتنی بر دلایل عقلی باشد ، می پذیریم . ابن سینا می گوید : (( هر کس عادت کند که سخنی را بدون دلیل بپذیرد ، از حقیقت انسانی خارج شده است . ))
🔴 از نظر فارابی و ابن سینا ، عقل در هنگام تولد به صورت یک استعداد است که باید تربیت شود تا رشد کند و با طی کردن مراحل رشد ، کامل می شود .
مراحل رشد عقل :
1️⃣ مرحله اول (عقل هیولایی) : انسان درک عقلی ندارد اما استعداد و آمادگی درک معقولات را دارد مانند نوزادی که تازه متولد شده است .
2️⃣ مرحله دوم (عقل بالملکه) : عقل ، درک اولیه ای از قضایای ضروری و بدیهی دارد ؛ مثلاً عقل می داند که یک چیز در یک زمان خاص ، نمی تواند هم باشد و هم نباشد . در این مرحله انسان می تواند دانش ها را کسب کند .
3️⃣ مرحله سوم (عقل بالفعل) : عقل بالفعل شده و با تمرین و تکرار دانش ها را به دست آورده است .
4️⃣ مرحله چهارم (عقل بالمستفاد) : انسان بر دانش هایی که کسب کرده است ، مسلط و استاد شده است .
عقاید مشترک فیلسوفان مسلمان :
🔴 پذیرش هر اعتقادی نیازمند استدلال عقلی است . ایمانی ارزشمند است که پشتوانه عقلی داشته باشد و ایمانی که پشتوانه عقلی نداشته باشد ، ارزشی ندارد و ممکن است انسان را به غلط و اشتباه بیندازد .
🔴 عقل بهترین ابزار برای تفکر در آیات و روایات است . عقل علاوه بر کاربرد در کسب شناخت فلسفی ، در حیطه آیات و روایات هم کاربرد دارد و با کمک عقل در قرآن می اندیشیم .
🔴 راه کسب معرفت ، محدود به عقل نیست و حس و شهود هم معتبر هستند . وحی عالی ترین مرتبه شهود است که مختص پیامبران الهی است .
از نظر فیلسوفان مسلمان ، استدلال عقلی ، شهود و وحی هر سه ما را به حقیقت می رسانند و در موضوعات مشترک قطعاً به نتیجه یکسان خواهند رسید . البته توانایی عقلی انسان محدود است و ممکن است از استدلال عقلی درست استفاده نکند و گمان کند که بین نتایج عقل و نتایج وحی تعارض وجود دارد که در این صورت باید تلاش علمی خود را افزایش دهد و از دانش دیگران کمک بگیرد تا خطاهای خود را اصلاح کند .
ملاصدرا درباره تعارض بین عقل و وحی می گوید : (( امکان ندارد که احکام و قوانین دین با دانش و عقل در تعارض باشد و نفرین بر فلسفه ای که با قرآن در تعارض است و با آن مطابقت ندارد . ))
📌 نکات تستی 📌
✔ بالاترین مرحله تعقل و خردورزی ، فلسفه است .
✔ بیت (( غیر این عقل تو ، حق را عقل هاست * * * که بدان تدبیر اسباب سماست )) اشاره به عالم عقول و نقش آن در جهان هستی دارد .
✔ عقول به خود و خالق و موجودات پایین تر از خود ، علم حضوری و بی واسطه دارند .
✔ عقل دهم (عقل فعال) افاضه کننده فعالیت به عقل انسان است .
✔ همگی عقول مخلوق مستقیم خدا نیستند ؛ بلکه فقط عقل اول مخلوق مستقیم خداست و سایر عقول به ترتیب از یکدیگر پدید آمده اند .
✔ در عالم عقول ، عقل بالاتر ، علت وجودی عقل مرتبه پایین تر است .
🟥 تــســت 🟥
1-در کدام گزینه به شکل اول مخالفت با عقل اشاره شده است ؟ (سطح : دشوار ، آزمون کانون 8 / 12 / 99 )
1)چند و چند از حکمت یونانیان / حکمت ایمانیان را هم بخوان
2)کاف کفر اینجا بحق المعرفه / دوست تر دارم ز فای فلسفه
3)قفل اسطوره ی ارسطو را / بر در احسن الملل منهید
4)عقل در آمد که طلب کردمش / ترک ادب بود ادب کردمش
2-در صورتی که برخی از دستاوردهای عقل با داده های وحی متعارض به نظر برسند ، با توجه به نظرات ملاصدرا ، کدام احتمال مطرح نمی شود ؟ (سطح : متوسط ، کنکور داخل 1400)
1)در دستاوردهای عقل خطایی رخ داده است .
2)برخی از داده های وحی را به درستی نفهمیده ایم .
3)آنچه را که به اشتباه داده وحی تصور کرده ایم ، داده وحی نیست .
4)وقتی دستاوردهای عقل ، با قرآن و سنت معارض به نظر می رسد ، باید عقل را کنار گذاشت .
3-کدام عبارت بیانگر نظر ملاصدرا است ؟ (سطح : دشوار ، کنکور داخل 1400)
1)وحی فقط همان را می گوید که عقل به آن رسیده باشد .
2)هر چه را که وحی گفته باشد ، باید بتوان با عقل اثبات کرد .
3)عقل دو وظیفه دارد : اداره امور زندگی و اثبات حقانیت دین
4)عقل و وحی دو منبع مستقل از یکدیگر ، اما مؤید یکدیگرند .
4-کدام گزینه درباره بیت زیر فاقد اشکال نمی باشد ؟ (سطح : متوسط ، آزمون کانون 8 / 12 / 99)
(( غیر این عقل تو ، حق را عقل هاست * * * که بدان تدبیر اسباب سماست ))
1)اولین مخلوق خدا عقل است که موجودی کاملاً روحانی و غیر مادی است .
2)عقول موجودات مجردی هستند که فوق عالم طبیعت اند .
3)با وجود عقول ، فیض الهی بی واسطه به موجودات و عالم طبیعت می رسد .
4)عقول هم علم به خود دارند ، هم خالق شان را با علم بی واسطه درک می کنند .
5-طبق نظر فیلسوفان مسلمان ، درک رابطه علیت در کدام مرحله عقل انجام می شود ؟ (سطح : متوسط ، آزمون کانون 8 / 12 / 99)
1)عقل بالفعل
2)عقل هیولایی
3)عقل بالملکه
4)عقل بالمستفاد
✅ پاسخنامه ✅
پاسخ گزینه 4 است . گزینه 4 عقل را از دستیابی به اسرار ناتوان می داند اما سایر گزینه ها اشاره به شکل دوم مخالفت با فلسفه دارند.
پاسخ گزینه 4 است . از نظر ملاصدرا ، داده های عقل و وحی تعارضی ندارند و نیازی به کنار گذاشتن هیچ یک نیست و اگر بین این داده ها تعارض ظاهری ایجاد شود ، در عملیات استدلال خود ، خطا کرده ایم .
پاسخ گزینه 4 است . از نظر ملاصدرا ، عقل و وحی دو منبع مستقل اما مؤید یکدیگر هستند و با یکدیگر تعارضی ندارند .
پاسخ گزینه 3 است . فیض خداوند از طریق عقول (با واسطه) به سایر موجودات می رسد .
پاسخ گزینه 3 است . در مرحله دوم ( عقل بالملکه ) ، عقل قضایای ضروری و بدیهی مثل اصل علیت ، اصل امتناع اجتماع نقیضین و . . . را درک می کند .
صفحه اینستاگرام و کانال تلگرام ما
برای ارتباط بیشتر با رتبه برترها و رزرو پشتیبان ویژه ، پیج کانون برترها را دنبال کنید و به کانال تلگرام کانون برترها ملحق بشید .
همچنین میتوانید با شماره 0218451 داخلی 3123 تماس بگیرید .
تهیه کننده :
مـهـرشـاد ایـمـانـی نـسـب - دانشجوی رشته علوم قضایی
سپاس از توجه شما 🌹 🌹 🌹
