انواع صفت-زیست دوازدهم-علیرضا آذرخوش

باسلام خدمت دوستان کنکوری 1401

این مطلب شامل درسنامه و نکات مبحث انواع صفات زیست شناسی دوازدهم؛ مطابق با آزمون 19 آذر هست که توسط آقای علیرضا آذرخوش، رتبه ۱۳۶ کنکور تجربی ۱۴۰۰ و دانشجوی دندانپرشکی دانشگاه تهران تهیه شده است.

باما همراه باشید. :)

وراثت صفات مستقل از جنس 

* هر صفت داراي دو الل ميباشد كه هر كدام بر روي يكي از كروموزومهاي همتا (هومولوگ قرار دارد). در طي گامت-زايي و هنگام تقسيم ميوز (آنافاز ١ )كه كروموزومهاي هومولوگ از يكديگر جدا شده و هر كدام وارد يك ياخته ميشوند، 

 اللهاي مربوط به هر صفت نيز از يكديگر جدا شده و هر كدام وارد يكي از دو ياختة حاصل از ميوز ١ ميشوند. 

* پس جدا شدن اللها در ميوز ١ انجام ميشود. 

* بيماريهاي مستقل از جنس (اتوزومي) مغلوب در مردان و زنان دو نوع فنوتيپ و سه نوع ژنوتيپ دارند. 

صفت مستقل از جنس: صفاتي هستند كه ژن مربوط آنها بر روي كروموزومهاي غير جنسي قرار دارد. 

صفت وابسته به جنس: صفاتي هستند كه ژن مربوط آنها بر روي يكي از كروموزومهاي جنسي قرار دارد.

وراثت صفات وابسته به X : 

* اگر اللهاي يك ژن روي كروموزومهاي جنسي X قرار داشته باشد، آن صفت وابسته به كروموزوم جنسي X است. 

*بنابر اين شيوع اين بيماري در مردان بيشتر از زنان است. زيرا اللهاي اين بيماريها بر روي كروموزوم Yمردان پوشاننده ندارند. 

بيماريهاي وابسته به جنس نهفته (مغلوب): الل بيماريزا در اين بيماريها، الل نهفته يا مغلوب ميباشد. مثل بيماري هموفيلي. 

بيماري هموفيلي: خون اين افراد در موقع لزوم منعقد نميشود. كه علت آن فقدان عامل انعقادي ٨( VIII )ميباشد.

(بيماري وابسته به جنس نهفته يا مغلوب). كروزوم Y اللي براي اين صفت ندارد. بنابراين چنين افرادي در خطر خونريزي بيش از حد قرار دارند. الل مغلوب اين بيماري بر روي كروموزوم جنسي X است

*الل بيماري زا در اين بيماري را با حرف h و الل سالم را با حرف H نشان ميدهند. 

نكتة ١ :در صفات وابسته به X تعداد انواع ژنوتيپ در مردان و زنان به هم برابر نيست. مثلا در بيماري هموفيلي مردان دو 

نكتة ٢ :در بيماريهاي وابسته به X ،مرد ناقل نداريم و مردها يا بيمارند و يا سالم هستند. نوع فنوتيپ در جامعه داريم. نوع فنوتيپ و دو نوع ژنوتيپ دارند. ولي زنان دو نوع فنوتيپ و سه نوع ژنوتيپ دارند. پس در مجموع ٥ نوع ژنوتيپ و ٤

نكتة ٣ :اگر از يك مادر بيمار و پدر سالم، فقط پسرها بيمار شوند الگوي بيماري وابسته به جنس نهفته (مغلوب) است.

صفات پيوسته و گسسته 

صفات پيوسته: صفاتي هستند كه داراي مقادير مختلفي در جامعه ميباشند (به اين معني كه هر عددي بين يك حداقل و يك حداكثر، ممكن است باشد). مثل قد، وزن و ..... 

صفات گسسته: صفاتي كه تنها چند حالت بيشتر ندارند، را گسسته مينامند. مثل گروه خوني Rh كه دو حالت مثبت و منفي بيشتر ندارد. 

صفات تك جايگاهي و چندجايگاهي 

صفات تكجايگاهي: 

صفاتي هستند كه يك جايگاه ژن در كروموزوم ( فامتن) دارند. براي مثال، الل (دگره) صفت گروههاي خوني ABO يك جايگاه مشخص از فامتن ٩ را به خود اختصاص دادهاند. 

* صفات تك جايگاهي غير وابسته به كروموزوم X در افراد ديپلوئيد تنها داراي دو الل هستند كه هر كدام بر روي يكي از كروموزومهاي همتا قرار دارد. 

* صفات تك جايگاهي وابسته به X در زنان داراي ٢ الل و در مردان فقط داراي يك الل ميباشند زيرا كروموزوم Y هيچ جايگاهي براي صفاتي كه روي كروموزوم X هستند، ندارد. 

 الف) تك جايگاهي دو اللي: مثل گروه خوني Rh كه دو الل در جامعه بيشتر ندارد. الل A و الل a .

انواع صفات تكجايگاهي: دوتا از اين اللها ميتواند وجود داشته باشد. 

ب) تك جايگاهي چند اللي: مثل گروههاي خوني ABO كه سه الل A و B و O را در جامعه دارد كه البته در هر فرد فقط 

نكته: كلا در صفات تك جايگاهي غيرجنسي (چه دو اللي و چه چند اللي)، هر فرد ديپلوئيد فقط دو الل ميتواند داشته باشد.

صفات چندجايگاهي: 

* صفاتي هستند كه در بروز آنها بيش از يك جايگاه ژن شركت دارد. يعني اين صفات بيش از ٢ الل در هر فرد دارند.

 مثال: رنگ نوعي ذرت مثالي از صفات چندجايگاهي است. رنگ اين ذرت طيفي از سفيد تا قرمز است. 

* صفت رنگ در اين نوع ذرت صفتي با سه جايگاه ژني است كه هر كدام دو دگره دارند. براي نشان دادن ژنها در اين سه جايگاه، از حروف بزرگ و كوچكA ، B و C استفاده ميكنيم. 

* برحسب نوع تركيب دگرهها، رنگهاي مختلفي ايجاد ميشود. دگره هاي بارز، رنگ قرمز و دگره هاي نهفته رنگ سفيد را  به وجود ميآورند. بنابراين فنوتيپهاي دو آستانه طيف، يعني قرمز و سفيد به ترتيب ژنوتيپهاي (ژننمودهاي) AABBCC و aabbcc را دارند. 

* در فنوتيپهاي (رخنمودهاي) ناخالص، هرچه تعداد اللهاي بارز بيشتر باشد، مقدار رنگ قرمز بيشتر است. 

* صفات چندجايگاهي فنوتيپهاي پيوستهاي دارند. يعني افراد جمعيت اين ذرت، در مجموع طيف پيوستهاي بين سفيد و قرمز را به نمايش ميگذارند. به همين علت، نمودار توزيع فراواني اين فنوتيپها شبيه زنگوله است. 

 * فنوتيپ صفات تكجايگاهي، غيرپيوسته است. مثلا رنگ گل ميموني يا سفيد، يا قرمز يا صورتي (بدون طيف) است.

نكتة شكل: هرچه تعداد اللهاي بارز در يك ژنوتيپ بيشتر باشد، رنگ دانه هاي ذرت (فنوتيپ) بيشتر به سمت قرمز متمايل ميشود و هرچه تعداد اللهاي نهفته در يك ژنوتيپ بيشتر باشد، رنگ دانههاي ذرت (فنوتيپ) به سمت سفيد ميرود. مثلا رنگ دانه هاي ذرت داراي ژنوتيپ AaBbcc نسبت به ذرت داراي ژنوتيپ Aabbcc قرمزتر است. زيرا ذرت اولي داراي دو الل بارز است اما ذرت دومي تنها يك الل بارز دارد و در نتيجه، سفيدتر است. 

اثر محيط:

* گاهي براي بروز يك فنوتيپ (رخنمود) تنها وجود ژن كافي نيست. براي مثال در گياهان، ساخته شدن سبزينه علاوه بر ژن،به نور هم نياز دارد. 

* محيط انسان، شامل عوامل متعددي است. تغذيه و ورزش عواملي محيطي اند كه ميتوانند بر ظهور فنوتيپ (رخنمود) اثر بگذارند (پاسخ به محيط). 

*به عنوان مثال، قد انسان به تغذيه و ورزش هم بستگي دارد. بنابراين نميتوان تنها از روي ژنها،علت اندازه قد یک نفر راه توضیح داد.

مهار بيماريهاي ژنتيك 

* گرچه نميتوان بيماري هاي ژنتيك را در حال حاضر درمان كرد (مگر در موارد معدود) اما گاهي ميتوان با تغيير عوامل محيطي، بروز اثر ژنها را مهار كرد. 

بيماري فنيل كتونوري (PKU )

o علت بيماري: آنزيمي كه آمينواسيد فنيلآلانين را ميتواند تجزيه كند وجود ندارد (ژن اين آنزيم نقص دارد و در نتيجه اين آنزيم ساخته نميشود). 

o پيامدهاي بيماري: تجمع فنيلآلانين در بدن به ايجاد تركيبات خطرناك منجر ميشود  در اين بيماري، مغز آسيب ميبيند. 

نكته: اين تركيبات خطرناك وارد خون ميشوند و با آزمايش خون قابل تشخيص اند. 

o روش جلوگيري از اثرات اين بيماري در افراد بيمار: تغذيه نكردن از خوراكيهايي كه فنيل آلانين دارند. 

نكته: فنيل كتونوري يك بيماري ژنتيكي غيروابسته به كروموزومهاي جنسي و نهفته است و وقتي نوزاد متولد ميشود، علائم آشكاري ندارد. در عين حال، تغذيه نوزاد مبتلا به فنيل كتونوري با شير مادر (كه حاوي فنيلآلانين است) به آسيب ياخته هاي مغزي او مي انجامد. به همين علت، نوزادان را در بدو تولد از نظر ابتلاي احتمالي به اين بيماري، با انجام آزمايش خون آينده، بررسي ميكنند.

 در صورت ابتلا، نوزاد با شيرخشك هايي كه فاقد فنيلآلانين است تغذيه ميشود و در رژيم غذايي او از رژيمهاي بدون (يا كم) فنيل آلانين استفاده ميشود. 

صفحه اینستاگرام تجربی گروه برترها

برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.

سایت برترها