یکــی از نکات مهم دستور زبــان فارسی، تشخیص ترکیب صفت+موصوف از مضــاف+مضافالیه است. از جهت ظاهری هیچ فرقی میان مضاف الیه و صفت نیست ولی از جهت معنایی آن دو فرق دارند: صفت عین موصوف است و در خارج از موصوف وجود ندارد. وقتی می گوییم توپ بزرگ، بزرگ همان توپ است. بزرگ صفت توپ است؛ اما وقتی می گوییم توپ مجید. مجید مضاف الیه توپ است. حال روشهای تمییـــز این دو از یکدیــگر را بررسی کنیم:
1. در بين موصوف و صفت مي توانيم حرف «ی» بياوريم.
مانند: آسمــان آبی که مي توان گفت: آسمــانی آبی.
در بين مضاف و مضاف اليه نمیتوانيم «ی» بياوريم.
مانند: کلاس درس؛ در اينجا نمیتوان گفت کلاسـی درس.
* پــــــس، در يك تركيب اضافي:
مضاف «ی نكره» نمیپذيرد؛ كتاب ادبيات = كتابی ادبيات (نادرست)
2. در بين مضاف و مضاف اليه مي توان «اين» و «آن» اضافه کرد.
مانند: کلاس مدرســه = کــلاس آن مدرسه؛
مانند: دوچرخهی دوست من= دوچرخهی این دوست من؛
* در بين صفت و موصوف نمي توانيم صفت اشاره «اين» و «آن» اضافه کنيم.
مانند: پسر زيبا
نمیتوانيم بگویيم غذای آن مفیــد یا خانهی این بــزرگ.
3. اگر کسره صفت و موصوف را برداريم و فعل «است» را به آن اضافه کنيم جمله اي معني دار ساخته مي شود.
مانند : سیب سرخ+اســت؛ که درست است و میتوان گفت سیب سرخ است.
اما مضاف و مضاف اليه چنين نيست.
مانند دست من؛ ترکیب دست من+است معنی نمیدهــد.
* برای مثال مجدد، برای ترکیب وصفی «کوچه باریک» جمله «کوچه باریک است» معنی دارد. اما برای ترکیب اضافی «کوچه همسایه» واضح است که جمله «کوچه همسایه است» بیمعنی است.
4. همچنين اگر به صفت، «تــر» اضافه کنيم کلمهی جديد معني دار خواهد بود.
مانند : کوه بلند که اگر به آن تر اضافه کنيم ميشود کوه بلند تر که معني مي دهد.
درحالــی که اگر تر به مضاف اليه بپيوندد، معني نخواهد داشت مانند «در کلاستر» که معنی نمیدهد.
حال ترکیبهــای زیر از دید شما در دستهی صفت+موصوف قرار میگیــرند یا مضاف+مضاف الیه؟
- تلفــن همراه مـن
- روزگــار سیاه دشمنان
- ویروس منحــوس
- صنــدوقچهی اســرار
- پاکــت بزرگ پـول
- کاسهی آش نــذری