مقاله ای به قلم ادریس فتحی، مشاور کانون فرهنگی آموزش قلم چی و دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه تهران، در خصوص انتخاب رشته کنکور سراسری 1398 را در ادامه می خوانید.
مقدمه
رویکرد اینجانب در انتخاب رشته کمک به داوطلب جهت شناخت علایق و توانایی‌های خود و شناخت از رشته، شهر و دانشگاه‌ها است تا بتواند به بینش صحیحی در انتخاب دست‌یابد و خود ایشان تصمیم بگیرد. لذا برای این کار بنده در انتخاب رشته از دو بعد گفت و گو و آزمون‌های روانشناختی داوطلب را در تصمیم‌گیری کمک می‌کنم. برای دانش‌آموز تصمیم نمی‌گیرم بلکه قدم به قدم و در هر مرحله با توضیحات شفاف، استدلال و آوردن مثال او را‌یاری می‌کنم تا خود به درکی صحیح در انتخاب رشته دست‌یابد. به عبارتی دیگر خود را بشناسد و سپس با آگاهی از شهر، رشته و دانشگاه تصمیم بگیرد.
با این مقدمه موضوع انتخاب رشته را در سه بخش فرایند، ساختار و محتوا تشریح می‌کنیم.
فرایند انتخاب رشته
روند انتخاب رشته را می‌توان در دو جلسه با حضور مشاور، دانش‌آموز و در صورت لزوم والدین به انجام رساند.
جلسه‌ی اول
1-انجام مصاحبه و گفت و گو، با دانش‌آموز.
2-توضیحات کلی در مورد دانشگاه‌ها، شهر‌ها و رشته‌ها.
3-بیان تفاوت دانشگاه‌های روزانه، شبانه، غیر انتفاعی، پردیس خودگردان و پیام نور.
4-تفاوت دانشگاه‌های متمرکز و نیمه متمرکز.
5-بیان تفاوت سهمیه مناطق سه گانه.
6-توضیحات دانش‌آموز درمورد علایق، توانایی‌ها و شناخت از رشته‌ها دانشگاه‌ها و شهر‌ها.
7-در پایان جلسه‌ی اول از دانش‌آموز خواسته می‌شود به کمک والدین با توجه به اطلاعاتی که در اختیار قرار داده شد، لیست اولویت‌ها و علایق خود را از دفترچه استخراج کند و در جلسه‌ی آینده به همراه خود داشته باشد.
جلسه‌ی دوم
1-جلسه با صحبتی کوتاه درمورد اتفاقات حد فاصله جلسه‌ی اول و دوم شروع خواهد شد.
2-اولویت‌هایی که دانش‌آموز به کمک والدین فهرست کرده است توسط مشاور بررسی می‌شود.
3-جا به جایی اولویت‌ها در لیست با توضیح و استدلال مشاور پیشنهاد می‌شود.
4-چنانچه با تشخیص مشاور میان علایق و توانایی‌های دانش‌آموز با رشته‌ی مورد نظر او تناسب وجود نداشته باشد، آزمون روانشناختی جهت شناخت تیپ شخصیتی و سنجش رغبت او و ارتباط آن با مشاغل آینده از او گرفته می‌شود. آزمون ابزاریست که به ما کمک می‌کند دانش‌آموز خود را بشناسد و با توجه به رغبت و توانایی‌های بالقوه‌ی خود رشته‌‌‌ای را انتخاب کند که بیشترین امکان موفقیت در آن وجود دارد.
5-استفاده از آزمون حتما بعد از مصاحبه و گفت‌وگو اجرا می‌شود تا اطمینان دانش‌آموز و مشاور در تصمیم اخذ شده با شاخصی علمی تایید شود.
6-آزمون اجرا شده توسط مشاور تفسیر می‌شود و نتایج آن به دانش‌آموز ارائه می‌گردد.
7-در پایان جلسه‌ی دوم با در نظر گرفتن نتایج مصاحبه، آزمون و اظهارات دانش‌آموز، فهرست انتخاب‌ها مجدد بررسی و تکمیل می‌شود و دانش‌آموز می‌تواند جهت ثبت آن اقدام کند.
8-از داوطلب خواسته می‌شود هر گونه تغییر و جابه‌جایی در اولویت‌ها را به مشاور اطلاع دهد.
9-در موارد استثنا می‌توان جلسه‌ی سوم را به طور خلاصه و کوتاه در نظر گرفت.
محتوای انتخاب رشته
در انتخاب رشته دو دسته از عوامل نقش تعیین کننده دارند و محتوا را می‌سازند. به عبارتی جهت و کیفیت انتخاب‌های ما را مشخص می‌کنند. نخست عوامل درونی که به خود فرد و ویژگی‌های او مربوط می‌شوند و باید نسبت به آنها آگاهی کسب کرد. دوم عوامل بیرونی که خارج از فرد است و باید درمورد آنها تحقیق کرد و آن را کشف نمود.
الف-عوامل درونی
در انتخاب رشته باید چهار مولفه را به عنوان عوامل درونی که باعث شناخت فردی می‌شود در نظر گرفت.
1-علاقه، واکنش درونی شما به انتخابتان از سه حالت خارج نیست.یا بسیار به آن علاقه دارید یا به آن رشته بی تفاوت هستید و‌یا بسیار به آن بی علاقه هستید. انتخاب‌های خود را با علاقه مندی بالا شروع کنید و با رشته‌های خنثی تمام کنید و دیگر به هیچ عنوان سراغ رشته‌هایی که هیچ میلی به آنها ندارید نروید. مثلا، علاقه‌ی زیادی به روانشناسی دارم، نسبت به علوم اجتماعی بی تفاوتم و از تاریخ متنفرم. بنابراین انتخاب رشته‌ی خود را تا جایی ادامه دهید که به آنها علاقه‌مند و در نهایت بی‌تفاوت هستید.
2-توانایی، باید به ویژگی‌های جسمی و ذهنی خود در مورد هر رشته توجه داشته باشید. برای مثال فردی که نابیناست ممکن است علاقه‌ی زیادی به پزشکی داشته باشد اما ایشان باید بپذیرد که هم توانایی جسمی به او اجازه‌ی تحصیل در این رشته را نمی‌دهد و هم اینکه منع قانونی برای آن وجود دارد.
3-شناخت از رشته، علاقه و توانایی کافی نیست بلکه باید شما شناخت صحیحی از رشته‌ها، دانشگاه‌ها و حتی موقعیت جغرافیایی و مسافت شهر‌ها داشته باشید. به عبارتی علاقه باید بر مبنای شناخت باشد. شما این شناخت را به کمک مشاور و تحقیقات خودتان به دست می‌آورید.
4-نیم نگاهی به بازار کار، شما ممکن است علاقه، توان و شناخت کافی از‌یک رشته داشته باشید اما نسبت به سایر رشته‌ها بازار کار مناسبی نداشته باشد. بنابراین نیاز است آینده‌ی شغلی رشته را نیز در نظر بگیرید. برای مثال مشخص است بازار کار دندانپزشکی به مراتب بهتر از هوشبری می‌باشد و باید این آینده‌ی شغلی را مورد توجه قرار دهید.
ب-عوامل بیرونی
داوطلبان گرامی باید دقت داشته باشند که در انتخاب رشته مثلث شهر، رشته و دانشگاه را در تمامی اولویت‌های خود در نظر بگیرند. یعنی تمرکز فقط بر روی‌یکی از این سه شاخص نباشد و دو عامل دیگر را نادید بگیریم.
1-شهر، توصیه می‌شود انتخاب‌های خود را از شهر محل سکونت و استان شروع کنید و سپس در شهر‌های مجاور ادامه دهید. اطلاعاتی در مورد موقعیت جغرافیایی و مسافت شهر‌ها در اختیار شما قرار داده می‌شود.
2-رشته، در این بخش رشته‌های متناسب با علایق و توانمندی‌های شما با ذکر توضیحات و شناخت از آنها توصیه می‌شود.
3-دانشگاه، توجه به دانشگاه‌های برتر و روزانه و تفاوت آنها با سایر دانشگاه‌ها بیان می‌شود.
شما باید در انتخاب‌های خود با در نظر گرفتن سه عامل بیرونی مثلث شهر، رشته و دانشگاه و چهار عامل درونی مربع علاقه، توانمندی، شناخت و نگاه به بازار کار را در انتخاب رشته در هر اولویت لحاظ کنید. در هر مرحله چنانچه دچار تردید در انتخاب شدید این سوال راهگشا و کلیدی را از خود بپرسید. آیا این انتخاب را قبول شوم خوب است‌یا اصلاً جایی قبول نشوم؟ اگر پاسخ شما مثبت بود پس به انتخاب رشته‌ی خود ادامه دهید و چنانچه به قبول نشدن قانع هستید پس همین جا انتخاب رشته‌ی خود را متوقف کنید یا انتخاب‌های قبلی خود را در شهر‌ها و دانشگاه‌های دیگر ادامه دهید. بنابراین طرح این سوال را در هر مرحله فراموش نکنید.
ساختار انتخاب رشته
حتما 150 اولویت خود را انتخاب کنید. انتخاب‌های شما سه بخش دارد:
1-انتخاب‌های رویایی، نخست 40% اول را ایده‌ال، رویایی و آرمانی انتخاب کنید. یعنی انتخاب‌هایی که تصور می‌شود شما در آن قبول نمی‌شوید. مثلا رتبه‌ی 1000 حقوق دانشگاه تهران. هدف در نظر گرفتن تمامی احتمالات و غیر ممکن‌هایی است که شاید ممکن شوند.
2-انتخاب‌های واقع بینانه، در بخش دوم 40% از انتخاب‌های خود را واقع بینانه و عقلانی فهرست کنید. مثلاً رتبه‌ی 1000 علوم تربیتی دانشگاه تهران. هدف انتخاب صحیح و مناسب است. این بخش حساس‌ترین مرحله‌ی انتخاب رشته می‌باشد و باید با نهایت دقت صورت گیرد.
3-انتخاب‌های حتمی، در بخش انتهایی20% انتخاب‌های ساده و خنده‌دار داشته باشید. مثلاً رتبه‌ی 1000 پیام نور دانشگاه تهران را انتخاب کند. هدف از این بخش در نظر گرفتن تمامی شانس‌ها و اینکه اطمینان داشته باشیم حتماً در این بخش قبول خواهیم شد. توصیه می‌شود انتخاب‌های بخش سوم شما بیشتر از دانشگاه‌های غیرانتفاعی و پیام نور باشد که در صورتی که پس از اعلام نتایج نهایی تمایلی به تحصیل در آن نداشتید خطر محرومیت برای شما وجود نداشته باشد.
توجه: محرومیت فقط زمانی خواهد بود که دانشگاه روزانه قبول شوید و در آن ثبت نام نکنید.
داستان یک انتخاب رشته
رتبه‌ی 309 منطقه 3 سال 1393، پس از صحبت‌های فراوان و آزمون‌های روانشناختی به این نتیجه رسیدیم که روحیات این داوطلب به روانشناسی سازگارتر است. اما پدر ایشان چون حقوق خوانده بود اعتقاد داشتند باید دخترش نیز حقوق بخواند چرا که توانایی آن را دارد.
داوطلب مورد نظر حقوق را انتخاب کرد اما پس از 4 ترم تحصیلی دانشگاه سرانجام تغییر رشته داد و همان رشته‌ی روانشناسی را که ابتدا به ایشان توصیه شده بود انتخاب کرد.
نتیجه: شما یک عمر با رشته زندگی خواهید کرد، لذا با علاقه، توانایی و شناخت آن را گزینش کنید.