دمیتری مندلیف، دانشمند تأثیرگذارِ علم شیمی، در فوریهی سال ۱۸۳۴ در روستای ورکنی آریمزیانی در نزدیکی شهر توبولسک منطقهی سیبری متولد شد. پدر دمیتری به عنوان معلم مدرسه و استاد هنر، سیاست و فلسفه در مدارس شهرهای تامبوف و ساراتوف فعالیت میکرد. فضای خانوادهی بسیار پرجمعیت آنها همیشه دیمتری را به سوی تحقیق و مطالعه سوق میداد.
دوران نوجوانی و جوانی مندلیف سرشار از دشواریهای گوناگون بود. او در ۱۳سالگی پدرش را از دست داد و در ۱۵سالگی، در سال ۱۸۴۹، برای تحصیلات آکادمیک به همراه مادرش از سیبری به مسکو رفت. دانشگاه مسکو دمیتری را نپذیرفت و او به همراه مادرش به سنپترزبورگ رفت تا در دانشگاهی که زمانی پدرش در آن تحصیل کرده بود، مشغول به تحصیل شود. دمیتری پس از فارغالتحصیلی مبتلا به بیماری سل شد و در سال ۱۸۵۵ به شبهجزیرهی کِریمه در شمال دریای سیاه رفت. او در دوران اقامت در این منطقه، به عنوان استاد مدرسهی سیمفروپل و اودسا مشغول به کار شد و در سال ۱۸۵۷ پس از سلامت کامل از بیماری به سنپترزبورگ بازگشت.
تحقیقات اصلی مندلیف در علوم اندازهگیری و شیمی از سال ۱۸۵۹ شروع شد. او ابتدا به مطالعهی مویینگی در مایعات پرداخت و پس از آن طیفسنج را مورد بررسی قرار داد. این مطالعات در دانشگاه هایدلبرگ آلمان انجام شد. در سال ۱۸۶۴ استاد دانشگاه صنعتی سنپترزبورگ شد و در سال ۱۸۶۵ نیز به عنوان استاد وارد دانشگاه دولتی این شهر شد. او در سال ۱۸۶۵ تز دکترای خود را با موضوع ترکیبات آب و الکل ارائه و مدرک خود را دریافت کرد. مندلیف پس از آنکه در سال ۱۸۶۷ به صورت جدی به تدریس مشغول شد، کتاب مشهور خود با نام مبانی شیمی را در دو جلد منتشر کرد و از همان کتاب برای آموزش دانشجویانش استفاده کرد.
مهمترین کشف زندگی علمی مندلیف در زمان تألیف همین کتاب آموزشی رخ داد. او تلاش میکرد تا عناصر شیمیایی را بر اساس خواص شیمیایی مرتب کند و در همین زمان متوجه الگوی منظم آنها شد که به تدوین جدول تناوبی عناصر شیمیایی انجامید. زمانی که مندلیف در حال تألیف فصل مربوط به عناصر هالوژنی بود، متوجه شباهت آنها به فلزات قلیایی مانند سدیم شد. او با دقت در این گروه متوجه شد که با وجود تفاوت در خواص فیزیکی و شیمیایی، روند افزایش وزن اتمی در آنها مشابه است. او با دقت بیشتر در این موارد و با مطالعهی بیشتر گروه فلزات قلیایی خاکی به این نتیجه رسید که وزن اتمی نهتنها برای گروهبندی عناصر بلکه برای نظم داخل گروه آنها نیز قابل استفاده است. جدول اولیهای که مندلیف طراحی کرد، یک تفاوت عمده با جدول تناوبی امروزی دارد. جدول او عناصر را بر اساس افزایش وزن اتمی مرتب کرده بود، در حالی که جدول استاندارد امروزی آنها را بر اساس افزایش عدد اتمی مرتب میکند. مندلیف با اختصاص پیشوندهای سانسکریت به عناصر خود، به این زبان ادای احترام کرد و علاقهی خود را به دستور زبان کهن هندی نشان داد.
منظم ساختن عناصر شیمیایی در قالب یک جدول تنها دستاورد او نبود. این شیمیدان روسی در تحقیقات شیمی فیزیک خود، انبساط مایعات تحت تأثیر حرارت را مورد بررسی قرار داد و در نتیجهی این مطالعات، فرمولی شبیه به قانون گیلوساک تدوین کرد. این دانشمند روسی در تحقیقات خود در مورد مواد انفجاری و آتشزا به اختراع پایروکلودین رسید. این پودر بدون دود در سال ۱۸۹۲ بر پایهی نیتروسلولز توسط او ساخته شد و به عنوان جایگزینی برای باروت ارائه شد. از دیگر اختراعات و دستاوردهای علمی این دانشمند میتوان به بالون هوایی اشاره کرد که یکی از تأثیرگذارترین المانهای صنعت هواپیمایی روسیه شد. علاوه بر آن، چگالیسنج را برای اندازهگیری چگالی مایعات اختراع کرد. دستاورد علمی دیگر او، معادلهی گاز ایدهآل بود که ارتباط بین دمای مطلق گاز ایدهآل، فشار و حجم مولی آن را تعیین میکرد.
مندلیف سرانجام در فوریهی سال ۱۹۰۷ در ۷۲سالگی بر اثر بیماری آنفلوآنزا درگذشت. برای بزرگداشت تلاشهای بیوقفهی این دانشمند، عنصر شیمیایی مندلیفیم با علامت اختصاری Md و عدد اتمی ۱۰۱ و همچنین یکی از دهانههای بزرگ کرهی ماه به نام مندلیف نامگذاری شده است.
