موفقیت تحصیلی از مسائل مهم آموزشی و روانشناسی است که رابطهی تنگاتنگی با انگیزه دارد. داشتن علاقه و انگیزه به تحصیل و مدرسه از دلایل اصلی موفقیت تحصیلی محسوب میشود.
انگیزه چیست؟
انگیزه حالت مشخصی است که سبب ایجاد رفتاری معین میشود. انگیزههای روانی به طور عمده تحت تأثیر اجتماع خاصی قرار دارند که شخص در آن رشد کرده است.
انگیزش چیست؟
انگیزش به علت یا چرایی رفتار اشاره دارد. روانشناسان مفهوم انگیزش را به عواملی محدود میسازند که به رفتار نیرو میبخشد و به آن جهت میدهد.
تأثیر انگیزش بر یادگیری:
انگیزش هم هدف است، هم وسیله. به عنوان هدف، از دانشآموزان میخواهیم نسبت به موضوعهای گوناگون علمی و اجتماعی علاقه کسب کنند. به عنوان وسیله، انگیزش مانند آمادگی ذهنی یا رفتار ورودی، پیشنیاز یادگیری به حساب میآید و تأثیر آن بر یادگیری، یکی از امور بدیهی است. یادگیری، معلول انگیزههای متفاوت است. یکی از این انگیزهها که نقش مهمی در جریان یادگیری دارد، میل و رغبت به آموختن است. رغبت، محرکی است که نیروی فعالیت را افزایش میدهد. برای اینکه فرد هنگام یادگیری فعال باشد، باید به موضوعی که میخواهد یاد بگیرد، علاقهمند باشد. برای ایجاد رغبت، لازم است مطالب و مفاهیم درسی بر اساس نیاز دانشآموزان تنظیم شود و هدفها برای آنها ارزشمند و قابل وصول باشد. هدف ارزشمند و قابل وصول، فرد را به خواستن و طلب کردن وامیدارد و نیروی لازم برای فعالیت را در او به وجود میآورد. از راههای متفاوتی میتوان ایجاد انگیزه کرد و علاقهی دانشآموزان را به یادگیری افزایش داد. در این نوشتار، بعضی از این روشها و فنون معرفی میشوند.
روشهایی برای ایجاد انگیزش در دانشآموزان:
1- بیان دقیق انتظارات در آغاز درس، با توجه به هدفهای آموزشی:
این نکته که دانشآموز بداند معلم چه انتظاراتی از او دارد و هدف کاملاً برای او روشن باشد، بیشک به بهبود یادگیری و افزایش علاقه در او کمک خواهد کرد. پژوهشهای انجامشده نشان دادهاند یادگیرندگانی که از هدفهای درس و آموزش اطلاعی ندارند، بهخوبی یادگیرندگانی که معلم قبل از شروع درس انتظارات خود را به ایشان میگوید و آنان را از هدفهای درس آگاه میسازد، در پیشرفت درس موفق نمیشوند.
2 - استفاده از تشویقهای کلامی در شرایط لازم :
در بسیاری مواقع، تشویقهای کلامی معلم از دیگر انواع تشویق، مؤثرتر است و تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد دانشآموز دارد؛ زیرا بلافاصله پس از یک رفتار خوشایند رخ میدهد. استفاده از واژه هایی چون: «خوب»، «عالی»، «آفرین» و «خیلی خوب» پس از عملکرد درست دانشآموز، از تدبیرهای مؤثر انگیزشی است. مؤثرترین تشویق آن است که به رفتار و عملکرد درست دانشآموز وابسته باشد. همچنین معلم باید به اندازهی لازم دانشآموزان را ستایش و تشویق کند. اگر تشویق بیش از حد باشد، اثر مثبت خود را از دست میدهد و از خاصیت تقویتکنندگی آن کم میشود.
3 - بهرهگیری از آزمون و نمره:
نمرههای ارزشیابیهایی که معلمان از دانشآموزان به عمل میآورند، ارزش انگیزشی زیادی دارند؛ زیرا این نمرهها با پاداشهایی مانند تأیید معلم و پدر و مادر، ارتقا به کلاس بالاتر، ورود به دانشگاه و رضایت از عملکرد خود، همراه هستند. اگر این نمرهها به صورت مستمر و ماهانه همراه با بازخورد به اطلاع سرپرست دانشآموزان برسد، در افزایش انگیزش دانشآموزان اثر مثبتی دارد. معلم میتواند با اجرای آزمونهای هدفمند، سطح انگیزشی یادگیرندگان را بالا ببرد. با این حال نکتهای را که باید دربارهی امتحانات گوناگون در نظر داشت، این است که از آنها به عنوان وسیلهای برای اطلاع دانشآموزان از نحوهی عملکرد و میزان یادگیریشان استفاده کرد، نه به عنوان وسیلهای برای تهدید و تنبیه آنان.
4- ارائهی مطالب آموزشی از ساده به دشوار:
ارائهی مطلب از ساده به دشوار باعث میشود دانشآموز ابتدا به موفقیتهایی دست یابد. این موفقیت اولیه موجب میشود دانشآموز اعتمادبهنفس بیشتری کسب کند. همین امر، تحرک و انگیزش در او ایجاد میکند تا برای یادگیری متنهای دشوارتر بعدی آماده شود. برعکس، اگر مواد آموزشی ابتدا به صورت دشوار ارائه شوند، ممکن است شکست و ناکامی را در دانشآموز به دنبال داشته باشد و به دنبال آن دلسردی و بیانگیزگی در او ایجاد شود. موفقیت آغازین دانشآموز، موجب دریافت تشویقهایی از سوی معلمان و پدر و مادر خواهد شد و این خود، به افزایش انگیزه برای یادگیری بیشتر در دانشآموزان میانجامد.
5- بهره بردن از روشهای متنوع آموزشی:
ایفای نقش، بحث گروهی، پرسش و پاسخ، گزارش انفرادی و گروهی و هر تدبیر دیگری که دانشآموزان را در فعالیت یادگیری شرکت دهد، به مقدار زیادی انگیزهی آنان را بالا میبرد. خستهکنندهترین روش آموزشی آن است که معلم تمام وقت کلاس را به خود اختصاص دهد و فرصت هیچ گونه فعالیت و اظهار نظری را به دانشآموزان ندهد. پژوهشهای متعدد نشان داده است یکی از بهترین راههای ایجاد انگیزه در یادگیرندگان، شرکت دادن آنها در فعالیتهای کلاسی است.
6- بهره بردن از روشهای متنوع آموزشی:
برای اینکه دانشآموزان بتوانند در امر یادگیری شرکت فعال داشته باشند، به پاداش یا تقویت مثبت از طرف معلم نیاز دارند. اگر دانشآموزی که به قدر توانایی خود سعی در مشارکت کلاس و یادگیری دارد، از طرف معلم مورد توجه قرار گیرد و معلم بتواند از طریق تقویت مثبت، این رفتار را در او تقویت کند، این کار موجب انگیزش بیشتر دانشآموز خواهد شد. تقویت مثبت، بهترین و مؤثرترین روش تثبیت رفتار و مهمترین عامل ادامهی رفتارهای انسان در زندگی روزانه است. برای این منظور، معلم باید بکوشد از پیامدهای آزارنده جلوگیری کند.