چگونگي نوشتن انشاهاي خلاق
معلّمان، اولياء و پشتيبانان گروه دبستان، حتماً بخوانند...
انشاء به معني «ايجاد کردن، پرورش دادن، ابداع و خلق کردن» است و آنچه را که امروزه به آن، انشاءنويسي گفته ميشود، از نخستين معناي آن (يعني ايجاد) گرفته شده است. انشاء به معني نظم دادن به فکر، به معني ايجاد کلام و سخن و نگارش آن است.
هدفهاي آموزش انشا
1) دانشآموزان بتوانند آنچه را که ميانديشند و ميخوانند، به ديگري بگويند و بنويسند.
2) دانشآموزاني که تخيّل قوي و استعدادي بيشتر در نويسندگي دارند، بشناسيم و در مسيري صحيح هدايت کنيم.
3) پرورش قوّهي استدلال، تفکّر و دقّت دانشآموزان و وادار کردن آنها به درست ديدن و شنيدن؛ سپس از آنها بخواهيم ديدهها و شنيدههاي خود را بهطرز ساده و روشن، بيان کنند و بنويسند.
روش آموزش انشا
*دانشآموزان از سال اوّل تحصيل ميآموزند که چگونه منظور خود را درست بيان کنند؛ در کلاس دوم علاوه بر جملهسازي و تکميل جملههاي ناقص، با کلمههاي آشنا جواب سؤالات را بهصورت کتبي مينويسند و از کلاس سوم، نوشتن انشاء عملاً آغاز ميگردد و دانشآموزان ابتدا براي هر انشاء، طرحريزي مينمايند و اين طرّاحي در مرحلهي اوّل بهطور شفاهي انجام ميگيرد و بعد بهصورت کتبي درميآيد.
* براي نوشتن انشاء، آموزگاران بايد دانشآموزان را هدايت و راهنمايي کنند که شاگردان نظم فکري داشته و در مشاهدات خود دقيق باشند، درست بينديشند،خوب بيان کنند و به قاعده بنويسند.
تنها ارائهي موضوع براي نوشتن انشاء کافي نيست؛ دانشآموزان لازم است که بياموزند قبلاً فکر کنند و ريزهکاريها را دقيق مشاهده نمايند و پس از آنکه فکر و مايهاي براي نوشتن پيدا کردند، با بهکارگيري اصول نگارشي که از آموزگار خود فرا گرفتهاند، شروع به نوشتن انشاء نمايند.
*يکي از شرايط نوشتن انشاء، تسلّط و مهارت يافتن در خواندن است؛ براي اين کار يکي از بهترين روشها، جمع کردن کتاب داستان دانشآموزان و دادن کتابها به دانشآموزاني که آن کتابها را نخواندهاند، ميباشد؛ به اين ترتيب، همهي دانشآموزان در مدّت يکي دو هفتهي متوالي ميتوانند تمامي کتاب داستانها را بخوانند و خلاصهي آنها را در دفتر خود بنويسند. گاهي اوقات نوآموز نميتواند فکر خود را روي موضوعي متمرکز کند و يا مايهي ذهني لازم و کافي در آن زمينه ندارد. در اين صورت معلّم ميتواند معاني و مفاهيم را به او القاء کند و شاگرد به آن معاني، لباس مناسب بپوشاند و آن را بهصورت مکتوب درآورد.
يک تذکّر مهم در نوشتن انشا
دانشآموزان بايد بدانند همانطوري که در صحبت کردن، نبايد از موضوع خارج شد و بيمورد سخن گفت و يا زياد حرف زد، در نوشتن هم بايد از حاشيهرويهاي بيموقع و آوردن جملههاي پر لفظ و بيمعني خودداري کرد. امروزه نوشتهاي پسنديده است که داراي جملههاي کوتاه و رعايت مساوات در کلام باشد.
*در نوشتن انشاء بايد از بازي داستانسازي نيز استفاده کرد. داستانهاي نيمهتمام که دانشآموز بايد ادامهي داستان را خودش، از فکر و ذهن خود بسازد؛ مثلاً يکي از دانشآموزان، داستاني را شروع ميکند و پس از گفتن يکي دو جمله، نوبت به دانشآموز ديگر ميرسد که دنبالهي داستان را بگويد. همينطور تا آخر، تا داستان تمام شود. در اين کار علاوه بر تقويت سرعت انتقال و تخيّل اطفال، قدرت حفظ رشتهي منطقي کلام نيز در آنها پرورش مييابد.
*در درس انشاء به رغبت و علاقهي دانشآموزان و مفيد بودن آنچه آموخته ميشود، بايد توجّه بيشتري داشت. داشتن روزنامهديواري و تهيّهي لوحههاي مختلف، کمک مؤثّري به انشاء دانشآموزان ميکند؛ چون موضوعات توصيفي با محسوسات و مشاهدات و تجربههاي کودکان بستگي پيدا ميکند با علاقه و رغبت بيشتري مينويسند.
محلّ مناسب براي نوشتن انشا (کلاس يا منزل)
معلّميني که تنها به تعيين موضوع انشاء بسنده ميکنند و از دانشآموزان ميخواهند که در منزل انشاء بنويسند و در جلسهي بعد در کلاس بخوانند و مجدداً موضوعي ديگر براي جلسهي آينده معيّن ميکنند، باعث ميشوند که تعدادي از دانشآموزان از اولياي خود کمک بگيرند و تعدادي اصلاً ننويسند و يا تنها به نوشتن چند جملهي تکراري و بيسر و ته اکتفا کنند.
بهترين راهحل براي نوشتن انشاء: ابتدا هر درسي که تدريس مي شود، معلّم بايد همخانواده و مخالف و هممعني کلماتي که در آن درس وجود دارد، به دانشآموزان بياموزد. بعد از چند درس، دانشآموز ديگر مثل قبل از معلّم تقليد نميکند؛ بلکه جلوتر از معلّم اين کلمات را پيدا کرده و سعي در يادگيري اين کلمات ميشود و اين کار بهصورت بازي درميآيد. دانشآموزان بعد از چند جلسه، بعضي از کلمات هر درس را مشخّص کرده و بهصورت جمله در کلاس مينويسند و براي بقيّهي دانشآموزان، آنها را ميخوانند و يا احياناً در پاي تخته مينويسند تا با کلمات و جملات بيشتري آشنا بشوند. در جلسات بعدي، موضوعي به دانشآموز گفته ميشود که در کلاس در مورد آن موضوع، فقط بهصورت جملههاي کوتاه بنويسند و بعد از چهار ماه به دانشآموز، کلمهي انشاء را بيان ميکنيم و در مورد انشاء بيشتر صحبت ميکنيم و نکاتي که در مورد موضوعي خاص مربوط ميشود، مشخّص ميکنيم و به نوشتههاي جملهسازي خود، نظمي منطقي داده و بهصورت يک نوشتهي کامل درميآوريم. مطالب دانشآموزان بايد در قالب جملات کوتاه و کامل در مورد آن موضوع بيان شود.
*در کلاسهاي چهارم و پنجم، شاگردان را به استفاده از تشبيهات زيبا تشويق ميکنيم. در کلاس اوّل و دوم، انشاء شامل جملهنويسي دربارهي کلمه يا تصوير ميباشد و گاه کامل کردن جمله و انشاء از کلاس سوم شروع ميشود. دانشآموزاني که نميتوانند انشاء را بنويسند و نميدانند چگونه شروع کنند، معلّم ميتواندبراي موضوع، تعدادي سؤال به آنها بدهد تا پاسخ به آن سؤالات، مطلب نوشتهي ايشان باشد. در نوشته بايد قواعد درستنويسي رعايت گردد، يعني هر مطلب انشاء را در بند يا پاراگرافي جداگانه بنويسند. (خوب است اگر نوشتهي دانشآموز، با ابيات مناسب و يا ضربالمثل همراه باشد.)
مجموعه کتابهاي «نويسندهي کوچک» در دورهي دبستان، بخشي به نام «جملهسازي» و «انشانويسي» دارند که به نگارش انشا توسّط دانشآموز، از طريق تمرينها و مثالهاي گوناگون، کمک زيادي ميکند.
اين کتابها از اوّل دبستان تا پنجم دبستان، توليد شدهاند.
ادامه دارد...