نویسنده:فرشته باقری- دانشجوی مهندسی کامپیوتر دانشگاه تهران
آشنایی با انواع دورههای تحصیلی به شما کمک میکند تا با دید بازتری به انتخاب رشته بپردازید و انتخابی متناسب با شرایط و اهداف خود داشته باشید. در این مقاله، به بررسی انواع دورههای تحصیلی دانشگاهی در ایران پرداخته و ویژگیهای هر کدام را بیان می کنیم.
1. دوره روزانه
دوره روزانه، پرطرفدارترین و معتبرترین نوع تحصیل در دانشگاههای ایران است و رقابت اصلی داوطلبان کنکور بر سر پذیرش در این دوره انجام میشود. این دوره تنها در دانشگاههای سراسری (دولتی) ارائه میشود و دانشجویان برای تحصیل در آن هیچ هزینهای بابت شهریه پرداخت نمیکنند. با این حال، برخی از خدمات رفاهی نظیر خوابگاه و غذای سلف با هزینهای اندک به دانشجویان ارائه می شود. لازم به ذکر است که شرایط خوابگاهها در دانشگاههای مختلف متفاوت است و برخی از دانشگاهها به دلیل محدودیت ظرفیت یا سیاستهای داخلی، امکان ارائه این خدمات را ندارند. بنابراین، پیش از انتخاب دانشگاه در شهرهای دیگر، حتماً درباره خدمات ارائهشده تحقیق کنید. هر سال برخی از این شرایط در دفترچه انتخاب رشته درج می شوند.
اگرچه تحصیل در دوره روزانه رایگان است، اما فارغالتحصیلان به دلیل بهرهمندی از امکانات دولتی، موظف به کار و انجام تعهد خدمت به مدت معین در داخل کشور هستند. در صورتی که تمایل به خروج از کشور داشته باشند، باید هزینهای برای آزادسازی مدرک خود پرداخت کنند. مدت زمان این تعهد بسته به سهمیه منطقه متفاوت است؛ برای منطقه یک، این مدت برابر با طول دوره تحصیل و برای سایر مناطق، دو برابر طول دوره تحصیل خواهد بود.
نوع گزينش در رشته هاي روزانه ثابت نيست و در جدول رشته هاي تحصيلي هر يك از گروههاي آزمايشی در دفترچه انتخاب رشته، نوع گزينش هر رشته در مقابل آن نوشته شده است.
2. دوره نوبت دوم (شبانه)
دوره نوبت دوم، که به آن شبانه نیز گفته میشود، تنها در دانشگاههای سراسری و دولتی وجود دارد و در سایر دانشگاهها ارائه نمیشود. دانشجویان دوره شبانه و روزانه معمولاً در یک کلاس درس حضور دارند و از آموزشهای یکسانی توسط همان اساتید بهرهمند میشوند. اعتبار مدرک دوره روزانه و شبانه یکسان است. تفاوت اصلی بین این دو دوره، در هزینه تحصیل است؛ به طوری که دانشجویان شبانه موظف به پرداخت شهریه هستند، در حالی که تحصیل در دوره روزانه رایگان است. با این حال، شهریه دوره شبانه کمتر از هزینههای دورههای پردیس خودگردان یا دانشگاه آزاد است.
ارائه خدمات رفاهی مانند خوابگاه و غذای سلف به دانشجویان شبانه در دانشگاههای مختلف متفاوت است. در بیشتر دانشگاههای سراسری، خوابگاهها معمولاً به دانشجویان روزانه اختصاص دارد و تعهدی در قبال دانشجویان شبانه ندارند اما برخی از دانشگاهها ممکن است در صورت وجود ظرفیت به دانشجویان دوره شبانه هم خوابگاه اختصاص بدهند. با این حال، هزینه این خدمات برای دانشجویان شبانه معمولاً بیشتر است. به عنوان مثال، هزینه غذای سلف برای دانشجویان شبانه بیشتر از دانشجویان روزانه است، هرچند که همچنان از قیمت غذای بیرون ارزانتر است.
برخلاف دانشجویان دوره روزانه که پس از فارغالتحصیلی متعهد به خدمت در داخل کشور هستند، فارغالتحصیلان دوره شبانه ملزم به چنین تعهدی نیستند. این امر میتواند یک مزیت برای دانشجویانی باشد که پس از اتمام تحصیل برنامهای برای خروج از کشور دارند.
سازمان سنجش برای پذیرش رشتههای دوره شبانه از گزینش بومی استانی استفاده میکند. بر اساس این سیاست، در برخی رشتهها تا ۸۰ درصد ظرفیت در مراکز استانها به داوطلبان بومی همان استان اختصاص مییابد. انتخاب دانشگاههای واقع در استان و شهر خودتان، میتواند شانس پذیرش شما را به طور قابلتوجهی افزایش دهد. علاوه بر این، با انتخاب دانشگاه نزدیک به محل سکونت خود، میتوانید هزینههای مرتبط با خوابگاه و رفتوآمد را کاهش دهید.
به طور کلی، دوره شبانه گزینهای مناسب برای داوطلبانی است که به هر دلیل نتوانستهاند در دوره روزانه پذیرفته شوند اما همچنان به دنبال تحصیل در دانشگاههای معتبر دولتی هستند.
3. پردیس خودگردان یا پردیس بینالملل
دانشگاههای پردیس خودگردان به منظور جذب دانشجویان خارجی تأسیس شدند، اما امروزه بیشتر پذیرای دانشجویان ایرانی هستند. تحصیل در دورههای پردیس خودگردان با پرداخت هزینههای بالایی همراه است که نسبت به سایر دورههای تحصیلی بیشتر است. بنابراین، هنگام انتخاب رشته و دانشگاه، وضعیت مالی خود را حتماً در نظر بگیرید.
در دورههای پردیس، دانشجویان برخلاف دانشجویان شبانه، معمولا با دانشجویان روزانه در یک کلاس حضور ندارند، اما گاها از همان اساتید بهرهمند میشوند و به صورت کلی سطح آموزش با دوره روزانه یکسان است و مدرکی با اعتبار برابر با مدرک دوره روزانه دریافت میکنند.
پردیسهای این دانشگاهها ممکن است خارج از دانشگاه اصلی یا حتی خارج از شهر مورد نظر واقع شوند. برای مثال، پردیس دانشگاه تهران در جزیره کیش قرار دارد.
دورههای تحصیلی پردیس خودگردان شامل رشتههای علوم انسانی نمیشود و فقط به رشتههای علوم ریاضی و مهندسی، پزشکی و پیراپزشکی محدود است.
گزینش این دوره به صورت کشوری(بدون بومی گزینی) می باشد.
4. دانشگاه آزاد
دانشگاه آزاد اسلامی یکی از بزرگترین شبکههای دانشگاهی در کشور است که دانشجو را هم از طریق کنکور و هم بر اساس سوابق تحصیلی پذیرش میکند. شهریههای این دانشگاه، پس از پردیسهای خودگردان، بالاترین میزان را در بین دانشگاههای کشور دارند.
از نظر اعتبار، مدرک دانشگاه آزاد معمولاً پس از مدارک دورههای روزانه و شبانه قرار میگیرد. با این حال، باید توجه داشت که در رتبهبندی علمی و اعتبار مدارک دانشگاهها، ممکن است استثناهایی وجود داشته باشد. به عنوان مثال، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات به دلیل سطح علمی بالا و کیفیت آموزش، در برخی موارد حتی از برخی دانشگاههای دولتی تیپ دو یا سه نیز پیشی میگیرد.
این دانشگاه ها به طور معمول خدمات رفاهی مانند خوابگاه ارائه نمیدهند.
5. دانشگاه غیرانتفاعی
دانشگاههای غیرانتفاعی به صورت هیئت امنایی و مستقل از دولت اداره میشوند و دانشجویان برای تحصیل در آنها باید شهریه پرداخت کنند. پذیرش در این دانشگاه ها به صورت با آزمون یا با سوابق تحصیلی انجام می شود. این دانشگاهها اعتبار علمی کمتری نسبت به دانشگاههای دولتی دارند(معمولا; مثال نقض آن دانشگاه علم و فرهنگ است) و پذیرش در این دانشگاهها نسبت به سایر دانشگاهها آسانتر است.
این دانشگاه ها معمولاً خدمات رفاهی مانند خوابگاه را به دانشجویان ارائه نمیدهند.
گزینش در این دوره به صورت بومی ناحیه ای می باشد.
6. دانشگاه پیام نور
دانشگاههای پیام نور به دلیل سیستم آموزشی نیمهحضوری، انتخاب مناسبی برای افرادی هستند که نیاز به انعطافپذیری در برنامه تحصیلی دارند. این دانشگاهها نیز شهریه دارند، اما هزینههای آنها نسبت به دانشگاههای آزاد و غیرانتفاعی کمتر است.
7. دوره مجازی
دوره مجازی، یک روش تحصیلی جدید است که در آن تمام دروس به صورت آنلاین یا از طریق فیلمهای آموزشی ارائه میشود. این دورهها شهریه دارند و از نظر اعتبار علمی، پایینتر از دورههای حضوری مانند روزانه و شبانه قرار میگیرند. این دوره برای افرادی که نیاز به تحصیل غیرحضوری دارند، گزینه مناسبی است.
8. مازاد ظرفیت
دوره مازاد ظرفیت در برخی دانشگاهها مانند دانشگاههای دولتی، آزاد و پردیسها برگزار میشود. در این دوره، دانشجویان از طریق کنکور و پس از اعلام نتایج اصلی، پذیرش میشوند. این دانشجویان با پرداخت هزینه بالاتر، در کنار سایر دانشجویان تحصیل میکنند و مدرک مشابهی دریافت میکنند. این دوره بیشتر در رشتههای پزشکی و پیراپزشکی رایج است.