سلام به همه بچه های عزیز...
امیدوارم حال همگی خوب و عالی باشه...
در این سری از مطالب در نظر داریم موضوعات مختلف مشاوره را کامل خدمتتون توضیح و شرح دهیم.
تاریخ آپدیت مطلب: 7 مرداد 1403
البته قسمت های متعددی خواهیم داشت که در آخر تمام موارد در یک کتاب جامع و کاملی در اختیار شما عزیزان قرار خواهد گرفت.
من علی اشرفپور رتبه 103 کنکور 1401 دانشجوی مهندسی کامپیوتر دانشگاه تبریز در دوران پر اهمیت و پر بازده اسفند تا تیر در خدمت شما عزیزان خواهیم بود.
*فصل اول*
مشاوره چیست؟
مشاوره یک فرایند تعاملی است که در آن یک فرد متخصص یا مشاور، با استفاده از مهارتها، دانش و تجربه خود، به شخص دیگری کمک میکند تا به حل مسائل، تصمیمگیریهای بهتر، رشد شخصی و دستیابی به اهداف خود برسد. در این فرایند، مشاور با گوش دادن فعال، پرسشهای باز، تمرینات عملی و ارائه راهکارها و برنامههای عملی، فرد را در رسیدن به تغییر و بهبود کمک میکند.
مشاوره میتواند در زمینههای مختلفی ارائه شود، از جمله:
- مشاوره روانشناسی: برای حل مشکلات روانشناختی و بهبود روانشناخت فرد
- مشاوره تحصیلات: برای راهنمایی در انتخاب رشته تحصیلی، مشاوره تحصیلی و توجیه انتخابهای تحصیلی
- مشاوره حرفهای: برای راهنمایی در مسیر حرفهای، توسعه مهارتهای شغلی و بهبود عملکرد در محیط کار
- مشاوره خانواده و روابط: برای حل مسائل خانوادگی، بهبود روابط و ارتقاء ارتباطات خانوادگی
- مشاوره بهداشت روانی: برای حفظ و بهبود سلامت روانی و روانپزشکی.
مشاوران در این فرایند از روشها و تکنیکهای متنوعی استفاده میکنند، از جمله گوش دادن فعال، پرسشهای باز، تمرینات عملی، تحلیل و بررسی مسئله، ارائه راهکارها و برنامههای عملی. هدف اصلی مشاوره، رشد و توسعه فردی و بهبود کیفیت زندگی فرد مورد مشاوره است.مشاوره به شخص کمک میکند تا بازنگری در خود و آگاهی از منابع و قدرتهای داخلی خود داشته باشد، الگوهای ناسالم رفتاری را شناسایی و تغییر دهد و به صورت سازنده با چالشها و مسائل روبرو شود. همچنین، مشاوره به شخص کمک میکند تا برنامهریزی مناسب برای رسیدن به اهداف خود داشته باشد و استراتژیهای موثر را در پیشگیری و مدیریت مشکلات اجتناب ناپذیر زندگی اجرا کند.
مشاوره با راهنمایی چه تفاوتی دارد؟
تفاوت مشاوره و راهنمایی در این است که هر دو فرایند به کمک و راهنمایی فرد مورد نیاز انجام میشوند، اما روش و هدف آنها متفاوت است.
مشاوره:
- هدف اصلی مشاوره، رشد و توسعه فردی است.
- مشاوره به شخص کمک میکند تا بازنگری در خود و آگاهی از منابع و قدرتهای داخلی خود داشته باشد و الگوهای ناسالم رفتاری را تغییر دهد.
- مشاوران در این فرایند از تکنیکهای متنوعی استفاده میکنند تا شخص را در درک بهتر خود، شناسایی مسائل، تصمیمگیریها و تغییرات کمک کنند.
- مشاوران معمولاً دارای تخصص در زمینههای خاصی مانند روانشناسی، تحصیلات، حرفهای، خانواده و روابط هستند.
راهنمایی:
- هدف اصلی راهنمایی، ارائه اطلاعات و راهبردهای عملی به فرد است. راهنمایی برای کسانی ارائه میشود که نیاز به دستورالعملهای واضح و مستقیم برای حل یک مسئله یا دستیابی به یک هدف دارند. راهنما ها معمولاً دارای تجربه و دانش در زمینه خاصی هستند و با ارائه راهنماییهای عملی و قابل اجرا، فرد را در حل مسئله یا دستیابی به هدف کمک میکنند. روش راهنمایی بیشتر بر پاسخ به سوالات فرد و ارائه راهبردهای عملی تمرکز دارد.
مشاوره چه مواردی را در بر میگیرد؟
هر مشاوره ای باید موارد پرتکرار و مهم دوارن تحصیلی شما را بیان کرده و راه حل مناسبی برای آن ارائه دهد. ما به چند نمونه از آن ها اشاره می کنیم :
- نحوه مطالعه
- روشهای یادگیری
- انتخاب رشته تحصیلی در دبیرستان
- انتخاب رشته تحصیلی در دانشگاه
- افزایش تمرکز و کاهش حواس پرتی
- مدیریت زمان
- کاهش استرس
- افزایش هوش
- تنظیم خواب
- افزایش اعتماد بنفس
- یادگیری گروهی
- روش های خلاصه برداری
- تند خوانی
- برنامه تحصیلی
- آموزش دروس سخت
- اصلاح تغذیه
- تجویز دارو برای تقویت حافظه
- افزایش فهم و درک کلامی
- افزایش فهم و درک ریاضی
- درمان اختلالات یادگیری
- درمان فراموشی
- روش های آموزش زبان های خارجی
- ارتباط صحیح با معلمان
- ارتباط صحیح با همکلاسی ها
- معرفی کتاب های کمک درسی
- انتخاب محل تحصیل
- اصلاح مکان مطالعه
- درمان اضطراب امتحان
- درمان کمال طلبی
- مسائل اتوبوس و حمل و نقل از منزل به محل تحصیل
- نگرانی از نمرات ، مطالعات و دوره های کارشناسی
- برخورد با استرس های معمول مدرسه و کلاس درس
- مشاوره در مورد گزینه های آموزشی آینده
و ...
موارد بسیار زیادی هم هستند که در این کتاب به همه این موارد می پردازیم.
*فصل دوم*
نحوه مطالعه چیست؟
روشهای مطالعه یا مهارتهای مطالعه مجموعهای از مهارتهایی هستند که در راستای آموختن و فراگرفتن بهکار گرفته میشوند. این روشها بسته به هدف یادگیری با یکدیگر متفاوت بوده و برای موفقیت در مدرسه و کسب نمرات عالی ضروری و حیاتی هستند.
شرایط لازم مطالعه
1.مشخص بودن هدف :
اگر شما میخواهید کاری را شروع کرده و انجام دهید، حتماً باید هدف خود را معین کنید.
- 2.داشتن انگیزه :
اگر هدفی داشته باشید حتماً در ادامه آن انگیزه برای رسیدن به هدف در ذهنمان تداعی می شود و مطالعه به نحوه خوبی انجام می شود.
- 3.تمرکز کافی و کامل:
برای مطالعه درست و اصولی باید با آرامش ذهن و تمرکز کامل داشته باشید در غیر این صورت نتیجه مطالوبی برای دانش آموز نخواهد داشت.
- 4.محیط مطالعه:
مکان و محیط مطالعه برای موثر و مفید بودن آن باید ویژگی هایی زیر را داشته باشد:
- 4-1.اتاق مطالعه:
برای مطالعه نیاز است که در جایی که کتاب ها، برنامه و اهداف قرار گرفته و مشخص شده است، مطالعه صورت بگیرد.
- 4-2.دما مناسب:
در فصل های بهار و پاییز تعادل دمایی رو تقریباً شاهد هستیم که شرایط خاصی را لازم ندارد. ولی در فصل تابستان که دمای هوا افزایشی هست در اتاق سعی کنیم خیلی گرم نباشد و خنک هم تا حدی باشد که بیش از اندازه باعث احساس ناخوشایندی در شما می شود.
- 4-3.ساکت بودن:
در محیطی که به مطالعه می پردازید باید عاری از سر و صدای زیاد باشد چون باعث حواس پرتی شده و شرایط مطالعه را زیر پا میگذارد.
- 5.تایم مطالعه:
هر سِت مطالعه نهایتاً یک الی یک و نیم ساعت خواهد بود و بعد از تایم استراحت 10 دقیقه خواهیم داشت تا مغز بتواند انرژی از دست رفته را ریکاوری کند.
- 6.مدت مطالعه:
این قسمت برای هر دانش آموز می تواند منحصر به فرد باشد، چون بعضی از دانش آموزان علاقه دارند در هنگام شب مطالعه کنند و تعدادی دیگر در صبح. بنابراین این قسمت را خود دانش آموز تعیین خواهد کرد ولی در حالت کلی صبح اول وقت ذهن انسان آماده دروس تخصصی و حلیاتی است و در هنگام قبل از ظهر برای مطالعه دروس حفظیاتی تایم خوبی محسوب میشود.
- 7.کلامی بودن مطالعه:
یکی از مهم ترین شروط، این است که چون هدف ما یادگیری درست و اصولی است، مطالعه همراه با گفتن و تکرار -درسی که مطالعه می شود- با صدای ملایم خودتان باشد اون موقع درک درس و مدت ماندگاری آن در حافظه هم زیاد می شود.
- 8.امکانات مطالعه:
ابزار هایی چون میز، صندلی، چراغ مطالعه و ... در اتاق مطالعه باشد، بهتر است.
روش های مطالعه
روش های بسیار فراوانی برای مطالعه هستند، که در اینجا به تعداد محدود و معروفی از آنها می پردازیم.
- روش مطالعه خواندن بدون نوشتن
- روش مطالعه گزینشی
- روش مطالعه برجسته سازی
- روش مطالعه حاشیه نویسی
- روش مطالعه خلاصه نویسی
- روش مطالعه کلید برداری
- روش مطالعه خلاقیت و طرح شبکهای مغز
- روش مطالعه پس ختام
روش مطالعه خواندن بدون نوشتن
در این روش فرد از زمانی که کتاب را باز می کند، شروع میکند به خواندن متن و پشت سرهم بدون توقف متنها را میخواند تا زمانی که خسته شود یا زمان مطالعه به پایان برسد. اکثر افراد از این روش استفاده میکنند. ولی این بدترین روش برای مطالعه است. زیرا در این حالت تمرکز فرد در سطح پایین قرار دارد، مطالعهگر در حالت منفعل قرار میگیرد و احتمال خواب آلودگی زیاد است.
نکته: لازم به ذکر است که این روش خواندن که به روش خواندن روزنامه وار معروف است و زمان زیادی هست که منسوخ شده و کارایی بسیار پایینی دارد.
روش مطالعه گزینشی
برخی معتقدند از آنجا که شیوه نگارش کتاب های درسی، تحلیلی است، اطلاعات کلیدی در اوایل و اواخر فصل قرار دارد، بنابراین در مطالعه این گونه کتاب ها باید نکات زیر رعایت شود.
- چند پاراگراف اول هر فصل را بخوانید.
- چند پاراگراف آخر را نیز بخوانید.
- اگر کتاب دارای پرسشهایی باشد آنها را مطالعه کنید.
- تیتر ها و عنوانهای فرعی را بخوانید.
- یکی دو خط از هر پاراگراف در اواسط متن را که به نظر مهم می آید، بخوانید.
- بخش نهایی کتاب یا خلاصه نتایج را هم بخوانید.
این روش نیز روش مناسبی برای مطالعه نیست. زیرا فرد نمیتواند بر کلیت مطالب تسلط پیدا کند.
روش مطالعه برجسته سازی
در این روش فرد همانطور که متن را میخواند، زیر نکات مهم خط میکشد یا با ماژیک فسفوری آن را رنگ میکند.
دو نوع برجسته سازی: کسانی که زیر نکات مهم را خط میکشند نیز دو حالت دارد:
1ـ اول مطالعه و فهم بعد خط: کسانی که اول مطلب را مطالعه میکنند و میفهمند بعد زیر نکات مهم را خط میکشند از روش مناسبتری استفاده میکنند. زیرا با مراجعه بعدی این نکات مهم تداعیگر سایر نکات میشود.
2ـ انحصار توجه به خط کشیدن: برخی افراد به جای اینکه مطلب را مطالعه کنند و بفهمند تمام توجه آنها به خط کشیدن و برجسته کردن منحصر میشود. وقتی یک فصل را تمام میکنند. میبینند که تنها چیزی که آنها به دست آوردهاند خط خطی کردن کتاب است اما از فهم مطلب چیزی عایدشان نگشته است.
این روش نیز به دلیل تکرار و تشابه در خط کشیدن باعث تداخل مطالب در ذهن می گردد و سازماندهی مطالب مطالعه شده نیز به صورت صحیح از بین خواهد رفت چون امکان دارد شما برخی مطالب را با هم در یادآوری اشتباه بگیرید و عملا کارایی بازیابی مطالب پایین خواهد آمد توصیه می گردد برای آزمون های تستی از این روش استفاده نشود چون به خاطر آوردن جزئیات مطالب مشکل خواهد بود ولی برای آزمون های تشریحی به نسبت بهتر است.
روش مطالعه حاشیه نویسی
در این روش فرد ابتدا متن را میخواند بعد خلاصه آن یا نکات مهم آن را در حاشیه کتاب یادداشت میکند. این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی بازهم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد. این روش نیز ضعف در سازماندهی درست مطالب در ذهن را دارد و عملا بازیابی مطالب مطالعه شده مشکل خواهد بود و بهتر است به دلایل اشاره شده در روش قبلی برای آمادگی آزمون تستی استفاده نگردد.
روش مطالعه خلاصه نویسی
در این روش شما مطالب را می خوانید و آنچه را که درک کرده اید بصورت خلاصه بروی دفتری یادداشت می کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روشهای قبلی بهتر می باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آنها را یادداشت می کنید اما بازهم بهترین روش برای خواندن نیست.
مراحل روش خلاصه نویسی
الف: در اتاقی آرام بنشینید و کتاب را باز کنید، اولین صفحه فصل مورد نظر را بیاورید و چند برگه یادداشت تمیز و یک قلم هم در کنار دستتان بگذارید.
ب: عنوان فصل و عنوان بعد از آن را، اگر وجود داشته باشد، یادداشت کنید.
ج: اولین بند را بخوانید و سپس خواندن را متوقف کنید.
د: آنگاه به دقت به آنچه خوانده اند بیندیشید و در کلماتی هر چه کمتر و به زبان خودتان آن را خلاصه کنید، این خلاصه می تواند حتی چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله هم نباشد.
هـ: مواظب باشید زیاد ننویسید و خلاصه با خود بند برابر نشود و رونویس کامل از آن نباشد. فایده واقعی این روش زمانی آشکار می شود که بخواهید برای امتحان آماده شوید اگر فصلها را خوب خلاصه کرده باشید، با مرور چند تا از این خلاصه ها خود را از خواندن کل کتاب معاف کرده اید.
این روش نسبت به روش های قبلی کارایی بهتری دارد ولی بهترین روش برای خواندن نیست چون بازیابی اطلاعات از ذهن ممکن است به سرعت اتفاق نیافتد و با عواملی مانند استرس و عدم تمرکز حواس مطالب مطالعه شده به صورت موقت قابل دستیابی نباشند و فراموشی مطالب را به دنبال داشته باشد.
روش مطالعه خلاقیت و طرح شبکهای مغز
در این روش شما مطالب را میخوانید بعد از درک حقیقی آنها نکات مهم را به زبان خودتان و بصورت کلیدی یادداشت می کنید و سپس کلمات کلیدی را بروی طرح شبکه ای مغز می نویسد ( در واقع نوشته های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می کنید ) تا در دفعات بعد به جای دوباره خوانی کتاب ، فقط به طرح شبکه ای مراجعه کرده وبا دیدن کلمات کلیدی نوشته شده بروی طرح شبکه ای مغز ، آنها را خیلی سریع مرور کنید . این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش میدهد و درس خواندن را بسیار آسان می کند. و بازده مطالعه را افزایش می دهد.
این روش که همان روش تصویر سازی در ذهن می باشد از موثرترین و کارآمد ترین روشهای مطالعه می باشد که بازدهی بسیار بالایی را خواهد داشت.
روش مطالعه پس ختام
یکی از روشهای موفق بهبود مطالعه و یادگیری روش اسکیو ۴آر ، از حروف اول کلمات زیر تشکیل یافته است: review, recite, reflect, read, question, (scan) survey. در بعضی منابع در مرحلهٔ نخست این روش به جای survey (خواندن اجمالی) یا scan (دید زدن)، preview (پیشخوانی) را مورد استفاده قرار دادهاند که در این صورت علامت اختصاری آن میشود پیکیو ۴آر یا روش پس ختام است. اسکیو ۴آر از حروف اول شش مرحلهٔ آن تشکیل یافته است:
- 1.پیش خوانی
- 2.سوال
- 3.خواندن
- 4.تفکر
- 5.از حفظ گفتن
- 6.مرور کردن
7.پیشخوانی
اگر میخواهید مطالب کتابی را یاد بگیرید، نخست تمام آن کتاب را یک بار از رو بخوانید تا یک برداشت کلی از موضوعها و قسمتهای مهم آن کسب نمائید. این خواندن اجمالی یا پیشخوانی میتواند شما را در یک سازماندهی به مطالب، مثلاً ایجاد نوعی ساخت سلسله مراتبی برای آنها، کمک نماید. مطالبی که لازم است در پیشخوانی فصلهای یک کتاب مورد توجه قرار گیرند عبارتند از مقدمه یا توضیحات مقدماتی، هدفها، تیترهای اصلی و فرعی، خلاصه، و جملات مقدماتی یا جملات موضوعی پاراگرافها. در رابطه با اثربخشی پیشخوانی گفته شده است همه اقدامات فوق به فعال شدن طرحوارههای یادگیرنده کمک میکنند.
سؤال
برای هر قسمتی یا فصلی از یک کتاب که میخوانید در رابطه با هدفی که از مطالعه دارید سؤالهائی را طرح نمائید. یکی از راههای انجام این کار این است که عناوین را به سؤال تبدیل کنید. مثلاً در رابطه با فصل موجود میتوان پرسید که روش پسختام چیست؟ یا چگونه میتوان فصلی از یک کتاب را پیشخوانی کرد؟ سؤالهای خود را با کلمات چگونه، چه کسی، چرا، چه چیزی بسازید.
خواندن
در این مرحله، مطلب یا موضوع را بخوانید، به هنگام مطالعه سعی کنید سؤالهائی را که مطرح کردهاید جواب دهید. توجه خود را به اندیشههای اصلی، جزئیات مؤید اندیشههای اصلی، سایر اطلاعاتی که به هدفهای خواندن شما مربوط هستند معطوف سازید. در صورت لزوم، سرعت خواندن خود را متناسب با سهولت و پیچیدگی متن تغییر دهید.
تفکر
سعی کنید با تفکر دربارهٔ مطالبی که میخوانید آنها را بفهمید و به آنها معنی بدهید. برای این منظور میتوانید کارهای زیر را انجام دهید:
- آنچه را که میخوانید با مطالبی که از قبل یاد گرفتهاید ربط دهید.
- نکات فرعی را به مطالب اصلی پیوند دهید.
- بکوشید تا تناقضات موجود را حل نمائید.
- با استفاده از اطلاعاتی که میخوانید مسائل طرح شده را جواب دهید.
مهمترین اصل زیربنای تفکر در جریان مطالعه بسط معنائی است. یکی از راهبرهای مهم به یادسپاری بسط و گسترش مطالب است. ما به کمک بسط معنائی به مطالبی که میخوانیم شاخ و برگ میدهیم و بدین وسیله آنها را معنیدار میسازیم و لذا بهتر به خاطر میسپاریم.
از حفظ گفتن
پس از خواندن هر قسمت، سعی کنید مطالب مهم آن را به یاد آورید و برای خود بازگو کنید. ضمن این کار به سؤالهائی که طرح کردهاید پاسخ دهید. از حفظ گفتن به شما کمک میکند تا بر درک خود نظارت کنید و از این طریق به شما معلوم میگردد که چه قسمتهائی را خوب یاد نگرفتهاید و باید آنها را از نو بخوانید.
- مرور کردن
وقتي که خواندن تمام کتاب يا کل مطلب را بهپايان رسانديد، آن را مرور يا بازبيني کنيد. بهترين راه مرور کردن اين است که بکوشيد تا، بدون مراجعه به متن، سؤالهاي مهم را جواب دهيد. قسمتهائي را که نتوانستيد به سؤالهاي آنها جواب دهيد دوباره بخوانيد. دوباره خواندن نوعي مرور کردن است. اما اين کار براي همهٔ کتاب ضروري نيست، سعي در جواب دادن به سؤالهاي اساسي بهترين راه مرور کردن است. راهبردِ از حفظ گفتن را براي فصلهاي کتاب و راهبردِ مرور کردن را براي کل کتاب بهکار بنديد.
نتیجه گیری
با توجه به توضيحات بالا، روش اسکيو۴آر يا روش پسختام بر سه اصل مهم بهسازي حافظه، يعني سازماندهي، بسط معنائي، و تمرين بازيابي استوار است. دلايل عمدهٔ موفقيت اين روش و روشهاي مطالعهٔ مشابه با آن همين اصول نظري هستند.
چند دليل براي اثربخشي روس اسکيو۴آر ذکر شده است. نخست اينکه، رعايت مراتب اين روش دانشآموزان و دانشجويان را از سازمانبندي مطالبي که ميخوانند بيشتر آگاه ميسازد.در اينباره گفته شده است بارها شاهد بودهايم که وقتي از خواندن عنوانهاي يک مطلب غفلت ميکنيم اشارهها و سرنخهائي که ما را در يافتن سازمان آن مطلب هدايت ميکنند نيز از دست ميروند. دوم اينکه، رعايت اين مراحل يادگيرنده را وا ميدارد تا، بهجاي يادگيري همهٔ اطلاعات در يک نشست، آنها را بهصورت بخش به بخش ياد بگيرد. همچنين طرح سؤال دربارهٔ مطلبي که خوانده ميشود و جواب داده به سؤال دانشآموزان را وا ميدارد که اطلاعات را عميقتر و گستردهتر پردازش کنند. وول فولک همچنين گفته است که روش اسکيو۴آر براي دانشآموزان بالاتر از سطح دبستان مفيد است. دربارهٔ آموزش دادن مهارتهاي مطالعه به دانشآموزان پيش از پايهٔ پنجم تحصيلي اطلاعات زيادي در دست نيست. کاربرد مؤثر مهارتهاي مطالعه احتمالاً مستلزم رشد فراشناختي فراتر از سن اينگونه کودکان خردسال است.
*فصل سوم*
حتما برایتان پیش آمده که چند ساعت قبل از یک امتحان احساس میکنید ناگهان همه چیز از ذهنتان پاک شده و به دنبال آن به شدت دچار اضطراب میشوید. در این مواقع بهترین راه برای به آرامش رسیدن و کسب نتیجه دلخواه، مرور سریع مطالب است؛ اما قطعا زمان کافی برای مطالعه دوباره همه چیز را ندارید.
چاره این کار چیزی نیست جز مرور کردن سرفصلهای اصلی هر درس آن هم به کمک ابزار بسیار ارزشمندی به نام خلاصه نویسی!!!
خلاصه نویسی چیست؟
خلاصه نویسی یا چکیده نویسی به این معنا است که نکات مهم و اصلی را جمعآوری کنید و باید این کار را طوری انجام دهید که مدتی بعد با مطالعه خلاصهها همه سر فصلهای اصلی برایتان تداعی شود و در عین حال یادداشتهای شما باید به معنی واقعی کلمه خلاصه باشند.
خلاصه نویسی کردن یک مهارت است که دانشآموزان باید از همان ابتدای تحصیلشان آن را یاد بگیرند؛ چون در سال تحصیل بدون داشتن خلاصه مناسب و کامل، مرور و یاد آوری مطالب عملا غیر ممکن است.
برای اینکه بتوانید به بهترین شکل این کار را انجام دهید و به عبارتی در این کار حسابی ماهر شوید، باید اطلاعاتی از بهترین زمان خلاصه نویسی و روش خلاصه نویسی برای هر درس داشته باشید و نیز اشتباهات رایج در زمینه خلاصه نویسی را بدانید تا از انجام آنها خودداری کنید.
بهترین زمان برای خلاصه نویسی
برخی از دانشآموزان عادت دارند که همزمان با مطالعه یک مطلب جدید، بلافاصله خلاصه نویسی آن را هم انجام دهند. اغلب نتیجه کار این دانشآموزان یادداشتهایی در هم و برهم یا یک جزوه پر و پیمان و مفصل است نه خلاصه نویسی که بعدها به دردشان بخورد. دلیل این اتفاق انتخاب زمان نامناسب برای خلاصه نویسی کردن است.
در واقع بهترین زمان برای خلاصهنویسی کردن، وقتی است که شما حداقل یک دور مطلب مورد نظر را خوانده باشید و بدانید که مطالب مهم و اصلی کدام هستند و چطور باید مطالب
را طبقه بندی کنید.
از طرف دیگر خلاصه نویسی را پشت گوش نیندازید؛ اینکه مطلبی را الان کاملا مطالعه کنید و بعد از یک ماه خلاصه نویسیاش را انجام دهید، چون حجم زیادی از مطالب را فراموش کردهاید، خلاصهنویسیتان در نهایت ناقص خواهد بود.
مزایای خلاصه نویسی
گفتیم برای مرور و جمع بندی مطالب هیچ چیز به اندازه یک خلاصهنویسی خوب به دادتان نمیرسد؛ اما این تنها یکی از مزایای خلاصهنویسی کردن است. از دیگر مزایای خلاصهنویسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- با خلاصه نویسی مطالب مطمئن میشوید که درستان را خوب یاد گرفتهاید و اگر جایی را یاد نگرفته باشید متوجهاش میشوید.
- وقتی مطالب را خلاصه نویسی میکنید، گویی یک بار دیگر آنها را خواندهاید.
- مفاهیم در ذهنتان طبقهبندی خواهند شد.
- متوجه نکات مهم و برجسته میشوید و میدانید که کدام مطالب از دید طراحان سوال مهمتر هستند.
- تمرکزتان در زمان مطالعه بیشتر خواهد شد.
اصول کلی خلاصه نویسی
روش خلاصهنویسی برای هر درسی با درس دیگر قدری متفاوت است و هر شخصی هم روش خلاصهنویسی مخصوص به خودش را دارد. با این حال برای اینکه خلاصهنویسی را به صورت صحیح و حرفهای انجام دهید باید از یکسری اصول کلی پیروی کنید.
در زمان خلاصهنویسی باید به کلمات مهم و کلیدی توجه کنید و سعی کنید همان کلمات کلیدی را در قالب عبارتهای کوتاهی به زبان خودتان یادداشت کنید. میتوانید از کشیدن جدول و نمودار کمک بگیرید و یا از کلمات اختصاری به جای جملات طولانی و مفصل استفاده کنید.
در جواب این سوال که یک خلاصه نویسی خوب چه ویژگی دارد و از کجا بفهمم این کار را درست انجام دادهام، همیشه به بچهها میگویم قبل از خلاصهنویسی کردن فکر کنید که قرار است چند ماه دیگر مطالبی که امروز خواندهاید را مرور کنید، چه مطالبی را یادداشت میکنید تا بعد از چند ماه با خواندن آنها دوباره همه چیز برایتان تداعی شود؟
ابزارهای لازم برای خلاصه نویسی
برای خلاصهنویسی کردن نیازی به ابزار پیچیدهای ندارید اما خواهش میکنم از یادداشت کردن پراکنده مطالب آن هم در تعدادی کاغذ نامرتب یا در حاشیه کتابهایتان خودداری کنید! برای کارتان ارزش قائل شوید و یک دفتر یا کلاسور مخصوص خلاصهنویسی تهیه کنید.
خلاصه نویسی کردن یک مهارت است و فقط با تکرار و تمرین بسیار میتوانید در انجام این کار خبره شوید؛ پس نترسید و شروع کنید، به مرور اشکالات کارتان را پیدا کرده و برطرف خواهید کرد.
خلاصه نویسی را با جزوه نویسی اشتباه نکنید!!!
گاهی با دیدن خلاصه برخی از عزیزان از اینکه چطور مطالب یک صفحهای را بسط دادهاند و از آن در حد چهار صفحه خلاصه نویسی کردهاند تعجب میکنم! دوستان به کلمه خلاصهنویسی دقت کنید؛ قرار است مطالب را خلاصه کنیم نه اینکه جزوه بنویسیم. لطفا از رفتن به حاشیه یا شاخ و برگ دادن به مطالب خودداری کنید، چون واقعا نوشتن برخی از کلمات ضروری نیست به علاوه وقتی حجم خلاصههایتان زیاد شود طبیعتا خواندن آنها به اندازه کل جزوه یا حتی بیشتر از آن زمان میگیرد.
توصیه میکنیم که ابتدا کلمات کلیدی و اصلی را بنویسید و بعد جلوی هر کلمه کلیدی جزئیات مورد نیاز و ضروری را در کوتاهترین حالت ممکن یادداشت کنید.
نکته: استاندارد حجم خلاصه نویسی این است که پنجاه صفحه کتاب را باید نهایت در سه یا چهار برگه آچهار جای دهید.
استفاده از خلاصه نویسی دیگران
آیا میتوانیم از خلاصهنویسی سایر عزیزان و دوستان استفاده کنیم؟ اگرچه مانعی برای این کار وجود ندارد اما تا حد امکان خودتان شخصا دست به کار شوید و خلاصهنویسی کنید؛ یعنی تا حد امکان سعی کنید از خلاصههای دیگر افراد استفاده نکنید.
هر شخصی مطالبی که به نظر خودش مهمتر هستند را در خلاصههایش جای میدهد و ممکن است آن مطالب از نظر شما آنقدرها هم مهم نباشد یا حتی ممکن است لحن و نحوه نگارش فرد دیگر برای شما ناآشنا باشد و با آن احساس راحتی نکنید.ولی اگر از اول سال تنبلی کردهاید و حالا زمان زیادی تا برگزاری کنکور ندارید، میتوانید از خلاصههای دیگران استفاده کنید.
*فصل چهارم*
بیتردید واژه مرور را بارها شنیدهاید و در امر تحصیلات، درس خواندن و به خصوص ایام آزمون و امتحانات از آن مفهوم به صورت کاربردی استفاده کردید اما در اغلب موارد آن نتیجه لازم را کسب نکردهاید. بهراستی مرور چیست؟ انواع آن کدام است؟ چه کاربردهایی دارد؟ چرا باید با بازنگری آشنا شویم و چگونه باید به صورت اصولی و صحیح از قواعد بازنگری استفاده کرد؟
مرور چیست؟
واژه مرور در انگلیسی Review به معنای بازنگری، دوباره خواندن و بازبینی به صورت پی در پی است. در اصطلاح منظور از بازنگری کردن یعنی ما پس از انکه ذهنمان نسبت به یک مطلب ویژهای فهم کافی، تسلط و احاطه کاملی پیدا نمود به جهت جلوگیری از فراموشی آن مطلبی که از پیش ادراک شده، بار دیگر به صورت مجدد و از نو؛ مجدد باز گشته و همان مطلب را مطالعه کنیم.
موضوع اصلی چالش بر انگیز بحث مرور نیز اتفاقا از همین مرحله به بعد آغاز میشود که ما برای آنکه ذهن و به ویژه حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدتمان قادر باشد تا آن مفاهیم ادراک شده را با کیفیت و جزئیات بالا به صورت کامل و دقیق بدون کوچکترین کم و کاستی در خود ذخیره کند، در مدت زمان بالایی آن را در خود نگه دارد و در نهایت آن را تداعی و بازیابی کند چگونه باید مطالب را مرور کنیم؟
منحنی فراموش
برای متوجه شدن اهمیت مرور، منحنی فراموشی ذهن که اولین بار توسط روانشناس آلمانی هرمان ابینگهاوس معرفی شد را بررسی می کنیم. ایشان پس از سالها تحقیق و مطالعه به این نتیجه رسیدند که مغز انسان برای نگهداری اطلاعات، ظرفیت مشخصی دارد. یعنی برخی موضوعات با گذشت زمان از ذهن انسان پاک میشوند، مگر اینکه مرور شوند. در اینجا لازم است یادآور بشیم خیلی از دانش آموزان احساس می کنند که مشکلی دارند که مطالب را فراموش می کنند در صورتی که فراموشی جز جدایی ناپذیر وجود انسان هست. پس به جای اینکه با وجود خودمان مبارزه کنیم بهتر هست ابزارهای مرور یا بشناسیم و از آن استفاده کنیم.
طبق منحنی یادگیری ابینگهاوس هنگامی که شما درسی را یاد گرفته اید، همان لحظه ۱۰۰% مطالب را به خاطر دارید. اما با گذشت زمان طبق نمودار زیر مثلا بعد از گذشت ۲۴ ساعت، فقط ۳۳ درصد مطالب را به یاد می آورید.
اما خبر خوب اینکه با مرور در فواصل زمانی مشخص می توان ۹۰ درصد مطالب را در حافظه نگه داشت.
چگونه مطالب را به ذهن بسپاریم ؟
برای به خاطر سپردن مطالب بهتر است فواصل مرور بدین صورت باشد:
- اولین مرور: ۹ ساعت پس از تدریس یا مطالعه برای اولین بار (خواندن درس هر روز در همان روز)
- دومین مرور: فردای همان روز
- سومین مرور: ۲ روز پس از تدریس یا مطالعه برای اولین بار
- چهارمین مرور: یک هفته پس از تدریس یا مطالعه برای اولین بار
- پنجمین مرور: یک ماه پس از تدریس یا مطالعه برای اولین بار
انواع مرور چیست؟
مرور کردن در یک دستهبندی کلی به سه بخش: مرورِ پس از هر نیم مطالعه، مرور بعد از مطالعه اصلی و مرور کردن طبق برنامه زمانی مرور تقسیم میشود. هریک از این مرورها که روش مختص خود را دارند یک وظیفه و هدف خاصی را دنبال میکنند که در عین اشتراک، اختلافاتی را نیز با یک دیگر دارند.
الف) مرور بعد از هر نیم مطالعه، زمانی است که شما پس از آنکه برای مثال یک فصل از یک کتاب را طبق روشهای صحیح مطالعه، مطالعه نموده و به اتمام رساندید حال پس از یک استراحت کوتاه که آن هم باید طبق یک اصولی انجام پذیرد حال باید مرور همان فصل را داشته باشید تا میزان ماندگاری اطلاعات در حافظه کوتاه مدت افزایش یابد و شما دیرتر مطالب را فراموش کنید.
ب) نوع دیگر مرور، مرور پس از مطالعه اصلی یک فصل یا چند فصل از کتاب است. منظور مطالعه اصلی یعنی خواننده به یک درک جامع و کامل از یک مبحث رسیده است. برای مثال یک کتاب شامل چهار موضوع است که هر موضوع دارای 4 فصل است. حال خواننده طی هر نیم مطالعه و مرورهایی که داشته موفق به درک یک فصل شده و حال آنکه هر چهار فصل به اتمام رسیده و فهم مطالب موضوع اول تکمیل شده حالا نوبت به مرور پس از مطالعه اصلی است.
ج) مرور طبق برنامه زمانی نیز خود به دو بخش دیگر تقسیم میشود. بخش اول زمانی است که شما مرورهای اصلیتان به پایان رسیده است و حال باید تمامی بازنگریها را بار دیگر از نو مرور و جمعبندی کنید. برای این کار شما در گام نخست باید با قاعده ترسیم نقشه ذهنی آشنا شوید و بتوانید که نقشه ذهنی خودتان را با توجه به سلایق و علایقتان رسم کنید.
نقشه ذهنی یا Mind Map اثرات و پیامدهای فوق العاده کارآمد و شگفت انگیزی در فهم عمیق و بازیایی سریع و دقیق اطلاعات درک شده دارد.
نتایج اثربخش مرور
این مرور (بخش ب) به شما کمک میکند تا ذهنتان میان مطالب مشابه فصلهای مختلف باهم پیوند و ارتباط برقرار کند و هر چه این مرور بیشتر باشد قوام این ارتباطات محکمتر خواهد بود به بیان دیگر چندین اتفاق مهم در ذهن شما در حال پدید آمدن است. مرور پس از مطالعه اصلی؛ کیفیت، قدرت و قابلیت درک مطلب شما را بهبود و مضاعف میکند و شما به فهم عمیقتری دست خواهید یافت.
این رویه فرآیند دریافت اطلاعات و فهم موضوعات و مفاهیم جدید را نیز برای شما آسانتر خواهد کرد زیرا که شما خالی از معنا نمیباشید و دارای اندوخته و اطلاعات قبلی هستید. از طرفی کلیه معانی مهم یکجا در حافظهتان باقی میماند و حافظهتان از شلوغی و پراکندگی دادهها خارج میشود و به یک سامان و ساختاری دست پیدا میکند. و از همه کلیدیتر قدرت بازیابی مطالب در شما ارتقا مییابد.
این مرحله از مرور (مورد ج) میزان پایداری اطلاعات را در حافظه کوتاه مدت افزایش میدهد، قدرت و قابلیت حافظه کوتاه مدت را ارتقا میدهد تا بار دیگر با نظم و نظام عالیتر فرآیند ذخیره سازی و تداعی دادهها را انجام دهد و از همه حیاتیتر سرعت و دقت فرآیند انتقال دادهها به حافظه بلندمدت مضاعف میسازد.
استفاده از برنامه زمانی مرور به شما این امکان را میدهد تا شما مفاهیم و معانی را در مدت زمانهای طولانی در حافظهتان ذخیره و سپس تداعی کنید. اگر طبق الگو برنامه زمانی عمل شود شما تا سالیان سال به تمامی مفاهیم یک کتابی که برای مثال در سی سال پیش مطالعه کردهاید دسترسی خواهید داشت؛ با همان کیفیت و جامعیت بدون آنکه قسمتی از آن را فراموش کنید. البته اگر طبق برنامه به صورت مستمر و مداوم عمل کنید.
بازیابی یا بازخوانی؟
برخی از دوستان، بازیابی را بازخوانی اشتباه میگیرند. بازخوانی در یک تعریف کلی به معنای خواندن مطلبی به دفعات زیاد به منظور حفظ کردن آن مطلب است. اما بازیابی یعنی جستوجو در حافظهی فعال؛ جستوجویی که در آن، هر بار فقط یک عنصر و یکی پس از دیگری مورد بررسی قرار میگیرد.
تعریف جامع بازیابی، خواندن مطلب و طرح پرسش در هر قسمت و ارتباط دادن معنادار آن با دیگر قسمتهای مطالب است. هر مطلبی که میخوانیم بر اساس علم روانشناسی اگر وارد حافظهی بلندمدت شود، ماندگار خواهد بود. اما این به آن معنا نیست که در هر لحظه آن را به یاد خواهیم داشت. برای این یادآوری نیازمند سرنخ برای پیدا کردن پروندهی گمشدهی خود در میان انبوه اطلاعات ذهن هستیم. این سرنخ را برای هر مطلب باید در بازیابی مطالب بیابیم تا در یادآوری دچار مشکل نشویم. با بازخوانی هرگز به این سرنخها دست پیدا نمیکنیم و باید مطلب را برای یادآوری از ابتدا دوبارهخوانی کنیم.
اکثر افراد تمایل دارند بازخوانی کنند و این کار برایشان سادهتر است. چراکه در بازیابی، اطلاعات را از حافظهی بلندمدت خود استخراج میکنیم. ولی در بازخوانی، بیشتر از حافظهی کوتاهمدت استفاده میکنیم. نه تنها با بازیابی کیفیت مطالعه افزایش مییابد، بلکه با بازیابی اطلاعات، مطالب به روشی دیگر در ذهن ذخیره میشوند و میزان یادگیری ما با بازیابی زیاد میشود و با آزمون موضوعات را به روشهای دیگر در ذهنمان طبقهبندی میکنیم.
ابینگ هاوس به این نتیجه رسید که بهترین زمان برای مرور یک خاطره، درست قبل از زمانی است که آن را فراموش کنید. تمرین و تستزنی باعث پر شدن شکافهای اطلاعاتی در مغز خواهد شد. بازیابی اطلاعات تاثیر چندین برابر در مقایسه با دوبارهخوانی دارد. هنگامی که شما برای بازیابی اطلاعات زمان زیادی صرف میکنید یادگیری شما عمیقتر میشود و بازده آن نیز افزایش مییابد. با توجه به افزایش کیفیتی که حاصل میشود هرگز نگران سخت یاد گرفتن و کند شدن سرعت مطالعهی خود نباشید.
بازیابی یعنی اینکه مطالب را بعد از مطالعه کنار بگذارید و سعی کنید مطالب را از درون ذهن خودتان بیرون بکشید و به خاطر بیاورید. بازیابی یعنی اینکه اول امتحان بدهید بعد درس بخوانید. گرایشی که در کتاب make it stick مطرح شده است و در آن تاکید شده است که وقتی مطلبی را سخت یاد میگیرید، بهتر یاد میگیرید.
کاملترین روش بازیابی، آزمون دادن است. در جلسهی آزمون به مغز خود فشار میآورید تا پاسخ سوالها را به خاطر بیاورید و تکتک مطالب دوباره بازیابی میشود. دانشآموزان گاهی متوجه میشوند که یادگیری ناقص داشتهاند و 3 ساعت زمان آزمون اثر آموزشی خیلی بالایی دارد و اثر آموزشی آن چندین برابر زمانهای مطالعه است (4 یا 5 برابر) اگر دانشآموزان در همان زمان آزمون بخواهند بجای آزمون دادن درس بخوانند میزان یادگیریشان خیلی کمتر میشود و تاثیر آزمون دادن به مراتب بیشتر است.
در فصل بعدی به بحث تست زدن، جامع و کامل خواهیم پرداخت...
*فصل پنجم*
قبل از اینکه وارد موضوع انواع تست بشویم، باید بدانیم هدف از تست چیست، واقعاً فقط برای سنجش اطلاعات ماست یا ما می توانیم از تست هم درس یاد بگیریم؟ خدممتان عرض کنم که تست یا آزمون فقط در آزمون های رسمی کشوری جنبه سنجش دارد در بقیه آزمون هایی که شرکت می کنید برای شما جنبه یادگیری و آموزش خواهد داشت.
چرا تست بزنیم؟
علاوه بر یادگیری در فصل قبلی اشاره کردیم برای اینکه بتوانیم با روش بازبینی به بهترین نحوه ممکن مرور را انجام دهیم، باید بتوانیم با تست زدن خودمان را محک بزنیم و در کنار محک مرور مطالب را هم انجام دهیم.
انواع تست و مراحل آن:
- 1) تست آموزشی
هدف از این نوع تست آموختن موثرتر نکات درسی و تثبیت بهتر نکات در حافظه است. این نکات را در تست آموزشی مد نظر قرار دهید:
تست زدن مرحله ای مهم و کلیدی از مطالعه است. بنابراین همواره بعد از مطالعه ی تشریحی و خط به خط هر درس تعدادی تست بزنید و هیچ گاه مطالعه ی درس را بدون تست زدن رها نکنید. اگر احساس می کنید هنوز به مطالب مسلط نیستید یا حس می کنید مطالب خوب در ذهن حک نشده اند و بعد از مرور به سراغ تست می روید، این روش کاملا اشتباه است. بعد از مطالعه ی درس بلافاصله تست های مربوطه را بزنید و تحت هیچ شرایطی به بعد موکول نکنید.
- 1) بهتر است بلافاصله یا با فاصله کمی از مطالعه انجام شود.
- 2) در تست آموزشی زمان گرفته نمی شود. در این نوع تست، زمان صرف شده برای حل هر سوال باید به اندازه ای باشد که ان تست را یاد بگیرید.
- 3) درصد گیری انجام نمی شود.
- 4) بعد از پاسخ دهی به هر سوال بلافاصله پاسخنامه را چک کنید و سپس به سراغ تست بعدی بروید. حتی در صورت نیاز به درسنامه رجوع کنید.
توجه: در تست آموزشی، هرگز نباید تستی را مارک دار کرد، زیرا این دسته از تست ها آموزشی هستند و هر کدام به چشم شما جدید و جذاب است. باید برای تک تک تست ها وقت بگذارید و در صورت لزوم، درس نامه مربوط به آن را مطالعه کنید.
- 2) تست تسلطی
چند روز بعد از مطالعه جزوه یا درسنامه باید تست بزنید تا هم مطالب را تکمیل کرده باشید و هم تسلطتان را افزایش دهید. بر اساس نوع درس می توانید از یک نوبت تا چندین نوبت در روزهای مختلف حل تست داشته باشید.
در این مرحله از تست زدن بسته به میزان تسلط شما در آن درس مورد نظر تعداد تست را انتخاب کنید. انتخاب ۵ یا ۱۰ تست در هر نشست انتخاب معقولی به نظر میرسد. یعنی ۱۰ تست را حل کنید سپس پاسخ را چک کنید. تست هایی که غلط زده اید یا نزده اید را با دقت بیشتر بررسی کنید. در اینجا اینکه جواب یک تست گزینه دو می شود اهمیتی ندارد مهم این است چرا این گزینه می شود و چرا گزینه اول که شما انتخاب کرده اید نمی شود. در این مرحله می توانید با تمرکز بر پاسخ تشریحی سوالاتی که غلط زده اید یا نزده اید به دنبال دلیل نفهمیدن آن بخش باشید و به این روش سطح تسلط خودتان را بالا ببرید.
3) تست سنجشی
هدف از این مرحله تست زنی، سنجش میزان تسلط در مباحث خوانده شده، بررسی سرعت تست زدن، میزان توانایی در کنترل استرس، میزان بی دقتی و ... می باشد. این مرحله از تست زدن معمولا در انتهای فازهای مطالعاتی رخ می دهد. در اکثر آزمون های کشوری در انتهای هر فاز (مانند تابستان، ترم اول، ترم دوم، عید نوروز) آزمون های جامع طراحی شده است. در این مراحل شما می توانید از هر فصل چندین تست انتخاب کنید و در زمان امتحان یا کمی بیشتر از آن خودتان را مورد سنجش قرار دهید.
- 1) با فاصله زمانی از مطالعه انجام می شود.
- 2) در تست سنجشی زمان گرفته می شود. بدین منظور تعداد تست معینی مشخص کنید و بر اساس زمان هر سوال از درس مورد نظر در آزمون ، زمان مورد نیاز برای تعداد سوالاتی که مشخص کرده اید را محاسبه کنید.
- 3) درصد گیری انجام می شود.
- 4) بعد از پاسخ دهی به کل سوالات پاسخنامه را چک کنید.
ابتدا به سراغ سوالاتی بروید که برایتان ساده تر هستند و در انتها حتما تحلیل آزمون را انجام دهید.
تذکر در مورد شیوه تست زدن:
تذکر۱: در تمام مراحل روش تست زدن و انواع تست، در تحلیل پاسخ هایتان فقط برای پاسخ سوالاتی که غلط زده اید یا نتوانسته اید پاسخ دهید به پاسخنامه مراجعه کنید و پاسخ آن را مطالعه کنید. خیلی از مشاوران توصیه می کنند پاسخ همه سوالات را ببینید زیرا ممکن است در پاسخنامه راه حل بهتری ارائه شده باشد. در نظر داشته باشید در آزمونی، ما زمان بی نهایت رو به رو نیستیم. این موضوع می تواند زمان زیادی از شما بگیرد که در این زمان می توانید کارهای مفیدتری انجام دهید.
تذکر۲: در تست سنجشی که باید زمان بگیرید، در حدود تعداد سوالات آزمون در آن درس برای خود سوال در نظر بگیرید.
تذکر۳: با کسب تجربه در روش های فوق بهتر است در تست سنجشی، تست های دو یا سه درس را به صورت یک آزمون حل کنید. بدین ترتیب ذهن شما مجبور می شود درس ها را از هم تفکیک کند و این روش باعث می شود در شرایط مشابه کنکور تست حل کنید.
تذکر۴ (بسیار مهم): در همه مراحل تست زنی تست ها را در پاسخنامه وارد کنید تا همیشه بدانید چه تست هایی از یک فصل را پاسخ داده اید و کدام ها را درست، غلط یا نزده پاسخ داده اید.
برای ارتباط با پشتیبان ویژه و اطلاع از شرایط مشاوره با رتبه هاي برتركانوني
به لينك زير مراجعه كنيد.