گزيده نکات درس تاريخ ادبيات (2)
عصر حافظ:
«وضع عمومي» شعر در عصر حافظ:
1- قالب: قصيده رو به کسادي رفت.
2- محتوا: آثار شعرا ضعيفتر شد.
3- زبان شعر: تباهي در ساخت و بافت کلام بهجز سرودههاي حافظ و خواجو
4- «تقليد» به شدت رواج داشت؛ به دو شکل:
ü تقليد از شيوه و سبک استادان پيشين
ü جوابگويي شعرهاي مشهور
(بيشتر از اشعار «انوري، ظهير فاريابي، خاقاني و کمالالدين اسماعيل» تقليد ميشد.)
5. «استقبال» از اشعار سخنسرايان نامور گدشته؛ به شکل زير:
ü در قصيده: استقبال از اشعار «خاقاني، انوري، جمالالدين»
ü در غزل: استقبال از اشعار «سعدي، اميرخسرو، ظهير فاريابي»
6- ظهور انواع تازه:
ü ساقينامه: اشعار در وصف مجالس بزم و لوازم مربوط به آن
ü معما: گنجاندن نام يک شخص يا شيء در حروف يا واههاي يک مصراع يا بيت
ü ماده تاريخ: ثبت وقايع مهم با استفاده از حروف ابجد
فخرالدين عراقي:
نام اصلي: ابراهيم / شهرتهاي وي: «همداني، فراهاني، عراقي»
آثار عراقي:
1. ديوان: شامل 5000 بيت در قالبهاي قصيده، غزل، قطعه، مثنوي و ترانه
2. عشاقنامه (دهنامه): مثنوي و چند غزل / در وزن حديقهي سنايي / موضوع: مباحث عرفاني
يادتون باشه که عبيد زاکاني هم يه اثر به اسم «عشاقنامه» داره که برخلاف بيشتر آثار عبيد که طنزند، اين مثنوي جدي جديه!
3. لمعات: نظم و نثر / موضوع: عرفان و سير و سلوک عارفانه
بر کتاب «لمعات» عراقي، شرحهاي بسياري نوشته شده که مهمترين آنها، «اشعة اللمعات» جامي است.
خواجوي کرماني:
نام اصلي: کمالالدين ابوالعطا محمود بن علي / شهرت: نخلبند شاعران / تخلص: خواجو
از حيث زماني ما بين «سعدي» و «حافظ» قرار دارد؛ خواجو از سعدي پيروي ميکرد و سخن حافظ، رنگ غزل خواجو را دارد.
آثار خواجو:
1. ديوان: داراي دو بخش «صنايع الکمال» و «بدايع الجمال»
2. شش مثنوي بهنامهاي: سامنامه، هماي و همايون، گل و نوروز، روضه الانوار، کمالنامه، گوهرنامه (به همهي اين مثنويها بهجز اولي يعني سامنامه مجموعاً «خمسهي خواجو» ميگويند.)
3. آثار منثور (داراي نثري مزين و آميخته به شعر): رسالة اللباديه (مناظرهي ني و بوريا) / سبع المثاني (مناظرهي شمشير و قلم) / مناظرهي شمس و سحاب
خواجو تقليد کرده است:
ü در قصيده از: سنايي
ü در غزل از: سعدي
ü در حماسه از: فردوسي
ü در داستان غنايي از: نظامي
ابن يمين فريومدي:
مشهور به: شاعر شيعهمذهب عصر سربداران / مردي قانع، گوشهگير و دهقانپيشه
مضمون و درونمايهي آثار ابنيمين:
ü قطعات: پند و اندرز
ü قصايد: مدح و منقبت امامان شيعه
ü غزليات: عشق و دلدادگي
سيف فرغاني:
نام اصلي: سيفالدين محمد / عدم ملاقات با مولوي عليرغم نزديکي مکاني با او / سعدي را ستايش کرده است
مهمترين اثر او: ديوان اشعار داراي 1200 بيت که بخش اعظم آن قصايد است.
غزليات او عمدتاً پاسخگويي به سعدي است.
ويژگيهاي اشعار سيف:
ü نزديکي به شيوهي سخنوران خراسان (در لفظ و کاربرد زباني)
ü کاربرد رديفهاي دشوار و برخي التزامهاي ديگر که شعر او را دچار هنرنمايي کرده است.
ü از قالب قصيده براي طرح انتقادهاي کوبنده و طرح ديدگاههاي اجتماعي سود برده است.
ü اشعار نغز و شيوايي در «رثاي شهداي کربلا» دارد.
عبيد زاکاني:
شاعر و نويسندهي طنزپرداز و شوخطبع سدهي هشتم
آثار عبيد:
اشعار جدي:
1. ديوان اشعار حاوي 3000 بيت در قالبهاي قصيده، غزل، ترجيعبند، قطعه و رباعي
2. مثنوي «عشاقنامه» (يادتون که هست که يه «عشقنامه» هم عراقي داشت!)
اشعار طنزآميز:
1. منظوم: موش و گربه (حکايتي تمثيلي در انتقاد از وضع جامعه و قاضيان)
2. منثور: شامل «اخلاق الاشراف، صد پند، رسالهي دلگشا، رسالهي تعريفات» (اين آثار بهترتيب اهميت بيان شدهاند؛ يعني اخلاقالاشراف مهمترين اونهاست!)
با اين رسالهها،عبيد، ظهور نيرومندترين منتقد اجتماعي را وعده ميدهد.
عبيد در «هزليات» خود از سعدي و سوزني پيروي ميکرده است.
حافظ:
نام اصلي: خواجه شمسالدين محمد / لقب: لسان الغيب، حافظ، خاتم شعراي ايران
مورد عنايت حاجي قوامالدين؛ کلانتر شيراز بود. / روزگار خوش حافظ در دوران حکومت ابواسحاق اينجو بود. / دوران تلخ وي در دوران حکومت امير مبارزالدين محمد بود.
ويژگيهاي شعر حافظ:
ü سرمشق وي در غزلسرايي: سعدي شيرازي، کمال اصفهاني، سلمان ساوجي، خواجوي کرماني
ü لحن حافظ: تلخ و گزنده و توام با نيشخند و کنايهآميز
ü درونمايههايي از خيرخواهي و اصلاحطلبي
ü تلفيق غزل عاشقانه و عارفانه
ü در عزل اجتماعي، مانند فردوسي، در تلفيق فرهنگ ايراني و اسلامي کوشيده است.
ü ديوان اشعار حافظ، حاوي کمتر از 500 غزل، چند قصيده و تعدادي رباعي است.
جامي:
نام اصلي: عبدالرحمان / لقب: نورالدين / تخلص: جامي / در خدمت سلطان حسين بايقرا و وزير او اميرعليشير نوايي عزت يافت.
آثار جامي:
1. ديوان اشعار: (در سه بخش به مناسبت سه دورهي حيات وي)
2. هفت اورنگ: (که جامي آن را در برابر خمسهي نظامي سروده است.)
ü سلسله الذهب (حقايق عرفاني)
ü سلامان و ابسال (منظومهاي تمثيلي حاوي اشارات اخلاقي و عرفاني)
ü تحفةالاحرار (پند و نصيحت همراه با حکايت و تمثيل)
ü سبحةالابرار (مراحل سير و سلوک و تربيت نفس)
ü يوسف و زليخا
ü ليلي و مجنون
ü خردنامهي اسکندري (موعظه و نصيحت از زبان فيلسوفان يونان)
3. آثار منثور:
ü بهارستان (بابها و حکايتهايي به تقليد گلستان)
ü نفحاتالانس (ذکر حقايق عرفاني و ذکر احوال عارفان)
ü لوايح (سي لايحه با نثري مسجع و حاوي حقايق عرفاني)
ü اشعةاللمعات (يادتونه گفتيم که شعراي زيادي بر «لمعات» عراقي، شرح نوشتند؟ اين کتاب جامي يکي از همون شروحه!)
نکته: موضوع «سلسلةالذهب» و «نفحاتالانس» يکسان است.
نويسندگان:
نيلوفر حيدرپور؛ رتبهي 5 کنکور سراسري سال 91
زهرا نعمتي؛ مسئول توليد آزمونهاي انساني
