گزيده نکات تاريخ ادبيات (1)
خط و زبان در ايران پيش از اسلام:
مراحل تکامل خط: 1- تصويري 2- علامتنويسي (معنينگاري) 3- الفبايي
خط تصويري:
نخستين نوشتههاي انسان (ساده / شيوهاي غيرظريف)
خط ميخي:
علت نامگذاري: 1- نوشتن با ميلهاي چوبي يا آهني 2- حروف اين خط شبيه ميخ بود!!
داراي 36 حرف / از چپ به راست
سنگ نوشتههاي عصر هخامنشي
خط اوستايي:
اواخر دورهي ساسانيان
نوشتن متون ديني زرتشتي
داراي 44 حرف / از راست به چپ
خط پهلوي:
خط ايرانيان عصر اشکاني و ساساني
نوشتن آثار فکري و فلسفي
اصل خط پهلوي: آرامي
داراي 22 حرف / از راست به چپ
آرامي: يکي از خطوط سامي است.
نکته: قسمت عمدهي ادبيات پارسي ميانه به خط پهلوي نوشته شده است.
نکته: کلمهي «پهلوي» اصلاً از واژهي «پرشو» (نام قوم اشکاني) گرفته شده است!
|
نام خط |
تعداد حروف |
نوع نوشتن |
|
ميخي |
36 |
از چپ به راست |
|
اوستايي |
44 |
از راست به چپ |
|
پهلوي |
22 |
از راست به چپ |
تقسيمبندي زبان فارسي:
فارسي باستان: در دوران هخامنشي / فرمانها و نامههاي شاهان
- فارسي ميانه (پهلوي):
زبانهاي ايراني ميانه به دو گروه شرقي و غربي تقسيم ميشدند که هر يک از آنها خود داراي دو شاخهي شمالي و جنوبي بود.
شاخهي شمالي از گروه غربي: پهلوانيک (پارتي)
شاخهي جنوبي از گروه غربي: پارسي ميانه
فارسي نو: پس از ورود اسلام به ايران، فارسي با استفاده از الفباي عربي وارد مرحلهي جديدي شد.
عصر پيش از رودکي
فتحالفتوح: نبردي که در آن امپراتوري ساساني در برابر سپاه اسلام شکست خورد.
پيشگامي ايرانيان در زمينههاي علمي- ادبي:
سيبويه: بزرگترين عالم علم نحو
اخفش: شاگرد سيبويه، دانشمند علم نحو
خليل بن احمد: استاد سيبويه، بنيانگذار علم عروض، نويسندهي نخستين کتاب مهم لغت عربي
خط عربي:
* به درستي معلوم نيست که خط عربي از چه تاريخي براي نوشتن فارسي به کار رفته است.
* در قرنهاي اوليهي اسلامي، فارسي را هم زمان با خطهاي عبري، مانوي و پهلوي مينوشتند.
اولين شاعران فارسيگو بعد از اسلام:
* ايرانيان شعر عروض را در ظاهر از شعر عربي تقليد کردهاند!
* رواج شعر به شکل عروضي: نيمهي اول قرن سوم
اولين شاعران فارسيسرا از نظر تذکره نويسان:
ابوحفض سغدي و عباس مروزي
* اولين نمونههاي شعر عروضي به زبان فارسي دري:
حنظلهي باد غيسي (اواخر طاهريان) / ديوان شعري به او نسبت دادهاند
چهار مقاله، احمد بن عبدالله خجستاني تحت تأثير او قرار گرفت!
* قول تاريخ سيستان:
محمدبن وصيف سيستاني (دبير رسايل يعقوب ليث صفار )
نکته: سال 251 هـ.ق: نقطهي شروع شعر فارسي دري دورهي فارسي
* شاعران معاصر عمرو بن ليث صفاري: فيروز مشرقي / ابوسليک گر گاني
عصر رودکي
«ابوالحسن شهيد بلخي»
1- به دستگاه امير نصربن احمد ساماني و ابوعبدالله جيهاني
2- پيش از فردوسي شاعر خرد نام گرفته بود.
3- مناظره با زکرياي رازي
4- سرودن شعر به عربي و فارسي
5- اشعار او همراه با چاشني فکر و فلسفه
6- تأليفاتي که به او نسبت دادهاند و اشعارش به دست ما نرسيده است.
«رودکي»
1- ابو عبدالله جعفربن محمد
2- حفظ قرآن در 8 سالگي
3- نصربن احمد (پادشاه بخارا) جوايزي به او داد.
4- بلعمي (وزير دانشمند سامانيان)، او را در عرب و عجم بيمانند دانست.
5- عنصري، به او رشک ميبرد!
(سرودهي عنصري: غزل رودکيوار نيکو بود / غزلهاي من رودکيوار نيست)
6- ناصرخسرو، او را شاعر تيره چشم روشن بين ناميده است.
7- مثنويهاي او: کليله و دمنه و منظومهي سندباد نامه
8- پدر شعر فارسي (سلطان شاعران) / علت: شعر فارسي را به کمال نسبي رسانيد.
«بوشکور بلخي»
کودکي وي مصادف بود با پيري رودکي (بلخي، در اشعارش مضاميني چون رودکي دارد.)
پيري وي مصادف بود با جواني فردوسي (حرفهايي از نوع حرفهاي بوشکور در شعرهاي منسوب به فردوسي ديده ميشود.)
مثنوي: آفرين نامه
«کسايي»
1- تولد: 12 سال بعد از مرگ فردوسي
2- در آغاز کار: ستايش شاهان / بعد از آن: زهد و پارسايي
3- مذهب: شيعهي 12 امامي (همزمان با فردوسي، نخستين شاعر دل بستهي اهل بيت بود)
4- رودکي را استاد شاعران جهان ناميد.
5- «پيرو» رودکي
«پيشرو» ناصر خسرو و پيشگام قوامي رازي و محتشم کاشاني
6- نخستين سوگ نامهي مذهبي فارسي: در موضوع فاجعهي کربلا
با مطلع: «باد صبا درآمد فردوس گشت صحرا / آراست بوستان را نيسان به فرض ديبا»
7- صفات او: پرچمدار ادبيات شيعه / نقاش چيره دست طبيعت
نيلوفر حيدرپور؛ رتبهي 6 کنکور سراسري 91
