سلام خدمت دوستان پرتلاش کنکوری
این مطلب شامل نکته و تست پایههای آوایی همسان دو لختی از علوم و فنون ادبی دوازدهم است که توسط یاسین مهدیان، رتبه 41 کنکور 1400 و دانشجوی اموزش زبان و ادبیات فارسی کرمان تهیه شده است.
پایههای آوایی همسان:
1. تکپایهای: تکرار یک پایۀ آوایی باعث ایجاد وزن میشود؛ برای مثال، وزن «مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن»
2. دولختی: دو پایۀ مختلف وجود دارد که یک در میان، تکرار میشوند؛ برای مثال، وزن «مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن»
ویژگیهای مهم اوزان همسان دولختی (دوری) :
1. هر مصراع به دو قسمت تقسیم میشود و آهنگ پارۀ دوم، تکرار همان موسیقی پایۀ نخست است. هر مصراع از دو پارۀ همگون تشکیل میشود.
2. میانۀ هر مصراع با درنگ و مکثی آشکار همراه است.
3. در نظم همسان دولختی، هر مصراع در حکم یک بیت است.
4. هجای پایان نیممصراع، در حکم هجای پایان مصراع در اوزان دیگر است. پس اگر هجای کوتاه یا کشیده در پایان نیممصراع بیاید، بلند محسوب میشود. (به این مورد، در تشخیص اختیار شاعری بلند بودن هجای پایانی توجه کنید.)
انواع اوزان همسان دولختی با مثال:
مفعولُ فاعلاتن مفعول فاعلاتن یــــا مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن
«هر شبنمی در این ره، صد بحر آتشین است / دردا که این معما، شرح و بیان ندارد»
«دل میرود ز دستم صاحبدلان خدا را / دردا که راز پنهان، خواهد شد آشکارا»
مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
«ای هوس عشق تو، کرده جهان را زبون / خیرۀ عشقت چو من، این فلک سرنگون»
«ای که به هنگام درد، راحت جانی مرا / وی که به تلخی فقر، گنج روانی مرا»
مفعولُ مفاعیلن مفعول مفاعیلن یـــا مستفعلُ مفعولن مستفعلُ مفعولن
«ای دوست شکر بهتر، یا آنکه شکر سازد / ای دوست قمر خوشتر، یا آنکه قمر سازد»
«ای پادشه خوبان، داد از غم تنهایی / دل بی تو به جان آمد، وقت است که بازآیی»
مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن
«تا تو حریف من شدی، ای مه دلستان من / همچو چراغ میجهد، نور دل از دهان من»
«هر سحرم ز هجر تو، ناله به آسمان رسید / گر تو جفا چنین کنی، از تو دلم به حان رسد»
فعلاتُ فاعلاتن فعلاتُ فاعلاتن
«به کجا برم شکایت، به که گویم این حکایت
که لبت حیات ما بود و نداشتی دوامی»
«علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی، همه سایۀ هما را»
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن
«تو هیچ عهد نبستی، که عاقبت نشکستی
مرا بر آتش سوزان نشاندی و ننشستی»
«مرا سخن به نهایت رسید و فکر به پایان
هنوز وصف جمالت نمیرسد به نهایت»
مستفعلن فع مستفعلن فع
«چندان که گفتم، غم با طبیبان
درمان نکردند مسکین غریبان»
«آخر نگاهی، بر حال ما کن
درد دلم را، روزی دوا کن»
«تست»:
1- وزن واژۀ مقابل کدام مصراع، نادرست است؟ (تألیفی)
1) نظر به چشم ارادت مکن به صورت دنیا : (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن)
2) کان سیه کاسه در آخر بکشد مهمان را : (فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن)
3) شمع سحرگهی اگر لاف ز عارض تو زد : (مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن)
4) مکن اسرار نهانی که وی اسرار بداند : (فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن)
پاسخ: گزینــــــۀ 3
وزن صحیح این مصراع، «مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن» است.
2- همه ابیات در يكی از اوزان همسان دولختی سروده شده اند؛ به جز ... . (تألیفی)
1) نظری به کار من کن که ز دست رفت کارم / به کسم مکن حواله که به جز تو کس ندارم
2) واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند / چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند
3) من ز سلام گرم او آب شدم ز شرم او / وز سخنان نرم او آب شوند سنگ ها
4) می سوزم از فراقت روی از جفا بگردان / هجران بلای ما شد یا رب بلا بگردان
پاسخ: گزینـــــۀ 2
این بیت در وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» سروده شده است. بررسی سایر گزینه ها:
گزینه «1» : فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن
گزینه «3» : مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن
گزینه «4» : مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
3- کدام گزینه با بیت زیر هم وزن است؟ (تألیفی)
« ماه درست را ببین کو بشکست خواب ما / تافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب ما »
1) عاشق آن قند تو جان شکرخای ماست / سایه زلفین تو در دو جهان جای ماست
2) ای دل آغشته به خون چند بود شور و جنون / پخته شد انگور کنون غوره میفشار بیا
3) گر تو ملولی ای پدر جانب یار من بیا / تا که بهار جان ها تازه کند دل تو را
4) چند خوری خون دلم ، چیست تورا با دل من / چند کشم جور و ستم ، وا دل من وا دل من
پاسخ: گزینــــۀ 2
وزن بیت صورت سوال و گزینه 3 ، «مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن» می باشد.
بررسی سایر گزینه ها:
گزینه «1» : مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
گزینه «2» و «4» : مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن
4- کدام مصراع را نمی توان به دو گونه ، تقسیم بندی هجایی کرد؟ (تألیفی)
1) روید گل زرد ای جان از خاک سر گورم
2) ای دل طریق رندی از محتسب بیاموز
3) من عاشق و مشتاقم من شهره آفاقم
4) سوسن با صد زبان از تو نشانم نداد
پاسخ: گزینــــۀ 4
وزن این گزینه ، «مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن» است که به شیوه دیگری قابل تقسیم بندی هجایی نیست.
بررسی سایر گزینه ها :
گزینه «1» و «3» : مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن یـــا مستفعل مفعولن مستفعل مفعولن
گزینه «2» : مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن یـــا مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن
5- چند بیت از بیتهای زیر، دارای وزن همسان دولختی هستند؟ (کانون 97)
الف) من سر و پا گم کنم دل ز جهان بر کنم / گر نفسی او به لطف سر بنخارد مرا
ب) درد دلم را طبیب چاره ندانست / مرهم این ریش پاره پاره ندانست
پ) در دیده چه کار آید این اشک چو بارانم / بر دیده اگر جانا سروی چو تو ننشانم
ت) مارا چه غم امروز که معشوقه به کام است / عالم به مراد دل و اقبال غلام است
ث) گر در شراب عشقم از تیغ میزنی حد / ای مست محتسب کش حدیست این ستم را
1) یک 2) دو 3) سه 4) چهار
پاسخ: گزینـــــۀ 3
ابیات «الف، پ و ث» در یکی از اوزان همسان دولختی سروده شدهاند.
وزن همۀ ابیات:
الف) مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
ب) مفتعلن فاعلات مفتعلن فع
پ) مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن
ت) مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن
ث) مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
مطالب مرتبط: