یکی از بهترین روشها برای علاقهمند کردن کودکان به علمآموزی و تقویت مهارتهای آنها در این زمینه، آموزش دادن پروسهی علمی به آنهاست. منظور از پروسهی علمی، فرایندی است که دانشمندان و محققان برای پاسخگویی به یک نیاز، حل یک مسئله یا تحقیق در مورد یک فرضیه، طی میکنند. بدون شک هدف ما ارائهی مفاهیم پیچیده به کودکان نیست. میخواهیم آشنایی مقدماتی با این پروسه داشته باشیم؛ پروسهای برای علاقهمند کردن کودکان به زیباییهای بیپایان دانش.
گام اول، طرح یک سؤال: همهی تحقیقات بزرگ بر پایهی یک سؤال یا نیاز استوارند. درواقع ارائهی پاسخ بدیع به این سؤال یا نیاز، زمینهی دستیابی به نتایج تحقیق را فراهم میکند. کودکان باید این مفهوم را بهخوبی یاد بگیرند و با سنگ بنای یک فرایند علمی آشنا شوند. به آنها در طرح سؤالات هوشمندانه و تفکربرانگیز کمک کنید. سؤالات خوب با کلمات پرسشی شروع میشوند: چگونه؟ چرا؟ کدام؟
برای مثال سؤال «کدام لیوان حجم بیشتری از آب را در خود نگه میدارد؟» زمینهی یک تحقیق خوب در مقیاس کودکانه است.
گام دوم، پیشینهی تحقیق: محققان در این مرحله به بررسی سوابق مطالعات و یافتههای گذشته میپردازند. هدف استفاده از اطلاعات گذشته، یافتن نقاط کاملنشدهی مطالعات و تحقیقات قبلی است. در مورد کودکان، بررسی سوابق تحقیق میتواند به گفتوگویی در مورد حدسیات یا مطالعهی یک کتاب در زمینهی پرسش اولیه باشد. گام دوم این فرایند همیشه فرصتی برای اندیشیدن به زوایای گوناگون تحقیق فراهم میآورد.
گام سوم، فرضیهسازی: فرضیه چیزی شبیه به حدس متفکرانه در مورد پاسخ نهایی است. فرضیهسازی فرصتی برای جهتدهی به مطالعه و تحقیق به سوی جواب نهایی است. فرضیه از جنس پرسش است. کیفیت و دقت جواب نهایی ارتباط زیادی به کیفیت فرضیه در گام سوم فرایند تحقیق علمی دارد. از کودک بپرسید: «فکر میکنی لیوان زردرنگ گنجایش بیشتری دارد یا لیوان قرمزرنگ؟» یا «سوزن روی آب شناور میماند یا در آن فرومیرود؟»
فرضیهی سادهی تحقیقاتی، اولین انگیزهی حقیقی برای آزمایش کردن درستی آن را در کودکان ایجاد میکند.
گام چهارم، آزمایش فرضیه: تحقیقات علمی در این مرحله از بخش تئوریک فاصله میگیرد و وارد فعالیتهای عملی و میدانی میشود. گردآوری دادهها، ثبت دقیق تغییرات و جمعآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه، همگی روشهایی برای آزمایش فرضیه هستند. تلاش برای ایجاد فرصت تعامل همراه با پژوهش، بخش مهمی در تحقیق دانشمندان کوچک است؛ فرصت ارزشمندی که میتوان از آن برای علاقهمند کردن آنها به علوم استفاده کرد. برای مشارکت فعال کودکان در این بخش اهمیت قائل شوید و تا حد امکان ابزارهای مناسب برای دست یافتن به نتیجهی منطقی تحقیق را فراهم کنید. حالا وقت آزمایش کردن گنجایش لیوانهاست.
گام پنجم، تجزیه و تحلیل دادهها و نتیجهگیری: دادههای تحقیقاتی با دقت جمعآوری میشوند. میزان تناسب آنها با فرضیات اولیه و مرتبط بودن و قابل اعتماد بودن آنها یکی از عناصر تأثیرگذار در کیفیت تحقیقات است. تحلیل این دادهها یکی از حساسترین بخشهای تحقیقات و بنیانی برای دست یافتن به نتیجهی ارزشمند نهایی است. اگرچه در تحقیقات علمی و آماری در مقیاس بزرگ، ابزارهای تکنولوژیک مانند نرمافزارهای تحلیلگر نقش تأثیرگذاری در این مرحله دارند، اما مقیاس تحقیق ما به یک تحلیل هوشمندانهی مشترک میان والدین و کودکان نیاز دارد. در آزمایشات عملی مرحلهی قبل وضعیت سوزن را در آب دیدهاید و با ریختن آب به لیوانهای این تحقیق، گنجایش آنها قابل مقایسه شده است. همه چیز برای نتیجهگیری دانشمند کوچک فراهم است. ساده بودن این تحقیق دلیلی برای کماهمیت بودن مراحل قبلی نیست. کودکان در هر کدام از این مراحل در حال پشت سر گذاشتن یک تجربهی علمی هستند. اگر دست یافتن به نتیجه هنوز برای کودک ممکن نشده است، باید به آزمایشات مرحلهی چهارم ادامه دهید. هدف نهایی، در اختیار داشتن یک نتیجهی مطلوبِ قابل لمس است.
گام ششم، انتشار و به اشتراکگذاری نتایج: تحقیقات با هدف حل مسئله و پاسخگویی به نیازها شکل میگیرند. همان گونه که در گام دوم، بررسی تحقیقات در گذشته مبنای افزایش آگاهی به موضوع تحقیق است، ارائهی نتایج بهدستآمده به سایر محققان نیز یک اصل مهم در انتهای فرایند تحقیق است. نتایج پژوهش را به کمک کودک خود در یک دفترچه ثبت کنید. نوشتن جزئیات و نقش او در همهی مراحل بسیار مهم است. این دفترچهی تحقیقاتی الهامبخش، جزئی از کارنامهی علمی دانشمند کوچک شما در آینده خواهد بود.