متخصصان روشهای مختلفی را برای مطالعه موثر عنوان کردهاند که یکی از بهترین و موثرترین روشهای مطالعه روش «پس ختام» است که شامل شش مرحله است؛ این مراحل عبارتند از: پیشخوانی: اگر میخواهید مطالب یک کتاب یا فصلی از یک کتاب را یاد بگیرید، ابتدا بسرعت تمام آن فصل را یک بار از نظر بگذرانید تا یک برداشت کلی از موضوعها و مفاهیم آن فصل را به دست بیاورید. مرحله پیشخوانی به شما کمک میکند که علاوه بر یک آشنایی مقدماتی با موضوع، نکات اصلی و فرعی را تا حد بسیار زیادی تشخیص بدهید. سوال کردن: بعد از پشت سر گذاشتن مرحله پیشخوانی و آشنایی کلی با مطالب فصل، سعی کنید در رابطه با موضوع مطالعه سوالهایی را طرح کنید. سوالگذاری ممکن است وقت شما را بگیرد و کمی مشکل باشد، ولی به طور چشمگیری تمرکز حواس، دقت و سرعت عمل شما را افزایش میدهد و موجب سهولت یادگیری شما میشود. خواندن: همه ما وقتی درس میخوانیم، منظورمان این است که درس را یاد بگیریم، بفهمیم، حفظ کنیم و به خاطر بسپاریم، برای همین سعی میکنیم خط به خط کتاب و جزوه را بخوانیم، حفظ کرده و در ذهن خود تکرار کنیم. در حالی که هدف از مرحله خواندن یادگیری و به خاطر سپردن مطالب نیست؛ هدف از مرحله خواندن فقط فهمیدن و انتقال اطلاعات از کتاب به یادداشتهاست. تفکر: سعی کنید هنگام خواندن در مورد مطالب و مثالها فکر کنید و از مطالب تصویرسازی ذهنی داشته باشید. همچنین سعی کنید بین آنچه از قبل در مورد این مطالب میدانستید و آنچه میخوانید ارتباط برقرار کنید. از حفظ گفتن: پس از پشت سر گذاشتن دو مرحله قبل یعنی خواندن و تفکر سعی کنید مطالب مهم آن را برای خودتان بازگو کنید. مطالب مطالعه شده را به زبان خودتان و آنطور که راحتتر هستید، بازگو کنید. از حفظ گفتن به شما کمک میکند بخشهایی را که خوب یاد نگرفتهاید، تشخیص دهید و آنها را از نو بخوانید. مرور کردن: وقتی تمام فصلها را خواندید، در فاصلههای مناسب مطالب مطالعه شده را مرور کنید. مهمترین قسمت مطالعه که سبب ثبت اطلاعات در لایههای زیرین ذهن میشود و جلوی فراموشی را میگیرد، مرور کردن است؛ به طوری که پیشینیان معتقد بودند درس یک بار و تکرار هزار بار. تمرکز حواس داشته باشید تمرکز حواس یعنی به حداقل رساندن عوامل حواسپرتی. شاید بتوان گفت مطالعه، جدیترین فعالیتی است که تمرکز در آن نقش اساسی و محوری دارد. شاید بارها حین مطالعه متوجه شدهاید که فقط چشمانتان از روی عادت روی کلمات و خطوط میدود، بدون آنکه حواستان به آن باشد. این موضوع ممکن است شما را خسته و کسل کرده و وقت زیادی را از شما گرفته یا اتفاق افتاده که گاهی به کلمهای خیره و در افکار خود غوطهور شدهاید. اینها همه نشانه پرش ذهن و عدم تمرکز است. اگر در تمرکز حواس مشکلی دارید، نباید این تصور را داشته باشید که با مسالهای غیرقابل حل مواجه شدهاید برای تقویت و افزایش تمرکز حواس نیز راهکارهایی وجود دارد: کنترل اضطراب: اضطراب به خودی خود بد نیست. از نظر روانشناسی، وجود میزانی از اضطراب برای تحریک انگیزهها لازم است. مشکل زمانی شروع میشود که شدت اضطراب افزایش یابد. اضطراب زیاد نه فقط کمکی به یادگیری و موفقیت نمیکند؛ بلکه مانعی برای آن محسوب میشود. تقویت روانی: میتوانید روشهایی را برای تقویت روانی و افزایش روحیه پیدا کنید. روحیه جسارت و جرات را در خود تقویت کنید، امیدوار و بااراده باشید تا میزان تسلط شما افزایش یابد. کنترل افکار مزاحم: بین موانع تمرکز حواس افکار مزاحم نقش مهمتری دارند. معمولا این افکار منشأ ذهنی و درونی دارند که باید از آن دوری کرده و آنها را کنترل کرد. این عوامل شامل یادآوری خاطرات تلخ و شیرین یا غوطهور شدن در تخیلات یا مواردی مثل احساس درد، رنج، غم و غصه، نگرانی، گرسنگی و تشنگی یا سردی و گرمی، ترس، خشم و شادی، سردرد و... است.
