اين فلز را يونانيان تحت عنوان Chalkos ميشناختند. چون مقدار بسيار زيادي از اين فلز در قبرس استخراج ميشد روميان آنرا aes Cyprium ميناميدند. بعدها اين واژه به فرم ساده تر cuprum درآمد و در نهايت انگليسي شده و به لغت مس تبديل شد.
**** کاربردها
مس فلزي قابل انعطاف و چکشخوار است که کاربردهاي زيادي مانند موارد زير دارد: سيمهاي مسي، لولههاي مسي، دستگيرههاي درب و ساير وسايل منزل، (تنديسگري). مثلاً مجسمه آزادي شامل ۱۷۹۰۰۰ پوند مس ميباشد.
به علت خاصيت هدايت بهتر آن نسبت به آلومينيوم، کاربرد مس در ICها به جاي آلومينيوم رو به افزايش است.
مس در وسايل آشپزي، از جمله ماهي تابه، بيشتر سرويسهاي قاشق(چنگال)و چاقوها داراي مقاديري مس هستند (نقره نيکلي)، بهعنوان بخشي از لعاب سراميکي و در رنگ آميزي شيشه، وسايل موسيقي، بخصوص سازهاي بادي، بهعنوان يکا(بيواستاتک)در بمارستانها و پوشاندن قسمتهاي مختلف کشتي براي حفاظت در برابر بارناکلها و ماسلها، ترکيباتي مانند محلول(فلينگ)که در شيمي کاربرد دارد.
*** تاريخچه
مس براي تعدادي از تمدنهاي قديمي ثبت شده، شناخته شده بود و تاريخ استفاده از آن حد اقل به ۱۰،۰۰۰ سال پيش ميرسد. يک آويزه مسي، متعلق به ۸۷۰۰ سال قبل از ميلاد در شمال عراق کنوني پيدا شد. نشانههايي مبني بر ذوب و خالص کردن مس از اکسيدهاي آن مانند مالاکيت و آزوريت تا سال ۵۰۰۰ قبل از ميلاد وجود دارد.
در عوض اولين نشانههاي استفاده از طلا تقريباً به ۴۰۰۰ سال قبل از ميلاد بر ميگردد. مصنوعات مسي و برنزي که از شهرهاي سومري و مصنوعات مصري که از مس و آلياژ آن با قلع يافت شده تقريباً متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از ميلاد هستند. در يکي از اهرام يک سامانه لوله کشي با مس پيدا شده که مربوط به۵۰۰۰ سال پيش است. مصريان دريافتند افزودن مقدار کمي قلع، قالب گيري مس را آسان تر ميکند بنابراين آلياژهاي برنزي که در مصر کشف ميشوند تقريباً قدمتي همانند مس دارند.
استفاده از مس در چين باستان حداقل به ۲۰۰۰ سال قبل از ميلاد مربوط بوده و تا ۱۲۰۰ سال قبل از ميلاد در اين کشوربرنز مرغوب ساخته ميشدهاست. در نظر داشته باشيد چون مس به راحتي براي استفاده و کاربرد مجدد ذوب ميشود، دوران ذکر شده تحت تاثير جنگها و کشورگشائيها قرار ميگيرد.
در اروپا مرد يخيOetzi، مردي که به دقت نگهداري ميشود و متعلق به۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد است، تبري با نوک مسي در دست دارد که درجه خلوص فلز آن ۷/۹۹٪ ميباشد. مقدار زياد آرسنيک موجود در موهاي او نشان دهنده سرو و کار او با پالايش مس ميباشد.
استفاده ار برونز در مرحلهاي از تمدن به قدري فراگير بود که آن مرحله را عصر برونز مينامند. برنج براي يونانيان شناخته شده بود اما اولين بار بصورت گسترده توسط روميان بکار رفت. به خاطر زيبايي درخشانش- بطوريکه در باستان براي ساخت آئينه از آن استفاده ميشد -ونيزبه دليل ارتباط آن با قبرس که مربوط به الهه بود، در اسطورهشناسي و کيمياگري فلز مس با الهههاي آفروديت و ونوس پيوند دارد. در کيمياگري علامتي را که براي مس در نظر گرفته بودند، علامت سياره ناهيد نيز بود.
*** نقش زيستشناختي
وجود مس براي کليه گياهان و حيوانات عالي ضروري ميباشد. مس در آنزيم هاي متنوعي، از جمله مراکز مس cytochrome c oxidase و آنزيم حاوي Cu-Zn به نام superoxide dismutase وجود دارد و فلز اصلي در رنگدانه حامل اکسيژن hemocyanin است.RDA براي مس در بزرگسالان سالم 0.9 ميلي گرم ودر زنان باردار1 ميلي گرم در روز ميباشد. مس در جريان خون عمدتاً روي پروتئين پلاسمايي بنام ceruloplasmin حرکت ميکند. اگرچه مس اول در روده جذب ميشود، اين عنصر همبسته با آلبومين به سوي کبد منتقل ميشود.
يک حالت ارثي که بيماري ويلسون ناميده ميشود موجب باقيماندن مس در بدن و عدم ورود آن به صفرا توسط کبد شود. اين بيماري در صورت عدم درمان ميتواند منجر به آسيبهاي کبدي و مغزي شود. در تشکيل هموگلوبين و گلبول هاي قرمزخون کمک ميکند.در جذب اهن وسوخت وساز بدن موثر است.درحمايت از بدن با انزيم ها همکاري دارد. عوارض جابي در ان به ندرت ديده مي شود . منابع غذايي ان:غلات صدف دريايي تخم مرغ بادام سبزيجات لوبياجات ميباشد.
*** پيدايش
مس معمولاً به شکل معدني يافت ميشود.کانيهايي مثل آزوريت، مالاکيت و برنيت همانند سولفيدهايي از جمله کالکوپيريت (CuFeS2)، کوولين (CuS)، کالکوزين (Cu2S) يا اکسيدهايي مانند کوپريت (Cu2O) از منابع مس هستند.
*** ترکيبات
آلياژهاي بسياري از مس وجود دارد- برنج آلياژ مس، روي و برنز آلياژ مس، قلع است. متداولترين حالات اکسيداسيون مس شامل حالت مربوط به مس يک طرفيتي cuprous، 1+Cu و حالتcupric،2+Cu است.
کربنات مس به رنگ سبز است که بوسيله آن ظاهر منحصربهفرد بامها يا گنبدهاي با پوشش مس روي بعضي ساختمانها ساخته ميشوند.
اکسيدهاي مس (مانند:اکسيد مس ايتريم و باريم ۷δ Yba2Cu3O يا YBCO) پايههاي بسياري از ابر رساناهاي غير معمول را تشکيل ميدهند.
علاوه بر تعداد زيادي رادوايزوتوپ، دو ايزوتوپ پايدار Cu-۶۳ و Cu-۶۵ موجود است. تعداد بسيار زيادي از اين راديوازوتوپها داراي نيمه عمرهايي به مقياس دقيقه يا کمتر دارند، طولانيترين نيمه يعمر متعلق به Cu-۶۴ است که مدت آن ۷/۱۲ ساعت، با دو حالت فرسايشي که منجر به محصولات جداگانه ميشود.
*** هشدارها
با تمامي ترکيبات مس بايد طوري رفتار شود گويي سمي هستند (مگر خلاف آن مشخص باشد). اين فلز در حالت پودري خطر آتش زايي دارد.۳۰ گرم سولفات مس براي انسان کشندهاست. مس موجود در آب آشاميدني با غلظتي بيش از ۱ ميلي گرم در ليتر موجب لک شدن لباسها و اقلام در آب ميگردد. مقدار بي خطر مس در آب آشاميدني انسان بر حسب منبع آن متفاوت است اما مرز آن بين ۵/۱ تا ۲ ميلي گرم در هر ليتر ميباشد.