هر چند قدمت آن هنوز به طور دقيق مشخص نشده، اما سفالينه ها و آثار بدست آمده در اين شهر زيرزميني نشان مي دهد که در زمان ساسانيان از آن استفاده مي کرده اند و بعدها بدليل وقوع سيل عظيمي که به "برزوکي" معروف بوده و خسارات جاني و مالي فراواني به مردم وارد کرد، بسياري از مردم از اين شهر کوچ کردند و بدين ترتيب "اويي" هم به فراموشي سپرده شد تا اينکه پس از سال ها کشف و در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.
اما کشف اين شهر زيرزميني خود حکايت جالبي دارد، بطوريکه يکي از اهالي محل تعريف مي کند، هدف حفر چاه کوچکي در حياط پشتي بود تا بدين وسيله مشکل فاضلاب خانگي خود را برطرف کند، اما غافل از اينکه با هر ضربه کلنگ به کشف راز بزرگ زندگي مخفيانه سه هزار سال پيش مردم شهري، در سه طبقه زيرزمين نزديک تر مي شود.
ضربه هاي بيل و کلنگ شدت گرفت تا اينکه به 10 متري چاه رسيد، با آخرين ضربه، زير پاي مقني در داخل چاه ريزش کرد و انگار چاه دهان باز کرد و با صداي مهيبي مقني را با خود به سه هزار سال پيش برد، خبر به گوش اهالي محل رسيد و آن ها براي نجات وي، با استفاده از طناب و چراغ قوه وارد چاه و سپس دالاني عجيب و غريب در زير چاه شده و مقني را نجات دادند اما چون تصور کردند به قسمتي از قنات هاي شهري برخورده اند، درب آنرا پوشانده و به زندگي روزمره خود مشغول شدند تا اينکه ساليان بعد کشف شد.
بر اساس اين گزارش، شهر نوش آباد کنوني در محلي قرار گرفته که در زمان قديم، شهري پررونق از لحاظ تجاري و اقتصادي بوده و مجاورت آن با جاده ابريشم موقعيت مهم و سوق الجيشي براي آن ايجاد کرده بود و به همين نسبت چشم طمع ياغيان، راهزنان و دشمنان به اموال و جان مردمان آن ديار وجود داشته است.
بنابر اين بنظر مي رسد، حاکم و مردم شهر براي در امان ماندن از حملات احتمالي ياغيان و دشمنان اقدام به خلق چنين اثر و معماري هوشمندانه اي کرده اند.
چاه هاي مخفي در داخل زيرزمين منازل، انتهاي تنور خانه ها و چاه هايي که دهانه آن را با ساخت آنجور در اسطبل احشام و چهارپايان استتار مي کرده اند، از جمله شگردهايي بوده که مردمان وقت از آن ها براي ورود به پناهگاه زيرزميني خود استفاده مي کردها ند تا دشمن به وجود چنين پناهگاه عظيمي در زيرزمين پي نبرد.
اين گزارش مي افزايد: شهر زيرزميني نوش آباد در سه طبقه بگونه اي تعبيه شده که غير از ورودي اصلي، ارتفاع تمام قسمت هاي آن به اندازه قد طبيعي انسان يعني بين 170 تا 180 سانتي متر است.
بر سطح ديوارها و در فواصل اندک، جاي پيه سوز و در بعضي قسمت ها نيز درون ديوار، سکوهاي کوتاهي جهت نشستن ايجاد شده که در برخي اتاق ها تبديل به طاقچه جهت قرار دادن اشياء بوده است.
يکي از شگفتي هاي معماري مجموعه اويي، کمبود نداشتن هوا در طبقات زيرزمين است بطوريکه تمام طبقات به صورت U شکل و با اختلاف ارتفاع از همديگر و وجود کانال و چاه هاي باريک بوده که اين نوع طراحي، باعث سرعت جريان هوا و تأمين اکسيژن مورد نياز فضاي داخل مي شده است.
علاوه بر آن در هر طبقه قسمتي را به عنوان مطبخ براي پخت غذا طراحي کرده بودند که در صورت روشن کردن آتش دود حاصل از آن از طريق کانال باريکي به سطح زمين هدايت مي شده و خروجي دود را در منازل خود طوري طراحي مي کردند که دشمن تصور کند دود از اجاق منازل روي زمين خارج مي شود.
اما مهمترين بخش هايي که باعث حيرت گردشگران و بازديد کنندگان مي شود اين است که در مسيرها راهروهايي فرعي حفاري شده بود که با ورود به آن و يا پيمودن مسير دوباره به جاي اول مي رسيدند، در واقع اگر دشمن اقدام به تعقيب افراد مي کرد، فرد مورد تعقيب مي توانسته وارد اتاقي شود که در انتهاي آن سوراخي وجود داشته باشد و با خروج از آن پشت سر دشمن قرار گرفته و بدون اينکه مهاجمان وي را ببينيد به مسير خلاف جهت دشمن فرار کند.
لازم به ذکر است، ديوارهاي داخل معماري حالت چسبندگي بخود گرفته و سبب استحکام و امنيت بنا شده است.
عظمت شهر زيرزميني نوش آباد و شگفتي هاي آن بسيار بزرگتر و بيشتر از آن است که بتوان همه را در اين گزارش گنجاند، براي درک راز شگفت انگيز يکي از عظيم ترين معماري دست کند بشر که فن آوري امروزي بطور دقيق و هوشمندانه در آن بکار رفته، بايد آنرا از نزديک ديد، چرا که اين راز شگفت انگيز سه هزار سال مخفيانه مانده و اکنون به رايگان در مقابل ديدگان گردشگران است تا با ورود به آن، آدرنالين خونشان جلوتر از خود وي در راهروهاي باريک و عجيب آن به جريان بيافتد.