گشتی در شرقی ترین استان ایران ;خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبي، شرقيترين استان ايران، داراي 82864 کيلومتر مربع مساحت ميباشد که بين 57 درجه و 46 دقيقه تا 60 درجه و 57 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 35 دقيقه تا 34 درجه و 14 دقيقه عرض شمالي قرار گرفته و 47/5%از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. اين استان از شرق، با کشور افغانستان، از شمال به استان خراسان رضوي ، از غرب به استانهاي يزد و کرمان و از جنوب با استان سيستان و بلوچستان همسايه است. براساس آخرين تقسيمات کشوري، خراسان جنوبي داراي ? شهرستان (بيرجند، قائنات، درميان، سرايان، سربيشه و نهبندان) با مرکزيت بيرجند، 17 شهر، 16 بخش، 42 دهستان، 2061آبادي داراي سکنه و 5041 آبادي خالي از سکنه ميباشد. آب و هوا اقليم استان از نوع خشک و بياباني است که متوسط بارندگي ساليانه استان به 150 ميليمتر مي رسد. حداکثر دماي سالانه 44 و پايين ترين دماي ثبت شده 21/5- درجه سانتيگراد گزارش شده است. 

شهر بيرجند
ناحيهاي که بيرجند جزء کوچکي از آن را تشکيل مي دهد، قهستان نام داشت. اين ناحيه از يک سو به دليل کوهستاني بودن، پناهگاه نهضت هايي نظير اسماعيليان بوده است، از سوي ديگر، به سبب خشکي اقليمي و وجود بيابانهايي که به آب وهواي شبه جزيره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابي که از جور خلفاي عباسي و حاکمان وقت ميگريخته اند، قرار داشته است و اين گريختگان به اين منطقه پناه مي آوردند. در اسطوره هاي تاريخي، بناي قهستان را به سام بن نريمان نسبت مي دهند و آن را بخشي از قلمرو فريدون، پنجمين پادشاه پيشدادي مي دانند.

اين شهر در حال حاضر، يکي از شهرهاي مهم جنوب خراسان و يک از مراکز عمده تجاري و اقتصادي است. امامزاده زيدبن موسي يکي از اماکن ديدني و زيارتي اين شهر است. 
تخت سردار 
سنگ نگاره لاخ مزار 
سنگ نگاره و نقش کال جنگال 
قلعه خورگ, مدرسه شوکتيه 
قلعه شاه دژ 
قلعه کهنه و تپه صيادان 
قلعه نيه 
مزار پر سر 
مزار پيرحاجيان 
مزار يا قدمگاه هماهنگ 
مسجد جامع چهار درخت 
مسجد گلستان 

شهر قاينات 
مارکوپولو در سفرنامه خود از اين شهر به نام تونوکاين نام برده است که اين نام ازنام دو شهر بزرگ آن ايالت ـ قهستان ـ که تون و قاين باشد، گرفته شده است. همچنين درسال 444 هـ. ق ناصرخسرو قبادياني از اين شهر ديدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جمعه آن ياد کرده است. ايالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ايران، پناهگاه زرتشتياني بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفي، در قرن هشتم هجري از مرکزيت قاين نسبت به آبادي هاي ديگر قهستان، و همچنين از فراواني زعفران و ميوه آن گزارش داده است. يکي از مهمترين آثار تاريخ قاين، مسجد جامع است که از بناهاي قرن هشتم هجري مي باشد. 

شهر سربيشه 
در کتابهاي تاريخي بهارستان، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربيشه و مؤمن آباد و نهارجان اسم برده شده است و مساجد و آثار کهن شهر مورد توجه سياحان قرار گرفته است. در وجه تسميه سربيشه گفته شده است چون زمين قسمت جنوبي شهر آبخيز و سرسبز بوده و شهردر مدخل اين محل قرار داشته است به آن سربيشه گفته اند اقوال ديگر نيز گفته شده از قبيل سردبيشه که بدليل سردي هوا به اين نام معروف بوده و به مرور زمان حرف (د) حذف گرديده است. سربيشه از پيشينه تاريخي بسيار غني برخوردار بوده و بههمين دليل، در گوشه و کنار شهرستان آثار تاريخي و ديدني متنوعي به چشم مي خورند. 
شهر سرايان
سرايان در160 کيلومتري شمال غربي شهرستان بيرجند در استان خراسان جنوبي قرار دارد و مشتمل بر سه دهستان (آيَسک ـ سه قلعه ـ مصعبي) ميباشد. وسعت اين بخش 9318 کيلومتر مربع بوده و از نظر طبيعي به دو منطقه کوهستاني وکويري قابل تقسيم ميشود و جمعيت اين شهرستان بالغ بر 50038نفر مي باشد. 

نهبندان 
ناحيهاي استکويري، خشک و کم آب. اهميت اين منطقه پيش از اسلام بسيار بيشتر بوده است چرا که اين منطقه در مسير بندرعباس به خراسان قرار داشته و از اين باب موقعيتي سوقالجيشي داشته است. جمعيت شهرستان نهبندان در سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال 1375هـ. ش، 43.065 نفر بوده است. مردم نهبندان ايراني و آريايي نژادند و با گويش محلي و نزديک به خراساني سخن ميگويند. لهجه آنها به گويش سيستاني نيز نزديک است و بعضي از آنها به سيستاني سخن ميگويند. همه نهبنداني ها مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند. مردم نهبندان سختکوش، مهربان، ساده، آزاده، پاکانديش و مهمان نوازند. 
مهمترين هنردستي مردم اين ناحيه، قاليچه بافي است. مردم منطقه با توليدقاليچههايي با طرحهاي بلوچي، ترکمني، و نقش هاي گلداني، مددخاني و محلي، درآمد عمومي را افزايش ميدهند و برخي از اين صنايع به خارج صادر ميشوند.

کلاه فرنگي


ارگ حسام‏الدوله (مشهور به کلاه فرنگي) منسوب به امير حسن خان شيباني مي‏باشد و برخي آن را « ارگ کلاه فرنگي» مي‏نامند. اين ارگ متعلق به امير علم خزيمه بوده که ايشان آن را به فرمانداري بيرجند اهدا نمود . سازمان ميراث فرهنگي اين بنا را به عنوان يک ساختمان قديمي و ارزشمند به ثبت رسانده است.

اين ارگ به شکل شش ضلعي و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفيد مي‏باشد و چشم عابرين را از لحاظ زيبائي و طراحي خيره مي کند. در مجاورت اين ارگ در سنوات اخير فرمانداري بيرجند ساخته شده است. آقاي محمد حسين حديدي‏پور ،تاريخ بناي آن را سالهاي 1264 تا 1313 هجري قمري مي‏داند. مصالح اين ساختمان از گل، آجر، آهک و ساروچ مي‏باشد.
عمارت "ارگ کلاه فرنگي" بيرجند يادماني منحصر به فرد در خراسان جنوبي
اين اثر تاريخي که زماني مقر حکومتي بود از يادگارهاي اواخر دوره زنديه و اوايل دوره قاجار ميباشد. : عمارت ارگ صرف نظر از فرم ويژه "زيگوارتي" و "شش اشکوبه" از چند بخش مهم تشکيل شده است. بخش هم کف بنا با داشتن کاملترين نقشه و فضاسازي، جايگاه ويژهاي در اين بنا دارد. فضاي ورودي ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زيبا و چشمگير طاقهايي را در آن بوجود آورده است.

مجموع فضاهاي بوجود آمده در طبقه هم کف ، علاوه بر دارا بودن تزيينات و فنون تزييني گوناگون به گونهاي طراحي شده که فضاهاي مختلف مانند هشتي ، گنبديها و اتاقها به وسيله دالانهاي ارتباطي با هم مرتبط ميباشند. حوضخانه بنا نيز مرکزيتي را در طبقه همکف بوجود آورده بطوريکه وروديهاي مختلفي از فضاي پيرامون حوضخانه به اين محل گشوده ميشوند. محوطه حوضخانه يک متر از کف اصلي بنا پايين تر است و به صورت هشت ضلعي طراحي و ساخته شده است. فضاي پيرامون اين مکان داراي طاق نماهاي تزييني با مقرنسهاي زيباميباشد به تعداد طاق نماها ، سکوهاي کوتاهي در بخش تحتاني آن تعبيه شده است.

روشنايي فضاي حوضخانه از طريق گنبدي گلاه فرنگي و توسط پنجرههاي نورگير تامين ميشود. آب نماي زيبايي نيز با فرم مخصوص علاوه بر تهويه حوضخانه ، هواي مطبوعي را در اين مکان به وجود ميآورد. از جمله تزيينات به کار رفته در فضاي حوضخانه ، مقرنس ، رسميبندي ، کاربنديهاي لانه زنبوري و تزيينات گلداني است. طبقه اول بنا که به صورت هشت ضلعي بر روي طبقه هم کف ساخته شده ، داراي فضاي کمتري است و چند اطاقک در آن ساخته شده است. همچنين سه طبقه ديگر بنا به صورت نمادي ساخته شده و صرفا به دليل فرم پذيري بنا ميباشد.

سرزمين لي لي پوت ها

ماخونيک ، روستايي است معروف به روستاي لي لي پوت هاي ايران. روستايي که بخاطر ساکنان يک متر و چهل سانتي متري اش شهره عام و خاص شده است. 
مي گويند روستاي ماخونيک هيچ سابقه تاريخي مکتوبي ندارد و فقط کلنل چارلز در زمان ناصرالدين شاه در کتاب سفرنامه خراسان و سيستان به توصيف اين منطقه اسرارآميز پرداخته است. 

موقعيت جغرافيايي ماخونيک 
روستاي ماخونيک از نظر تقسيمات کشوري جزو دهستان درح ، بخش سربيشه و شهرستان بيرجند از استان خراسان جنوبي به شمار مي رود. اين روستا در جنوب غربي شهرستان بيرجند و در ?? درجه و ?? دقيقه طول شرقي و در ?? درجه و ?? دقيقه عرض شمالي و در فاصله ??? کيلومتري اين شهرستان قرار دارد. 
منطقه ماخونيک از ?? آبادي تشکيل مي شود که روستاي ماخونيک بزرگترين آنهاست. معمولا تمامي ساکنان اين ?? روستا را در شهر به نام ماخونيکي مي شناسند. اين روستاها عبارتند از ماخونيک ، کفاز، چاپنسر، توتک ، سفال بند، سولابست ، لجونک (سفلي و عليا)، کلاته بلوچ ، دامدامه ، ميش نو، خارستو و جلارو. اهالي اين روستاها از نظر مذهب ، معيشت ، شيوه زندگي و اوضاع اجتماعي با يکديگر وجه اشتراک زيادي دارند، ولي غالب اين روستاها اصل و نسب خود را از روستاي ماخونيک مي دانند و گفته شده که افرادي از ماخونيک رفته و اين روستاها را تشکيل داده اند. 
درباره وجه تسميه ماخونيک نيز حرفهاي بسياري وجود دارد از جمله اين که: 
در گذشته عده اي از ماموران دولت به اين روستا آمده و اهالي به گرمي از آنها استقبال نکرده اند و با آنها برخورد سردي داشته اند و آنها اين نام را براي روستا انتخاب کرده اند. 
روستاي ماخونيک از شمال به روستاي لجونگ ، از غرب و شمال غرب به توتک و سفال بند، از جنوب و جنوب شرق نيز به روستاي باغ سنگي محدود مي شود. 
زمستان هاي ماخونيک سرد و تابستان ، هوا گرم و خشک است. سالهاست برف نباريده ، اما اهالي به خاطر دارند که گوسفندان و مردم نتوانسته اند از روستا خارج شوند.ماخونيک تجربه خشکسالي و قحطي در ?? سال قبل را دارد که گوسفندان از تشنگي هلاک شدند و مردم براي رفع گرسنگي ، شوربا و علفهاي کوهي مي خوردند و عده اي نيز از گرسنگي ميمردند

مردمشناسي
مذهب مردم منطقه ماخونيک سني و از نوع حنفي است، که با زبان فارسي و با لهجه? خاص محل تکلم ميکنند. جاذبه? اين روستا اين است که اهالي آن کوتاهقد بوده و به زحمت قدشان از ?/?? متر تجاوز ميکند. البته شايان ذکر است که اين موضوع براي دوران گذشته است و اکنون در اين روستا تقريباً قدها متعادل گشته است.

فرهنگ
يکي از عمده نشانههاي فرهنگي روستاي ماخونيک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است. بافت مسکوني روستا در دامنه? تپه و خانهها به طور فشرده بههم و در گودي زمين ساخته شدهاند. کف خانه حدود يک متر از سطح زمين پايينتر است و داراي يک درب کوتاه چوبي است.
براي رفتن به داخل خانه بايد دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد. اغلب يکي دو پله درگاهي را به کف خانه متصل ميکنند.
هر خانه داراي فضاهايي همچون کنديک Kandik (مخزن نگهداري گندم و جو)، کرشک Koresk (اجاق گلي براي طبخ غذا)، طاق و طاقچه است.
بايد دانست عمده مصا لح به کار رفته در مسکن سنگ، چوب و هيزم است.
علاوه بر مسکن به جاذبههاي فرهنگي ديگري همچون مراسم عروسي و نامزدي، مراسم ماه رمضان و عيد فطر و عيد قربان، مراسم بارانخواهي و همچنين خوراک و غذاهاي سنتي و پوشاک محلي منطقه ميتوان اشاره کرد.

حرفه و پيشه
شغل اصلي مردم روستا دامداري است و در کنار آن به کشاورزي نيز مشغول هستند، علاوه بر اين تعدادي از اهالي در معادن سنگ کار ميکنند و تعداد ي ديگر نيز قاليبافي ميکنند و اين صنعت از عمده صنايع دستي روستا به شمار ميرود.
عمده محصولات کشاورزي منطقه شامل گندم، سير، جو، شلغم، چغندر و زردک است و مردم اين منطقه به ميزان محدودي به کشت گوجه فرنگي، پياز و زعفران نيز ميپردازند.
کاشت محصولات باغي در روستا چندان به چشم نميخورد و فقط تعدادي درختان عناب، توت، انجير، انار، سيب، انگور و بادام در کنار جويهاي آب و نزديکي استخر کاشت شده است.

امکانات
راه روستا در سالهاي اخير ايجاد و آسفالت شدهاست و علاوه بر اين روستا داراي آب شرب، برق، خانه بهداشت، مدرسه ابتدايي، مکتب خانه، حمام و چندين مغازه از جمله خوار و بار فروشي، قصابي، نانوايي، تعميرگاه موتور و جوشکاري هستند.
در حال حاضر گردشگران خارجي و داخلي زيادي از اين روستا ديدن ميکنند و اين روستا از روستاهاي هدف گردشگري خراسان جنوبي به شمار ميرود.

مسجدي با قدمت 1100ساله


اين مسجد بنايي است بسيار قديمي و درنهايت شکوه و جلال که علاوه بر روحانيت معنوي داراي ظاهري دلچسب و فرح انگيز است. امروز با گذشت 1100سال همچنان اين بنا بلندترين عمارت قاين مي باشد.
درمورد بناي اوليه آن اختلاف نظر وجود دارد. استقرار يکي از پايه هاي مسجد بر روي آتشکده ساسانيان گوياي تاريخ کهن آن است. اغلب مورخان وجهانگردان در بيان و معرفي شهر قاين به مسجد جامع صراحتا اشاراتي داشته اند. صوره الارض ابن حوقل (331ه ق)مي نوسيد:
قاين وسعت آن چند سرخس است و بناهاي آن از گل و داراي قهندژ(کهندژ) است که خندقي درپيرامون دارد و مسجد جامع و دارالاماره در قهندژ است.
قاين شهري بزرگ و حصين است گرد شهر خندقي دارد و مسجد آدينه به شهر اندر است و آنجا که مقصوره است تاقي عظيم و بزرگ چنانکه در خراسان از آن بزرگتر نديديم و آن تاق نه در خور مسجداست و عمارت همه شهر به گنبد است .

از آنجايي که اصطخري مسجد جامع را در قهندژ(ارگ) قاين و در کنار دارالاماره دانسته در حالي که صد سال بعد ناصر خسرو و مسجد را در قسمت اماکن عمومي شهر توصيف مي کند.احتمال دارد مسجد کنار دارالاماره در طي صد سال بر اثر زلزله ويران شده و مسجد جامع بعدي بر جاي نيايشگاه ساساني ساخته شده باشد.
از کتيبه هاي متعدد مسجد جامع مي توان نتيجه گرفت که اين بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلي ديده و مرمت شده است .
در يکي از کتيبه هاي ايوان بسال 796هجري قمري نوشته شده: اين بنا به فرمان جمشيد قارن از خاندان معروف قارن که در دوره امير تيمور جهانگشا حاکم قاين و مدتي حاکم ساري و دامغان بود تعمير ومرمت شد.
لوحه اي به خط رقاع در داخل رواق پنجم درضلع شمالي حياط مسجد مي باشد و تاريخ آن اول رجب سال 921است.مضمون کلي آن مربوط به زمان فرمانروايي امير سلطاني است که در (919-921)هجري از سوي شاه اسماعيل صفوي در قاين به اين مقام منصوب شد.

سنگ لوحي در سمت راست ورودي ايوان مسجد به ابعاد 120*50سانتي متر و با خط بسيار زيباي رقاع که شاه سليمان صفوي امر به بازسازي مسجد داد به تاريخ 1080هجري قمري کرده است.
در کاوشهاي شبستان شمالي به سال 1354ستونهاي سنگي با درازاوپهناي يک متر در يک متر از سنگ و لاشه وملات وساروج کشف شده که پايه هاي کنوني بر روي آنها بنا گرديده وجود يک ستون چهار قلو در شبستان مشابه ستونهاي مسجد جامع اصفهاني قدمتي از دوره سلجوقي را نشان مي دهد که احتمالا دردوره تيموري تجديد بنا گرديده گمانه زني در اين محل به عمق 60سانتي متر وکشف قطعاتي از آجرو سفالهاي سلجوقي نشان داد که مسجد در يک زلزله شديد خراب گرديده است .
بسياري معتقدند از قلعه کوه تا دژ مرکزي شهر ومسجد جامع يک تونل زير زميني وجود داشته و مورد استفاده بوده.احتمال دارد اين معبر با مسير کاريز جعفر آباد يکي باشد که در نزديکي قلعه کوه معبرش مجزا مي گردد.اگر کاوشهاي باستان شناسي انجام شود شايد بتوان بسياري از شگفتي ها را شناسايي و معرفي نمود.

مسجد جامع داراي دومحراب است گرچه اين مسجد جزو قديم ترين مساجد ايراني مي باشد ولي محرابهاي آن ربطي به تغيير قبله ازمسجد الاقصي به مکه ندارد احتمالا يا ناشي از اختلاف اهل سنت و تشيع در محاسبات قبله يابي بوده يا محراب انتهايي ايوان يک نيايشگاه باشد.
مسجد جامع قاين 2470متر مربع وسعت داشته که 1050متر مربع آن زير بناي ايوان. شبستانها و حجره ها و1200متر مربع عرصه داخلي مي باشد.حياط مسجد محوطه اي به در ازاي 33و پهناي 28متر است. در اطراف حياط حجره هايي به عمق 2 متر قرار دارد از شاهکارهاي معماري مسجد ايوان آن است که به طرز با شکوهي به زيبايي مسجد گوهر شاد با ارتفاع 18متر.عرض 11متر وطول 22متر ساخته شده است.
قبلا دومناره در دوسمت ايوان به ارتفاع 5متر داشته که باعث زيبايي بيشتر مسجد مي شدو تا قبل از ويراني صداي موذن از آن بلند بود.سقف ايوان 4تاق و 3 گنبد دارد که به طرز زيبايي رنگ آميزي و تزيين شده ومعرق کاريهايش بسيار ظريف و زيباست نقاشي هاي ايوان به شيوه اصفهاني بوده و در دوره صفويان انجام شده و درزمانهاي بعد روي آنها را رنگ زده اند.
دو شبستان در دو سمت ايوان علاوه بر اين که در فصل زمستان استفاده خوبي دارند براي جلوگيري از رانش ديوارهاي اطراف ايوان تاثير بسزايي دارند.

منبر چوبي بزرگ و نفيس مسجد مربوط به سال 1082هجري است که از چوب چنا رتوسط استاد محمد واعظي کاخکي به طرز ماهرانه اي ساخته شده کتيبه آن با خط مسخ بر روي آن منبت کاري است«عمل استاد محمد مقيم بن استادمحمد ولي بن استاد حسن علي کاخکي في شهور سنه اثنان وثمانون بعدالالف»
در ميان صحن مسجد پايابي مسقف جهت دسترسي به آب قنات جعفر آباد و به دستور صفشکن خان همزمان با حکومت شاه سليمان صفوي احداث شد.اين پاياب در 5/5متري عمق زمين داراي 20پله ميباشد.
کتيبه اي در حجره جنب پاياب جهت اطمينان خاطر به استفاده از آب قنات جعفر آباد در رابطه با وضو چنين نوشته شده:«چون مزرعه جعفرآباد در پي بازار واقع در بلده قاين چندين سال باير بود در اين ولاء اولاد استاد مرحمت پناه مغفوري ميرزا عرب قايني مالکان مزرعه مذکور آب را جاري کردند و شرط کردند که زراعت آنرا در بيرون شهر به جهت نفع خود نکنند و همه ساله آب آن متصل از در مسجد واقع د ربازار مي گذشته باشد تا مومنان و مسلمانان که رجوع به مسجد و بازار داشته باشند از آب فايض بوده دعاي پادشاه جمجماه ستاره ظل الهي مي گفته باشدوثواب آن به روزگار مالکان برسد و خلاف کننده شرط مذکور به لعنت خدا و نفرين رسول گرفتار گردد.سنه 1046هجري قمري»
در ميان صحن مسجد جهت تعيين ظهر شرعي قاين ساعت آفتابي توسط استاد توحيدي ساخته شده دو درب مسجديکي به سوي بازار قديمي در شرق با دري بزرگ و ديگري به سوي شمال(محل بازار فعلي ) باز ميشود.

در سمت راست ورودي ايوان مسجد لوح نسبتا بزرگي بصورت عمودي در بدنه ديوار نصب شده و تاريخ آن محرم الحرام سال 1046هجري قمري است.مفاد کتيبه يک دستور العمل حکومتي درباره ماليات در 24خط مي باشد.متن آن چنين است:«فرمان همايون شد آنکه چون پيوسته مکنون خاطر ماثر نواب همايون مانست که در زمان دولت ابد پيوند و عهد خلافت ارجمند آثار اخبارو احسان در ميان طوايف انسان منشر گرددو عموم رعايا وکافه برايا ازمراحم بي دريغ خسروانه بهره مند بوده درکمال رفاهيت و آسودگي در دامن امان غنوده به دعا گويي دوام دولت روز و استدامت سلطنت ابد مقرون قيام نمايد.

بنا بر ترفيه حال رعايا در معامله سجقان ئيل با توجهات ووجوهات جماعت مذکوره ضمن رعايا فتوح ممالک محروسه سواي کاوليان ولوليان وسند ويان مشهور به خطيران و حسن بداللو وبغدادلووتوابع که مقرر است که از عهده ماليه خود بيرون آيند به قيد همه ساله به تخفيف و تصديق مقر فرموديم وزيروکلانتر وعمال ومستاجر وهمه ساله سرکار قاين حسب المسطور مقرر دانسته از تاريخ مذکور يک دينار تنخواه من الوجوه به علت ماليه و حقوق ديواني جماعت ضمن رعايا فتوح طلب ننموده مزاحمت نرسانند وجار نموده جميع مردم را خبر سازند که مطلع گردند که ماليه شاق به تخفيف مقرر شده يک دينار به احدي ندهند و صورت حکم مذکور بر سنگ نقش نموده بر در مسجد وبقاع الخير که منظور نظر خلايق بوده باشد نصب نمايند وتغيير کننده را مورد سخط و غضب شاهانه شناسند که ثواب آن روزگار فرخنده آثار عايد گردد.

و همه ساله داران ومستاجران وجوه مذکور را به شرح فوق عمل نموده از تاريخ ورود بر وجه اشرف يک دينار به علت ماليه وحقوق ديواني جماعت ضمن متعلقه به رعيت خانه که به اجاره و همه ساله ايشان مقرر است باز يافت نکرده طلبي ننمايند و ازاجاره وهمه ساله خود برطرف دانند واگر از جماعت کاوليان و غيره که ماليه ايشان به تخفيف متغير نشده احدي با مردشتباني و غيره آن که به موجب ضمن به تخفيف مقرر است اشتغال نمايند به علت ماليه وحقوق ديواني آن امور که به تخفيف مقرر است طلبي نکرده و آنچه به علت وکاولگيري و غيره که به تخفيف مقرر شده متوجه ايشان باشد.موافق حق وحساب باز يافت نمايند.وزارت رفعت پناه عزت ومعالي دستگاه آصفي جلالاخواجه بيگا وزير خراسان چون ماليه جماعت ذيل رعاياي رعيت خانه که به تخفيف مقرر نشده به تخفيف رسيده مشخص نمايند.